باڵ ¹ /baľ: ن:[ ؟ ][ ئاڤێستایی  :arAW: ڤارە. anvrap: پەرێنە، پهـ : پەرەک ] 

1 – شەپەر، شەقەل : دوو ئەندامە بەڕاست و چەپی باڵدارەوەیە، پێی دەفڕێت. [ ئینگـ : Wing] 

{ باڵ گرت : خیرا ڕۆیشتن وەک بفڕێت}{ئد}.   

2 –  هەریەک لە و دوو پارچە پانانەی کە بۆ لەنگەرگرتنی فڕۆکە بە لاتەنیشتە کانیەوە تووسڕوون.

{

سمێلی باڵی تەیارێ 

بە دەورێ دا دێتەخوارێ

}{ فۆلکلۆر}.   

3 – یەکەی پێوانی درێژایی : لە سەر لووتەوە هەتا پەنجەی ناوە ڕاست.

::  ئەم گوڕیسە حەوت باڵ درێژە.   

4 – هەر چوارپەلـی گیاندار.

:: دەسرێژیان کرد و چوارباڵیان کردم.   

5 – تێکەڵاوی و نزیکایی 

:: دووماڵ دەباڵ یەکدان. 

.

.

___________________

باڵ ² /baľ: پێشگرێکە لە زمانی کوردی کە بە واتای قۆڵ دێت وە لە گەڵ گەلێک ووشە لێک دەدات و واتای جیاجیا دروست دەکات کە لە یەک ناکەن بەڵام هەموویان پەیوەندیان بە باڵ  یان فڕینەوە هەیە. 

باڵەتەپە/baľetepe: نفا:[ باڵ+ ە+ تەپە( تەپان : تەکان)] باڵەتەپێ، باڵەفڕە، باڵەفڕێ، پەلەقاژێ : باڵ لە زەوی دانی مەل لەکاتی مردنیدا.

باڵەتەپێ/baľetepě: نفا:[ با+ ئە+ تەپێ] باڵەتەپە، باڵەفڕە، باڵەفڕێ، پەلەقاژێ.

باڵەشۆڕە/baľeŝoře: ن:[ نخ][ باڵە+ شۆڕە] باڵەشۆڕێ. 

باڵەشۆڕێ/baľeŝořě: نتـ:[ باڵەشۆڕی ] پەلەپسکێ : جۆرە نەخۆشی یەکە دەدات لە جووجەڵەی مریشک و باڵەکانی شۆڕدەکات و پاشان دەیان کوژێت. 

باڵەفڕە/baľefiře: نتـ:[ باڵ+ ئە+ فڕ( فڕین)+ ئە] باڵندەیەک تازە باڵی گرتبێت.

{ باڵەفڕە بوو : گەورەبوو، هاتووە بەخۆیدا }{ ئد}.

باڵەفڕکێ/baľefiřkě: نتـ:[ باڵەفڕ+ کێ] باڵەفڕە، باڵەفڕێ، باڵشنە. 

باڵەفڕکێ کردن/baľefiřkě kirdin: کتپ:[ باڵەفڕکێ+ کردن] فڕەفڕکردنی مەل. 

باڵەفڕێ/baľefiřě: نتـ:[ باڵە+ فڕێ(فڕین)+ ی] بێچوویەک تازە فێری فڕین بووبێت.

باڵەکەو/baľekew: نتـ:[ نخ][ باڵ+ ئە+ کەو] نەخۆشی یەکە تووشی باڵندە دەبێت و باڵەکانی شین دەبنەوە و توانای فڕینیان نابێت.  

باڵ بەسەرکێشان/baľbeserkěŝan: کتن:[ ئد][ باڵ+ بە+ سەر+ کێشان]  

1- بڵاوبوونەوەی شتێک بە سەر شوێنێکدا.

:  تاریکایی باڵی بە سەرهەموولایەک دا کێشاوە.   

2- خستە ژێر باڵ.

: وەک جوامێران باڵی بە سەر ئەو هەتیوانەدا کێشاوە، نەیهێشت پەرتەوازەبن. 

باڵبەست/baľbest: ئانفا:[ باڵ+ بەست( بەستن)] باڵبەس( کهـ) باڵبەستە، قۆڵبەس : بەندکراو، باڵ بەستراو

:: کەسێکە هەردوو باڵی لە پشتەوە بەسترابێت.  

باڵبەستە/baľbeste: ئان:[ باڵ+ بەست( بەستن)+ ئە] دەست بەستراو، کەلەپچەکراو.  

باڵبەستەی/baľbesitey: ئانتـ:[ هـ][ باڵ+ بەس] باڵبەستن.

باڵبەستەیرە/baľbesiteyire: ئانتـ:[ هـ][ باڵ+ بەستەی+ رە] باڵدابەستن.

باڵبەست کردن/baľbest kirdin: کتپ:[ باڵ+ بەست ( بەستن)+ کردن] باڵبەس کردن( کهـ) بەستنی هەردوو باڵی مرۆڤ لە پشتەوە بە هۆی گرتنی یان زیندان کردن.

باڵبەستن/baľbestin: کتن:[ باڵ+ بەستن] 

1- باڵبەست کردن، کەلە پچەکردن.  

2- زۆر جار باڵندە باڵبەست دەکرێت بۆئەوەی نەفڕێت و ماڵی بێت. 

باڵبەس کریا/baľbes: ئانتـ:[ هـ][ باڵ+ بەس+ کریا] باڵ بەستکراو.

باڵبەس کریای/baľbes: ئانتـ:[ هـ][ باڵ+ بەس+ کریای] باڵ بەستکران.

باڵبەسکەر/baľbes: ئانتـ:[ هـ][ باڵ+ بەس+ کەر] باڵ بەستکەر.

باڵبەس کەرڎەی/baľbeskerđey: ئانتـ:[ هـ][ باڵ+ بەس+ کەرڎەی] باڵ بەست کرد.

باڵ پەپوولەیەکان/baľ pepǔleyekan: نتـ: [ زیند] کۆمەڵە مێروویەکە وەکو پەپوولە و کرمی ئاورێش. 

باڵ پێستەییەکان/baľ pěsteyiyekan: نتـ: [ زیند] کۆمەڵە مێروویەکە لە ژێر بەرد و تەختەدا دەژێت.[ Zoo : Dermoptera]. 

باڵ جەمەلۆنیەکان/baľ cemelonyekan: نتـ: [ زیند] جۆرە مێروویەکە باڵیان وەک جەمەلۆن ڕادەگرن. [ Zoo : Trichoptera].

باڵ خەنجەرە/baľxencere: نتـ:[ باڵ] مەڵێکە لە کۆتر بچووکترە، لە کاتی فڕینیدا باڵی وەک خەنجەری لێدێت. 

باڵدار/baľdar: ئانتـ:[ باڵ+ دار] باڵندە، پەڕەندە، مەل، بالۆنە، باڵنە، پەڕەوور _ پەرڕوور( هـ)، پەلەوەر : گیاندارێکە کە باڵی هەبێت و بفڕێت.  

باڵداری لاشەخۆر/baľdarî laŝexor: ئانتـ:[ باڵدار+ ئی+ لاشەخۆر] ئەو باڵندەیی کە گۆشتی مردارەوەبوو بخوات وەک سیسارکە کەچەڵەیان داڵ. 

باڵسوورە/baľsǔre: نتـ: [ باڵ] سوورەباڵ. جۆرە باڵندەیەکە.

باڵشکان/baľŝikan: ن، کتن:[ باڵ+ شکان]  

1- کاتێک باڵندەیەک باڵی ئازارێکی پێ بگات یان بشکێت. توانی فڕینی نامێنێت هەتا چاک دەبێتەوە.  

2- تووشی بەدبەختی بوون، بێ چارەبوون، سەرنەکەوتن.  

باڵشکاندن/baľŝikandin: کتن:  

1- شکانی باڵی پەلەوەرێک.   

2- لەباڵدان، نابودکردنی کەسێک.  

باڵشکاو/baľ ŝikaw: ئانفا:[ باڵ+ شکاو( شکان)] 

1 – پەلەوەرێک باڵی شکابێت.   

2- بێچارە، تێکشکاو، سەرنەکەوتوو.   

باڵفڕ/baľ fiř: نفا: [ باڵ+ فڕ( فڕین)][ کباک، زا] باڵێنەک، فڕۆکە.   

باڵفشکردن/baľfiŝ kirdin: ن، کتن: باڵ کردنەوە و ڕۆیشتن بەسەر زەویدا وەک هەڵۆ.  

باڵ گرتن/baľgirtin: کتن:  

1- فێرە فڕین بوونی بەچکەی باڵندە : بۆ بێچووی مەلێک کە تازە دەتوانێت بفڕێت.   

2- ( ئید) خێرا ڕۆیین

:: ئای ئای !  خۆ وەتمان هەر دەڵەی باڵی گرت، چ زوو دەرپەری.  

باڵ گرتنەوە/baľgirtinewe: کتن: هەڵفرینی مەل لە شوێنکی کە بۆ ماوەیێکی کەم لێی نیشتبێتەوە

:: کۆترێک لەسەر ئەم دارە بوو پێش پێی تۆ باڵی گژتەوە.

باڵی/baľî: نچ:  باڵێ، لە شێوەی باڵدا. 

:: باڵی باڵندە.

:: باڵی فرۆکە.

.

.

____________________________

باڵ  ³ /baľ: ن:[ باڵتە] تەشوێ، تەشوو، تەور، تەپشوێ، بیور

: ئاسنێکی مۆدەداری دەم پانی تیژە، دەسکەی لە دار دروست دەکرێت داری پێ دەتاشڕێت. 

.

.

___________________________

– باڵ  4 /baľ: پاشگرێکە لە زمانی کوردی لە زۆر شوێن خۆی دەنوێنێت.

::  خستە ژێرباڵ.

:: دەست دانە باڵ،

:: لەشەققەی باڵدان.

.

.

.

.