بەرد berd

 

بەرد/berd: ن: {{ ەک / ێ / ێک / ێوە // ان / ێ / ن }{ ەكە / ێ // ەکان / ەکێ }}

1- تل، خڕك، کەڤر _ کەمەر _ کەمر _ کەوور، سەنگ، بەر، تەوەنی( هـ) کوچك _ کووچ، پەل : شتێکی ڕەقی تورتی قورسی ئاشکرایە لە زەوییدا، لە گەڵێک پێكهاتەی جیاجیای کیمیایی پێکهاتووە.  

:: بەردی لێبارێت.

:: بەردی بن گۆم.   

.

2- ئەوەی لە ئەنجامی کارلێککردنی کیمیایی لە ناو هەندێک ئەندامی لەشی مرۆڤدا وەك( بەردی گورچیلە) دروست دەبێت.

::  ئەم بەردی گورچیلەیە دەبێت عەمەلیات بکرێت.   

3- پارچەك ئاسن یا هەر ماددەیەکی تری لەم بابەتە کە کێشانەی دیارە بۆ دیاریکردنی قورسایی ئەو شتانەی کە بە کێشان دەکڕدرێن و دەفڕۆشرین. دەخریتە تای تەرازوو.

بەرداسیاو/berdasyaw: نتـ:[ بەرد+(ی) اسیاو] بەرداش.

بەرداش/berdaŝ: نتـ:[ بەرد+ ئاش] بەرداڤ، تلت: بەردێکی پانی گردە کونێک لە ناوەڕاستیدا هەیە. دانەوێڵەی پێ دەهاڕدێت. بەشی سەرەوەی دەستار کەبە دەسکێکەوە دەسووڕێتەوە. بەردی هاڕین، بەردبڕ، سەنگ ئاسیاو.

بەردان/berdan: ئان: ئەوەی لە بەرد بێت.

بەردانی/berdanî: نچ: بەردەڵان، ڕەقەن.

بەرداوێژ/berdawěj: نتـ:[بەرد+ ئاوێژ( هاوێژ)] ئەندازەی هاویشتنی بەردەدەستی زەڵامێک.

:: خانووی ئێمە لە خانووی ئێوە بەرداوێژێك دوورترە. 

بەرداوی/berdawy: نتـ:[ بەرد+ ئاوی ] 

1 – بەردانی، بەردەڵانی.   

2 – بەردی ئاوی.  

بەردایی/berdayî: نچ:[ بەرد+ ئایی]

1 – بەردانی.  

2 – بەرەڵدا، ئازاد. 

.

                           گوڵبژێرێك لە جۆرەکانی بەرد                          

.

بەردە ئازەبە/berde azebe: نتـ:[ کو : بەرد+ ئە+ ع: ئازەبە ( اعزب)] بەردە عازەبانە : بەردێکی قورسە کوڕانی هەرزەمار بە بەرز کردنەوی هێزی خۆیانی پێ تاقیدەکەنەوە. 

بەردە ئاسن /berde asin: نتـ:[ بەرد+ ئە+ ئاسن] بریتی یە لە کاربۆناتی ئاسن بەردە ئەستێرە، ئەو بەردەی لە ئاسمانەوە دەکەوێتە خوارەوە، لە ئەستێرە گەشاوەترە. 

بەردە ئاگر/berdeagir: نتـ:[ بەرد+ ئە+ ئاگر][ پایریت : pyrite] بەردێکە لە ئاسن و گۆگرد. ڕەنگەکەی زەردی مەیلەو قاوەیی یە.  

بەردە ئەستەمی/berde estemî: نتـ:[ بەرد+ ئە+ ئەستە می]. 

به‌رده ئه‌سته‌می (گركانی) : Vulcanic stone

بەردە ئەستێ/berde estě: نتـ:[ بەرد+ ئە+ ئەستێ] بەردێکی شینکاری بە لێدانی ئەستێ ئاگر دەگرێت. بەردی چەخماخ.

به‌ردی چه‌رخ، به‌رده‌ئه‌ستێ، به‌رسته : Flint

بەردە ئەموستیلە/berde emustîle: نتـ:[ بەرد+ ئە+ ئەنوستیلە] مۆرخوانە، نقێمی ئەمووستیلە. 

بەردە باران/berde baran: کتن: بەردباران، کوچک واران، سەنگەسار : بەردفڕێدان بۆ یەکێک بە زۆری.

بەردەباران کردن/berdebaran kirdin: کتپ:[ بەرەباران+ کردن] 

1 – تاوانباریک بەسزاگەیاندن.  

2 – زۆربەرد بەجێگەێیک دادان.

{ خۆم بەخۆم کرد، بەردەبارانـم کەن، ئامۆزا گیان }{پەند}.  

بەردەباز/berdebaz: نفا:[ بەرد+ ئە+ باز] ئەو بەردەى کە لەناو جۆگە و چۆمى تەنکاودا داى دەنێن تاوەکوو بەسەریا بپەڕنەوە.

بەردە بازی/berdebazî: نفا:[ بەرد + ئە+ باز] بەردێکە لە ناو ئاودا دانرابێت بۆ پەڕینەوە. پردەباز، پێباز. 

بەردە بلووری /berde bilǔrî: نتـ:[ بەرد+ ئە+ بلووری] بریتییە لە کوارتزی ڕۆشن. 

بەردە بۆگەنە/berde bogene: نتـ:[بەرد+ ئە+ بۆگەن+ ئە] جۆرە بەردێکە، ئەگەر بیشکێنیت بۆگەنی لێدێت. 

بەردە بێر/berdeběr: نتـ:[ بەرد+ ئە+ بێر] بەردێ شوان لەسەری دادەنیشێت و مێ بۆ دۆشەر دەگرێ.

بەردە بورکانی/berdeborkanî: نتـ: جۆرە بەردێکی بورکانییە شێوە و قەبارەی هەمە جۆری هەیە. ( agglomerate).

بەردەبیرۆ/berde bîro: نتـ:[ بەرد+ ئە+ بیرۆ][ گرانیت] خارا، بەردێکی زۆر سەختە شتی سل کە زۆر توند بووبێتە وە پێی دەشوبـهێندرێت.  

:: دۆشاوەکە ئەوەندە خەست بووەتەوە بەردەبیرۆ. 

بەردەپا/berdepa: نتـ:[ بەرد + ئە+ پا] بەردەپێ.

بەردەپان/berdepan: نتـ:[ بەرد+ە+ پان] تاتی نوێژێ، تێت، بەردەنما. 

بەردەپێ/berde pě: نتـ: [ بەرد+ ئە+ پێ][ ئینگـ : pumice] ئەلپەشك : جۆرە بەردێکی ڕەشی کون کونەسووکە بڵقی تێدایە. کە لە گەرماودا بەکاردەهێندرێت بۆبن پێ شووشتن. 

بەردەتات/berdetat: نتـ:[ بەرد+ە+ تات] بەردی پان و لووس لە ڕەخەکانی ئاو دا دەبیندرێت. بۆ نوێژ لەسەرکردن بەکاردەهێندرێت.

بەردە تراوێڵکە/berde tirawělike: نتـ:[ بەرد+ە+ تراوێڵکە] زیخە شتێکە کە لەبەر تاو دەتروسكێتەوە وەک ئاو دیاردەکات. 

بەردە تووتن/berde tûtin: نتـ: شیشێک تووتنە لە هەموو (کلارێك) دەردەکرێت بۆ ئاغا لە پاش سێیەکی. جۆرە سەرانەیەک بووە، ئێستا باوی نەماوە.

بەردە تووتیا/berde tutya: نتـ:[ بەرد+ ئە+ تووتیا][ calamine ] بریتی یە لە کەرەستەی خاوی زینک، زینک سیکەیتی سروشتی جۆرە بەردێکی کانزایە.  

بەردەچەرخ /berde čerix: نتـ:[ بەرد+ ئە+ چەرخ] بەردە ئەستێ، بەردە چەخماخ.  

بەردە حەلانە/berde ĥelane: نتـ: جۆرە بەردێکە لە کوێستانێ هەیە. 

بەردەخاڵدار/berde xaľdar: نتـ: بەردێکی خاڵدارە.  

بەردەخەلووز/berde xelǔz: نتـ :[ بەرد+ ئە+ خەلووز][ ئینگـ : Coalstone] بەردی ڕەژی.  

:: به‌رده‌خه‌ڵۆزی نه‌رمی چێو ئاسا. [ ئینگـ : Lignite].

بەردەخوێن/berde xwěn: نتـ:[ بەرد+ ئە+ خوێن][ هیماتیت: heamatite] بەردێکی کانزایە ئاسنی تێدایە، ڕەنگەکەی قاوەیی مەیلە وسوورە بریتی یەلەئۆکسیدی ئاسن.[ ئینگـ : Hematite, Blood stone]  

بەردە خوێ/berdexwě: نتـ:[ بەرد+ ئە+خوێ] بەردی خوێ.

{

مێگەلـی تێر و تەسەل لێر و لەوێ

دێن و شاڵاو دەبەنە بەردەخوێ

}{ هێدی}. 

بەردەداخدار/berdedaxdar: نتـ: یەردێكی دیغدیغە. 

بەردە دارچینی/berde darčînî: نتـ:[ بەرد + ئە+ دارچینی] جۆرێکە لە یاقیق ڕەنگەکەی سووری مەیلەو قاوەی یە.

بەردە دڵۆپە/berde diľope: نتـ:[ بەرد+ ئە+ دڵۆپە][ ستالاکنایت و ستالاکیمایت] بریتی یە لەو بەردەی کالیسیۆم کاربۆنەیت کەلە ئەنجامی دڵۆپانی ناوپەیدا دەبێت لە ناو ئەشکەوتەکاندا. 

بەردە دۆزەخ/berde dozex: نتـ:[ بەرد+ ئە+ دۆزەخ][ سیلڤەر نایزەیت].  

بەردە ڕەنەن/berde řenen: نتـ:[ بەرد+ ئە+ ڕەنەن][ بازلت : Basalt] مەڕمەڕی ڕەش. 

بەردە ڕژاك/berde řijak: نتـ: بەردەمردە.

بەردەزاخ/berdezax: نتـ:[ بەدر+ ئە+ زاخ] بەردی زاخ، کەرەستەیەکی هاوە بۆ زاخ. لە ئەلەمینیۆم و پۆتاسیۆم.

بەردە زوورە/berde zǔre: نتـ:[ بەرد+ ئە+ زوورە] بەردەسمانە: بەردێکی زیرە ئاوی پێدادەکەن و چەقۆی پێ تیژ دەکرێت. 

بەردە ڕەوا/berde řewa: نتـ:[ کهـ][ بەرد+ ە+ ڕەوا] رەجم. 

بەردە ڕەوا کردن/berdeřewa kirdin: کتپ:[ کهـ][ بەردەڕەوا+ کردن] رەجم کردن. 

:: بەردەڕەواکریا. 

بەردەڕێژ /berde řěj: نتـ:[بەرد+ە+ڕێژ ( ڕشتن)] سەنگچن، سەنگ فرۆش، ساچمە ڕێژ، ڕەقف : باری جێگا و ڕێگا و کۆڵان و خەیابانێ کە بەردی تێ گیڕابێت تا چاڵ و چۆڵی تێدا نەمێنێت و ڕاست و ڕەوان بێت. 

بەردەڕێژکردن/berdeřěj kirdin: کتپ:[ بەرد+ە+ڕێژ+ کردن] ڕێزکردن و قایم کردنی بەردە بە پانایی و درێژایی ڕێگا و کۆڵانان و خیاباناندا : سەنگچن کردن، چەوڕێژکردن، ڕەقفکردن. 

بەردە دێژە/berdeděje: نتـ: ناوی جۆرە بەردێکی سپییە وەکو شەکر دانار دانارە.

بەردە زوورە/berdezûre: نتـ: کەورە زبرە، بەردەزوورگ: بەردێکی زبرە چەقۆی پێ تیژدەکرێت.  

بەردەسابوون/berde sabon: نتـ:[ بەدر+ ئە+ سابوون] بەردێکی خۆڵەمێشی مەیلەو سەوزی نەرمە زوو دەوەرێت دیمەنێکی سابوونی هەیە، لە دروست کردنی دەزگای کارەبای دا بەکاردەهێندرێت. 

بەردەساو/berde saw: نتـ:[ بەرد+ ئە+ ساوو (ساوین)] هەسان، بەردی تیژ کردن، بەردی چێوەسان. 

بەردەسەدەف/berde sedef: نتـ:[ بەرد+ ئە+ سەدەف][ coqvina] بەردێکی کلسی کونکونە، بریتی یە لە سەدەف( لەپکە)ی گیاندارەنەرمەکان و شیلان.

بەردەسمانە/berde simane: نتـ:[ بەرد+ ە+سمانە] بەردە زوورە. 

بەردەسووتەلە/berdesǔtele: نتـ:[ بەرد+ ە+ سووتەلە] بەردی ئاگر ین.

بەردەسووکە/berde sǔke: نتـ:[ بەرد+ ئە+ سووکە] بەردەبڵق : بەردێکی بروکانی شووشەی سووکەلەی کون کونی سپی یان خۆلەمێشی یە بۆ ساف کردن بەکاردەهێندرێت، سەرئاودەکەوێت لە کەناری دەریاکانی ئیتالیا دا هەیە.

بەردە شاخ/berde ŝax: نتـ: بەردەمردە. 

بەردە شەراب/berde ŝerab: نتـ:[ بەرد+ ئە+ شەراب] ماددەیەکی نیشتووی بلووری سوورە لە بنی بەرمیلی شەرابدا پەیدا دەبێت.  

بەردەشۆر/berde ŝor: نتـ:[ بەرد+ ئە+ شۆر (شۆر ین)] 

1 – کاری جوداکردنەوەی بەرد و زیخ لە هەندێک دانەوێڵە.   

2 – ئەو بەردەی کە مردوی لەسەر دەشۆنەوە.  

بەردە شۆرکردن/berde ŝor kirdin: کتپ:[ بەرد+ ئە+ شۆر( شووشتن)+ کردن] شووشتنەوەی برنج و نیسک و ماش بە ڕەنگێک کە بەردەکەی لێ بگیڕێت. 

بەردەشیری/berde ŝîrî: نتـ:[ جێۆ] ئۆپاڵ : جۆرە بەدر( کانزا)یەکی بەنرخە، ڕەنگەیکەی شیڕیە بۆ جوانکاری بەکاردەهێندرێت.[ ئینگـ : Opal].  

بەردە عازەبانە/berde :azebane: نتـ: بەردەئازەبە، بەردێکی قورسە گەنجان خۆیانی پێتاقی دەکەنەوە. 

بەردە فرۆشی/berde firoŝî: نچ:[ بەردە+ فرۆشی] كار و پیشەی بەردە فرۆشتن

بەردە فڕکێ/berde fiřkě: نتـ: قەلیاندار.

بەردە قانێ/berdeqaně: نتـ:[ بەرد+ ە+ قانێ] قۆچەقانی، قەڵماسک، کەهنیک، بەرکانی، دارلاسیک.

بەردەقانی/berdeqanî: نتـ: بەردەقانی.

بەردەقارەمان/berdeqareman: نتـ: ئەو بەردەیە شێخ مەحموود وەك سەنگەر بەكاری هێنا دژی ئینگلیز.

بەردەقەبر/berde qebir: نتـ:[ كو : بەرد+ ە+ ع: قەبر( گۆر)] كێل. 

بەردەقسڵ/berde qisiľ: نتـ:[ بەرد+ ە+ قسڵ]  جۆرێك بەردە ناوی کیمیایی( کاربۆناتی کالیسیۆم)ـە لە کان دەریدەهێنن و لە کوورەی تایبەتیدا دەیسوتێنن، دەبێتە ئاهەك( قسڵ) بۆ پتەوی و قایمی لە بناغەی دیوار و  و ناو گەرماو( حەمام) یان شمشە کێشانی ناو گەرکا و کەڵکی لێ وەردەگیڕێت. 

بەردەقور/berdequr: نتـ:[ بەرد+ ە+ قۆر] 

بەردەکوورە/berdekûre: نتـ: گووراسن، بەردی کوورەی.  

بەردەئاگر/berde agir: نتـ:[ ئینگـ : Pyrite].  

بەردەگەچ/berde geč: نتـ:[بەرد+ ە+ گەچ] بەردێکە لەسروشت زۆرە، ناوی کیمیایە کەی( سۆڵفاتی کالیسیۆم)ـە، لەهەندێک ( ئاو) هەیە، لەکوورەی تایبەتی دا دەبرژێندرێت، ئاوەکەی دەڕوات و خۆی دەبێتە تۆزێکی سپی، بۆ کاروبای بەنایی بەتایبەتی بۆ سپیکاری بەکڵک دێت. 

بەردەگۆنجە/berde gonce: نتـ:[ بەرد+ ئە+ گۆنجە] بەردێك كە بەری كونی گۆل و ئەستێری پێ دەگرن.  

بەردەگیرە/berde gîre: نتـ: کلس. 

بەردەلاتریت/berde latrît: نتـ: بەردێکی سوری کونکونە ئاسن و ئەڵەمینیۆم تێدایە. 

بەردەلان/berdeľan: نتـ:[ بەرد+ ئەل+ ان] بەردەڵانی، زەوینی بەردین، ڕەقەن، هەردە، زبران، گەرگەر. 

بەردەڵانی/berdeľanî: نچ: شوێنێکە کە بەردی زۆر بێت.   

بەردەلینگ/berdelîng: نتـ:[ بەرد+ە+ لینگ] تیماسکە کوتالێکە بە دیوی ناوەوەی دەر دەلینکی ڕانک  و شەڕواڵی کوردیدا دەدوورن. 

بەردەڵێن/berdeľěn: نتـ:[بەرد+ ئەڵێن] بەردەڵان. 

بەردەمار/berdemar: نتـ:[ بەرد+ ئە+ مار] بەردێکی سەوزی پنکەپنکەیە ڕەنگەکەی لە کاژەمار دەچێت.[ ئینگـ : Serpentine].   

بەردەمانگ/berdemang: نتـ:[ بەرد+ ئە+ مانگ] جۆرێکە لە کانزای فیسیار و بەردێکی بەنرخە ڕەنگەکەی شینە شێوەی مرواری هەیە. بریتی یە لە سلیکاتی ئەلەمینیۆم و پۆتاسیۆم.

بەردەمەڕمەڕ/ berdemeřmeř: نتـ:[ بەرد+ ئە+مەڕمەڕ ] بەرێکە لە تیرەی بەردەکانی( کالیسیۆم)دروست بوونە، تەماشای( مەڕمەڕ) بکەن.  

بەردەمردە/berde mirde: نتـ : تەونەڕژێ : جۆرە بەردێکی ڕزیو تەڵاش تەڵاش لێکدەبێتەوە. 

بەردەمۆرە/berde more: نتـ:[ بەرد+ ە+ مۆر] شتێکی بچکۆلانەی تەنکە لە قوڕای( کەربەلا – نەجەف) سووردەکرێتەوە، شیعە لە نوێژ دا ناوچەوانی دەخاتەسەر.

بەردەدۆزەخ/berdedozex: نتـ:[ بەرد+ ە+ دۆوەخ][ كیمـ] لاپیس، سیلڤەر ناترەتی تواوە، ماددەیەكی بەكتریاكوژە.

بەردەمووڕەسەن/berde mûřesen: نتـ:[ بەرد + ە+ موو + ڕەسەن] بەردەمووروو: بەردێکی خڕی سەختە لە ئاستی ئاوێدا بەرداش لە بانی دەخوڵێتەوە.

بەردەمینا/berde mîna: نتـ: بەردی مینا. 

بەردەنما/berde nima: نتـ: تاتی نووێژێ.

بەردە نوێژ/berde nwěj: نتـ:[ بەرد+ ئە+ نوێژ ] بەردە مۆرە، بەردە تات. 

بەردەنووس/berde nǔs: نفا:[ بەرد+ ئە+ نووس( نووسان)] تەڵاشەبەرد كە شتی لەسەر نووسرابێت یان هەلكەندرابێت.  

بەردەواز/berdewaz: ئانتـ: بەردەباز.

بەردەوان/berdîn: ئان:[ بەرد+ ە+ وان] رازەوان، شاخەوان : كەسێك بە سانایی بە رەوەزە بەرد و ماهان هەلگەڕێت. 

بەردەهاڕ/berdehař: نفا:[ بەرد + ە+ هاڕ( هاڕین)] بەرداش. 

بەردەهەسان/berde hesan: نتـ:[ بەرد+ ئە+ هەسان] بەدەساوو، بەردی تیژکردن ، بەردی چیوەسات، هەسان _ هەستان.  

بەردەنی/berdenî: نچ: بەردین.  

بوونەبەرد/bǔneberd: كتن:[ بوون+ ە+ بەرد] زۆرڕەق بوون، ووشك بوون، هیشك بوون. 

بەردباران/berdbaran: کتن: کەڤرباران، بەردەباران.

بەردباران كردن/berd baran: کتپ: بەردەباران كردن.

بەردبەگومەزدادان/berdbegumezdadan: کتن:[ ئد] كوفركردن، سووكایەتی كردن بە ئایین.

بەرد لەئەژنۆی خۆدادان/berd le ejnoy xo dadan: کتن: كارێك بەزیانی خۆكردن، زیان لە خۆدان، خۆ كڵۆڵ كردن، ماڵ لە خۆ خراپ كردن. 

بەرد لەسەردانان/berdleserdanan: کتن:[ ئد] لە بیربردنەوەی كارێك و باس نەكردنی.

بەردبڕ/berdbiř: ئانفا:[ بەرد+ بڕ( بڕین)] كەسێك كە پیشەی بەرد بڕین بێت.

بەردبڕین/berdbiř: كتن:[ بەرد+ بڕین] بڕینی بەرد، لەتكردنی بەردی رەوەز و شاخ بۆ كاروباری خانووساز كردن.  

بەردبڕی/berdbiř: نچ:[ بەرد+ بڕ( بڕین)+ی] كار و پیشەی بەردبڕینی كەسێك.

بەردتاش/berdtaŝ: نفا:[ بەرد+ تاش (تاشین)] تەوەن تاش، کەڤرتاش، بەردبڕ : کەسێکە کە پیشەی بەرد تاشین بێت، بە تایبەت بەردی مەڕمەڕ.

بەردتاشی/berdtaŝ: نچ:[ بەرد+ تاش(تاشین)+ ی] بەردتراشی.

بەردتراش/berd: نتـ:[ بەرد+ تراش( تراشین)] نەقار، سەنگ تراش: کەسێکە بەردان لێک ولووس دەکات تاوای لێی بێت دەست بدات لەهێندێک شوێنی خانووبەرەدا کەلکی لێ وەربگری.

بەردتراشی/berd: نچ:[ بەرد+ تراش( تراشین)+ی] بەردتاشی. 

بەردکاری/berdkarî: نچ:[ بەرد+ کار (کردن)+ی] هەڵچنینی دیواریا هەرکارێکی تری (بەنای)کە کەرستەکەی (بەرد)بێ ئیمڕۆش بەرد کاریمان ماوە. 

بەردۆڵە/berdoľe: نتـ:[ بەرد+ۆڵە] بۆدەقە _ بۆتە.

بەردڕێژ/berdrěj: نفا:[بەرد+ ڕێژ()] بەردتاش، خشت رێژ، دوشکەمسی، سەنگ چن، دوشکەچن، دوشەک کەڵەک : بریتی یە لە بەرد دانان بە بێ قور، گەچع چەمەنتۆ. 

بەردرێژکەر/berdrěj ker: نتـ: ئەو کەسەی چەو دەڕێژێت.  

بەردڕێژکردن/berdrěj kirdin: کتپ: چەوڕێژکردن.

بەردشکان/berd ŝikan: کتن:[ بەرد+ شکان] بەرد لەتکردن.

بەردشکاندن/berd ŝikandin: کتپ: بەرد ووردکردن.

بەردشکێن/berdŝkěn: نفا: بەردبڕ.

بەردکێش/berdkěŝ: نفا:[ بەرد+ کێش(کێشان] 

1 – کەسێکە بە پارە بەرد بگوێزێتەوە بۆ ئەم و ئەو.   

2 – شەڵتە، بارێکە دوو تای دارەو بەرد و گڵی پێ دەکێشن.

بەردکێشان/berdkěŝan: کتن:[ بەرد+کێشان] بەردگوێزانەوە، بەردکێشان.

بەردکێشاندن/berdkěŝandin: کتپ:[ بەرد+ کێشاندن] بەردگوێزاندنەوە.

بەردلێبارین/berdlěbarîn: کتن:[ ئد] تووشی بەڵا و ناخۆشی بوون.

بەردناس/berdesit: نتـ:[ بەرد+ ناس] كەسێك كە پسپۆری بەردە، لە زانستی بەردناسیدا.  

بەردناسی/berdesit: نچ:[ بەرد+ ناس+ی] زانستی چۆنیەتی و چلۆنایەتی بەرد و كان و جۆرەكانی.  

بەردهەڵکەن/berdheľken: ئانفا:[ بەرد+ هەڵکەن( هەڵکەندن)] کەسێکە لەو کان و جێگایانەی خڕکەبەرد دەگەڵ گڵ وخۆڵ تێکەڵەبەکرێ بۆخەڵکی.

بەردی ئاسمانی/berdîasimanî: نتـ:[ یەرد+ی + ئاسمان+ی] بەردێك كە لە ئاسمان یان گەردوونەوە بكەوێتە سەر زەوی.

. . بەردی ئاسمانی گه‌وره/berdîasimanî gewre: نتـ:[ یەرد+ی + ئاسمان+ ی+ گەورە].[ ئینگـ : Fireball].

بەردی ئاسن/berdîasin: نتـ: جۆرە بەردێکە ئاسنی تێدایە بەشێوەی ژەنگ ( تاکۆنێت).[ ئینگـ : Ironstone]

بەردی ئاگرین/berde agirîn: نتـ: هاوتای گرانیت.[ ئینگـ : Rhyolite].  

بەردی ئەستێ/berdî estě: نتـ:[ بەرد+ی+ ئەستێ] بەردی چەخماخ.

بەردی ئەڵحەد/berdî elĥed: نتـ:[كو: بەرد+ی + ع : ئەلحەد] ئەو ڕیزە بەردەیە كە سەری گۆریچەی پێ داپۆشرێت.

بەردی بناغە/berdî binaĝe: نتـ:[ بەرد+ی+ بناغە] 

1- زاراوەیەكە لە تەلارسازی دا، لە بڕی بن تەمەل لێدان بەكاردەهێندەرێت.  

2 -[ مجـ] بنچینەدانانی كار یان پرۆژەیەك.

:: بەردی بناغەی شیعری نوێ كوردی لەسەر بەیتەكان داڕێژراوە. 

بەردی بنچینە/berdîbinĉîne: نتـ:[ بەردی+ بنچینە] بەردی بناغە. 

{

سەیلی هیجرت بەردی بنچینەی لە ڕەگ هێنامەدەر 

باری فیكرت قەددی ڕاستی تێشكاندم وەك فەنەر

}{نالـی}.  

بەردی بن گۆم/berdî bin gom: نتـ:[ ئد] هەر شتێك كە بە ئاسانی نەدۆزرێتەوە.

به‌ردی به‌نرخ/berdî bE nirx : نتـ:[ ئینگـ : Precious stone]

به‌ردی بننیشتوو/berdî binnîštû: نتـ: به‌ردیكه به‌ هۆی پرۆسه‌ی به‌هه‌ڵم بوونی سوێرئاو (ئاوی ده‌ریا) به‌دی دێت[ ئینگـ : Evaporite]

به‌ردی پێ/berdî binnîštû: نتـ:[ ئینگـ : Pumice]

بەردی تروسکە دار/berdî tiruskedar: نتـ: هەر بەردێک كە بتروسکێتەوە.

به‌ردی تێكگۆڕاو (به‌ته‌واوی گۆڕاو) : Metamorphic rock

بەردی جەهەنم/berdî cehenim: نتـ: کان:[ كو: بەرد+ی+ ع: جەهەنم : دۆزەخ] ماتە : نیتراتی زیو.

بەردی چەخماخ/berdî ĉexmax: نتـ: بەرستە، کەڤرئەژیر، بەردی ئەستێ.[ئینگ:Flint ]. 

به‌ردی چینی ژێره‌‌وه‌ی زه‌وی : Bedroc

بەردی خوێ/berdî xiwê: نتـ:[ ئینگـ : Salt Lick ]

زیوه‌ری، كالسیدۆنی (كوارتزی ریشۆڵه‌دار) چه‌ندجۆره‌ی : Agate

بەردی دەزڵ/berdî dezľ: نتـ: پیاوی دەقۆز.

بەردی ده‌باشیر/berdî debašîr: نتـ: بەردی تە‌باشیر. [ ئینگـ : Gypsum] 

به‌ری ده‌ست : Palm of the hand

بەردی دیکە : به‌ردێكی ئاگرینیی درێژ : Dike

بەردی ڕەژی/berdî řejî: نتـ: کان: بەردی خەلووز، بەرێ کومری. 

بەردی ڕێ نوما/berdî řěnuma: نتـ: بەردەنوێژ.

به‌ردی ژێرچین : Basemnet rock

بەردی سارد/berdî asin: نتـ: ئد: ناخۆشی وبەلآ.

بەردی سەبوور/berdî sebǔr: نتـ:[  كو:بەردی+ع: سەبوور]

1- بەرد و ڕەوەزی سەخت كە هەمیشە لەسەرما و گەرما وبەفر و باراندا سەرجێی خۆیەتی ونوێتەری سەنگینی و تاقەت هێنان لەبەرابەر سەختی و ناخۆشی دایە.

{

بەسمە بەش لەم دەهرە تاهیر شیوەیی بەردی سەبوور

چونكە  هەر بێ قیمەتی دێنێتە بەر، پاڕانەوە

}{ سەید تاهیری هاشمی}.

بەردی سەرشكێنە/berdî serŝikěne: نتـ:[ ئد] شتی بێ بایەخ و بێ منەت كەلە هەموو جێگەیەك هەبێت.  

بەردی سولیمان /berdî suleiman: نتـ: بەردێكی جوانە بۆ ڕازانەوەو پێجوانكردن بەكاردەهێندرێت.  

بەردی سەفرا/berdî sefira: نتـ:[ نخ] بەردێكە كەلەبەر نیشتنەوەی مەودای نێو زراو پەیدا دەبێت.  

بەردی شێڵگر/berdî qur: نتـ:

بەردی قور/berdî qur: نتـ: کەستەک.  

بەردی کل/berdî kiľ: نتـ: سییتەم، ئەنتمۆن. [ ئینگـ : Antimon].  

بەردی کفتە/berdî kifte: نتـ: بەردێکی پان یان ناوچاڵە، کەبە کوتک گۆشتی تێدا دەکوتن بۆ کفتە.  

بەردی کواتر/ berdî kwatir: نتـ: جۆرە کریستالێکە کە ڕوون و بێ ڕەنگە.

به‌ردی ئاگرین : Igneous rock

به‌ردی ئاگرین : Andesite

به‌ردی ئاوێته : Graywacke

به‌ردی گرانیت، ‌‌به‌رده‌ بیرۆ، به‌ردی خاڵاوی : Granite

به‌ردی گڕكانی : Whin

به‌ردی گورچیله : Renal stones, Kidney stones

بەردی گەچ/berdî geĉ: نتـ: بەردی قسل.  

بەردی گورچیلە /berdî gurĉîle: نتـ: نخ: بەردێك لەبەر ئاوێتە بوونی ئەسید گەلـی میز دە گەڵ ماكەی دیكە پێك دێ و لەسەر گورجیلە پەیدا دەبێت و یا عەمەل دەكرێت یان ئەوە كە خۆی بەرێی میزدا دێتەدەر. [ئینگ: Kidney stone].

بەردی لمی/berdî limî: نتـ: تەمۆخ.

بەردی محەك/berdî miĥek: نتـ:[ بەردی+ محەك] بەردێكە ڕەشە كە زێڕێنگەر عەیاری پێ دەكات.  

به‌ردی ماره‌با : Yellow amber

به‌ردی مه‌حه‌ك. به‌ردێكه زێڕی پێ‌ تاقی ده‌كرێته‌وه : Touchstone

به‌ردی نه‌وتی : Oilsand

بەردی نەزڵ/berdî neziľ: نتـ: پیاوی نەقۆر.  

بەردی نرخدار/berd: نتـ: بەردی بەنرخ، کەڤأی بوها.

بەردین/berdîn: ئان:[ بەرد+ ین]

1 – حاڵی هەر شتێک لەبەرد دروست کرابێت. 

2 – یەکێک هێندە قەڵەوبێت و کە نەتوانێت ببزوێت. 

بەردینە/berdîne: ئان: هەر شتێك دروستكراو بێت لە بەرد. 

بەردەنم/berdenim: نتـ: پێش دەنە.

{

سەرسابەردەنـم، تەرسابەردەنـم

ڕاسەن وخیدەی دەیزنەرسا بەردەنـم

}{ بێسارانی}.

بەردەچەخماغ: جۆرێک بەردى سەخت و ڕەقە، ئەگەر ئاسنى لێ بدرێ پڕیشکى ئاگرى لێ بەرز دەبێتەوە.

بەردەپێ: جۆرێک خڕکەبەردى بێ سووچى سەخت و ڕەقە و لەبەر ئەوەى پتەو نییە و کون کونە لەچاو حەجمى سووکە، لە کوردەوارى بۆ خاوێنکردنەوەى چڵکى قاچ لە حەماما بەکارى دێنن.

به وده ئه ستى

دەست خۆش، ئەم جۆرە بابەتانە زۆر زۆر گرینگن. کاتی خۆی بۆ ساز کردنی رێگاوبان کۆرسێکی چەند مانگەم هەبوو مەجبووریان کردنی نزیک ٣٠ جۆریان بە سوێدی فێر بین. کەچێ بە کوردی ناوم بۆ هیچیان شک نەدەبرد!
لێرەش جەنابت ناوی گران و بە نرخەکانت نەنووسیوە، مەڕمەڕ و جۆری سوورەکەی کە لە کانەکانی پارێزگای کوردستانی رۆژهەڵاتدا هەن لە باشترینیانن لە رووی زەوی.
لمیش جۆرێکی زۆر بردی بەردە.
لە هێندیک ناوچە بە زیخ دەڵێن خیز.
ئەو “تەتەبەرد”ەش وا بزانم دەبێ “تات” ئەوە هەورامیە. مەتەلێکیش هەیە دەڵێ: ئەملام تات ئەولام تات، ئای باوکە گیان جیقم دەرهات!

سڵاوێکی بێ مەرز و پایان، پێشتر بەڕێزێک لە گرۆی (فێرگەی وشەی کوردی) شتێکی هاوجۆری دانابوو، هەمان لێدوانی سەر بابەتی ئەو بەڕێزەت بۆ دەهێنمەوە، دوو قسەشی بەسەر دێخم: سەرەتا قسەی من ئەوەیە، ئەم بابەتە لەسەر بنەمایەکی هەڵە دانراوە، ئەو گورزە ناوەی کە دانراون زۆرینەیان نێوی جۆرەکانی بەرد نین! بە نموونە: (بەردەنوێژ، بەرداش، کێل،…) ئەمانە جۆری بەرد نین، بەڵکوو کەرەستەگەلێکن کە لە بەرد درووستکراون، وەکچۆن دەستهاڕ و پەیکەریش هەردوو لە (بەرد) درووستکراون و جۆرێک نین لە بەرد. هەندێکی تریان هەڵنانی قەبارە(قەوارە)ی بەردەکانە وەک گابەرد(بەردی گەورە) خڕکە بەرد(بەردی خڕ و ناوەنج) وردکەبەرد(بەردی ورد) تاشەبەرد،تاوێر،بەردەئاوەسوو، تاتەبەردە، بەردەکۆڵ، تەلەبەرد، گاشەبەرد…
خاڵێکی تر کە بە دەرفەتی دەزانم قسەی لەسەر بکەم وشەی (هەسان)ە، وشەی (هەسان،سان) چاوگە و هەڵەیە ئەگەر چاوگ وەکوو ناو بەکاربهێنرێت. واتە ڕاستەکەی ئەوەیە بوترێت (بەردەهەسان). چوونکە وەک ئەوەیە وشەی (هێنان) لە بری (ژنهێنان) بەکاربهێنیت، کە دوو شتی جیاوازن. بە هەمان شێوە هەڵەیە وشەی (چەخماخ) لە بری (بەردەچەخماخ) بەکاربهێنین، چوونکە دوو وشە و دوو واتای جیاوازیان هەیە…
لە ڕاستییدا بۆ دیارییکردنی جۆرەکانی بەرد، هەڵدەگرێت کە کتێبێکی لەسەر بنووسرێت، چوون وەک ئەوەی ئەمگۆ بیری لێدەکەینەوە، هێندە کەم و سووکەڵە نییە، کە هەر لەگەڵ دەستماندایە بێت بە دەستمانەوە، بۆ نێوی هەندێک لە بەردەکان دەکرێت بنواڕنە کتێبی(فەرهەنگی زەویزانی وێنەدار) لە نووسین و سازیکردنی هێژا (کەمال جەلال غەریب)، ٢٠٠٠م
هەندێک لەوانەی کە لە کتێبی نێوبراودا هاتوون،بەنموونە:(بەردەئەستێ،بەردە دارچینیی،بەردەسووکە=بەردەپێ، مەڕمەڕ،….)
دەبێت بشزانرێت، گەوهەرەکانی وەک:(ئەڵماس، یاقووت، زمرووت، چاوەپشیلە، مرواریی، یاقیق،…)ئەمانە هەر بە بەرد(سەنگ،کەڤر،تەوەن،کوچک) دادەنرێن.
هەریەک لەم گەوهەرانەش بەپێی ڕەنگ و شێوەیان بەسەر چەند جۆری دیکەدا دابەش دەبن واتە ئەمانیش دەیان لق و پۆیان لێدەبێتەوە، هەر بە نموونە:
یاقووت،چەند جۆری هەیە بەپێی ڕەنگەکانی وەک یاقووتی(زەرد،شین،سوور،..)،(چاوەپشیلە)ش هەر جۆرێکی یاقووتە،ڕەنگی مەیلەوڕەش یان شینی سەوزباوە، گەوهەرەکانی دیکەش بەپێی ڕەنگ دەبنە چەند جۆر وەک [یاقیقی سپی،یاقیقی یەمانی،یاقیقی،سوور کە لەعل(لالە)شی پێدەوترێت،…]
پێشتر باسم کردووە کە وشەی لەعل لە وشەی (لال،لالە)ی کوردییەوە هاتووە کە واتای (سوور) دەدات، هەمان وشەیە کە لە (گوڵاڵە–> گوڵ+لالە= گوڵی سوور) یان (لالەیی=لالەنگیی)دا هەیە کە میوەیەکی مەیلە و سوورە…

.

تاتەبەر،تەتەبەرد، لە وشەی (تەختەبەرد)ەوە هاتووە، واتای بەردێکی تەخت دەدات، ئەوبەردە تەختەی کە مردووی لەسەر دەشۆرن، پێی دەوترێت (تاتەشۆر) یان تاتەنوێژ=بەردەنوێژ کە لە هۆرامییدا بووە بە تەوەننما کە لە (تەوەن+نماز)ەوە هاتووە. ئەمەش جۆرێکی بەرد نییە بەڵکوو درووستکراو و ساختکراوێکی بەردییە.

ئەو بەرداوەی کاک ئارام باسی دەکات ،،پێیشی دەوترێت دۆڵاو،،واتە بەردەکە جالە و وەک دۆل و ئاوی تیا دەوەستێتەوە،،هەروەها لەبەردی گەورە ئەوسا دۆڵ یان دروست کردووە بۆ گەنم کوتانو ساقوەر کوتان ،،زۆربەوەرهەمی تری کشتوکاڵیان پێ کوتیوە لەگەڵ بەکار هێنانی دەسکە دۆل کە بەرد بوە ،،هەروەها لەداریش دروس کراوە

بەردەهارەش هەیە. پێش ئەوەی هارە (دەسهاڕ، دەستهاڕ) دروست بکرێ. لەسەر بەردێکی گەورە و تەخت چالێکیان بەقەد دۆڵێک (دیگ، سەتڵێک) هەڵدەکۆڵێ و بەردێکی خڕ و گردی نزیک بە گەورەیی ئەو قۆڵکەی کە هەڵیانکەندوو ساف و لووس دەکرد و وەک جۆرێک دەستهاڕ کەن و دانەوێڵەیان پێ دەهاڕی. لە بەر دێیی ئێمە یەکێک لەمانە هەبوو بەو شوێنەشیان دوت “هارەکان” لەوە دەچێ پێشتر زۆرتر بووبن. بەر لە سی ساڵ کە من ئاواییم بە جێ هێشت هارەکە مابوو بەڵام کەس بەکاری نەدەهێنا.

.

.

______________________________

بەرد/berd: ن: یەکەی پێوانی کێش : 14 پاوەند : 6.348 کگم.

.

.

.

.

.

.