واتا ¹ /wata: ئاک:[ کباک] ئارش، ئانکۆ، مانا، ئانکوو( كباك)، ئانگۆ _ یانگو، یانی _ یانیی ( یه‌عنی : یعنی).
{ بریتی یە لەو پەیوەندییە دوو سەرەی کە لە نیوان وێنەی هۆشەکی و وشەدا هەیە}{ ئۆڵمان : Ullmann}{ دلێر سادق کانەبی}
واتا لێکدانەوە/wata lêkdanewe: کتپ: شی کردنەوەی واتا.
.
.
—————————-
واتا ² /wata: ن:[ ڕێز] لە زمانی کوردیی دا دوو جۆر واتا لە وشە جیادەکرێتەوە.
واتای ڕاستەوخۆ/watay řastewxo
: نتـ:[ ڕێز] دەقەواتا : واتایەکە، ڕاستەوخۆ ڕووداوێکی بابەتیی ڕاستەقینە دەرببڕێت.
واتای ناڕاستەوخۆ/watay na řastewxo: نتـ:[ ڕێز] گواستەواتا : واتایەکە، ڕاستەوخۆ ڕووداوێکی بابەتیی راستەقینە دەرنابڕێت، بەڵکو بە هۆی پەیوەندییەوە لەگەڵ ڕووداوەکەدا، واتاکەی دەردەبڕێت.
{ بۆ نموونە: وشەی ( ماڵوێرانی)، لەکوردییدا، واتای وێرانبوون و تێکچوونی ماڵی کەسێك، بە هۆی ڕووداو و کارەساتێکەوە( وەك: بوومە لەرزە، ئاگرکەوتنەوە، لافاو، ئاوارەبوون … تاد) و تێكچوونی شیرازەی خێزان و مردنی گەورە، یان کەیبانووی ماڵ و یان ڕووداو و کارەساتی جەرگبڕ و ناخۆشی تریش دەگەێنێت، بۆیە بەم وشە لە هەموو زمانێکدا، سنووری هەیە و کۆتایی دێت، بەڵام واتا، هەرگیز کۆتایی نایەت و لە گەشە و پەلوپۆ هاویشتن و پەرەسەندنایە و ئەم دیاردەیە، وای لە میللەتان کردووە، هەندێ وشەی زمانەکەیان بۆ ذوو واتا یان زۆرتر بەکاربهێنن.}{ بەرکوڵێکی زانستە زاراوەسازیی کوردی، ل، 14}.
.
واتاساز/watasaz: نفا:[ ڕێز][ واتا+ ساز( سازکردن)]
واتاسازی/watasazî: نچ:[ زمان] ئاستێكە لە ئاستە سەرەكيەكانى زمان و ڕاستەوخۆ پەيوەندى بە لەيەكگەيشتن هەيە. تا دەورى لەيەكتر گەيشتن لە ڕێكخستنى كۆمەڵدا زياتر بێت. ئەوە پێويستمان زياتر بە واتاسازى دەبێت. هەر بۆيەش ئەم زانستە پەيوەندى بە زۆربەى زانستەكانى وەكو ( فەلسەفە و لۆجیك و دەروونزانى و كۆمەڵناسى… هتد) هەيە. پاش دەركەوتنى گرنگى ئەم زانستە، ئەم بابەتە بوە جێگاى ڕامان و سەرنجى فەيلەسوفان و زانايانى زمان و لێكۆلينەوە لەم ئاستەى زمان دەستى پێكرد. زانستی واتا بایەخ بە واتا و تایبەتمەندییەكانی دەدات. [ ئینگـ : sematics].
{ تێبـ : زاراوەی سیمانتیک لە لایەن زمانەوانی بەناوبانگ(برێل) بەکار هێنراوە بۆ ئەو بوارەی گرینگی بە شیکردنەوە و وەسفکردنەوە واتای زمانەوانیەکان دەدات}.
.
| ژمارەى هەفتەكان | بابەت |
| يەكەم | ناساندنى زاراوەى واتاسازى، گرنگى ئەم زانستە و كورتەيەكى مێژويى كە سەرەتايەك لە مێژوي سەرهەڵدانى واتاسازيیە. |
| دوەم | پێناسەكانى واتا و پەيوەندى ئاستەكانى زمان بە واتاسازى شي دەكرێنەوە |
| سێيەم | بۆچوونەكانى لێكدانەوەى واتا:بۆچوونى ناولێنانبۆچوونى هۆشەكىبۆچوونى خوليايىبۆچوونى شيكردنەوە |
| چوارەم | جۆرەكانى واتا:واتاى لۆجيكىواتاى كێشەكىواتاى بابەتى |
| پێنجەم | واتاسازى سيمانتيك و واتاسازى وشە (هاوواتا) |
| شەشەم | دژواتا، گرتنەوە، جياوازى. |
| حەوتەم | فۆڕمى واتا ( تاريكى و ڕوونى واتا) |
| هەشتەم | تەم و مژى واتايى |
| نۆيەم | واتاسازى پڕِاگماتيك و چەند پێناسەيەكى |
| دەيەم | هۆكارەكانى سەرهەڵدانى |
| يازدەم | جياوازى نێوان سيمانتيك و پڕاگماتيك |
| دوازدەم | گەشە و گۆڕانى واتا: گەشە و گۆڕانى واتا بە هۆكارى زمانى و هۆكارى نازمانى |
| سێزدەم | شێوەكانى گۆڕانى واتا (گواستنەوەى واتا، تەسك بونەوەى واتا) |
| چواردەم | فراوان بونى واتا، بەرزبونەوەى واتا و نزم بونەوەى واتا. |
.
واتاسازی ئەدەبی/watasazî edebï: ن:[ ڕێز]
واتاسازی دەروونی / watasazî derûnî: ن:[ ڕێز]
واتاسازی زمانەوانی/watasazî zimanewanî: ن:[ ڕێز]
واتاسازی فەلسەفی/watasazî felsefî: ن:[ ڕێز]
واتاسازی مرۆڤناسی /watasazî mirovnasî: ن:[ ڕێز]
واتاناس/watanas: ن:[ ڕێز]
واتاناسی/watanasî: نچ:[ ڕێز] ماناناسی، سێمانتیك _ سه‌مه‌نتیك( Semantics ) : بریتییه له لێكۆڵینه‌وه له مانا و واتای مۆرفیمه‌كان، وشه‌كان، شێوه‌ڕسته‌كان، ڕسته‌كان و گوتاره‌كان (discourses). ئاشكرایه كه زانینی زمانێک بریتییه له زانینی ده‌نگه‌كان، وشه‌كان و ڕسته‌كانی ئه‌و زمانه. به‌ڵام، له ڕاستی دا، ئامانجی سه‌ره‌كی له زانینی ئه‌وانه ئه‌مه‌یه كه قسه‌كه‌رێک بتوانێ مه‌به‌ستی خۆی، چاک یان خراپ، به هۆی زمانه‌وه ڕابگه‌یێنێ. له‌م ڕوانگه‌یه‌وه‌یه كه به‌شی سه‌مه‌نتیک و ماناناسی گرینگایه‌تی تایبه‌ت به خۆی هه‌یه. له‌م لكه‌ی زمانناسی دا، له بابه‌تگه‌لی وه‌كوو وشه هاوماناكان، وشه دژه‌كان و هتد ده‌كۆڵدرێته‌وه. هه‌ر له‌م به‌شه‌ش دایه كه له پێوه‌ندیی وشه‌كان، ڕسته‌كان و گوتاره‌كان له گه‌ڵ مانا، مه‌به‌ست، ئامانج، فكر و بیر، سیاسه‌ت و ئایدیۆلۆژیی ده‌كۆڵدرێته‌وه. هه‌ڵبه‌ت زمانناس یان كۆلێجی موتاڵای زمانناسی ئه‌وتۆ هه‌ن كه له ماناناسی دا تا ئه‌و ڕاده‌یه ورد نابنه‌وه و، له ڕاده‌ی واتای وشه و ڕسته‌دا ده‌وه‌ستن. له باتی ماناناسی، ورد بوونه‌وه له مانای به‌شه‌كانی زمان له ڕاده‌یه‌كی به‌ربڵاوتر دا ده‌خرێته ئه‌ستۆی بواری پراگماتیک یان بواری لێكدانه‌وی گوتار (Discourse Analysis).{ هێدی}
واتایی/watayî: نچ:[كباک] سێمانتیك.[ ئینگـ : Semantic].
واتایی/watayî: نچ:[كباک] پێناسه‌یی : مانای هه‌قیقی وشه‌ێك.[ ئینگـ : Denotation].
.
واتاكێشەكی/watakêšekî: نتـ:[كباک] بڕهێنانەوەی واتاکان : بیرهێنانەوەی واتاكان.[ ئینگـ: association of ideas].
واتاگەری/hunerî watagerî: نتـ:[ هونەر][ هونەر+ ی+ واتاگەری][ ئینگـ : Abstract].
.
چەند واتا/çend wata: ئانتـ:[ چەند+ واتا]. [ گر : polysemous]
چەند واتایی/çend watayî: نچ:[ چەند+ واتایی]. [ گر : polysemy]
هونەری واتاگەری/hunerî watagerî: نتـ:[ هونەر][ هونەر+ ی+ واتاگەری][ ئینگـ : Abstract art].
.
.
________________________
– واتا ³ /wata – : پاشگرێکە لە زمانی کوردی، هەر بە واتای( واتا) دەلکێت بە ووشەوە و واتایەکی نوێتر دەدەات بە وشەکە.[ ئینگـ : -onym].
ئاوەڵواتا/aweľwata : نتـ:[ ڕێز] دیاردەیەکی هاوبەشە لە نێوان ڕەخنەسازیی و ڕەوانبێژی و زاراوەسازیدا.
دەقەواتا/deqewata : نتـ:[ ڕێز] واتای ڕاستەوخۆ.
دژواتا/dijwata: نتـ:[ دژ+ واتا] وشەیەکی لێکدراوە لە ( دژ)و ( واتا) : واتاکەی پێچەوانەی واتای وشەیەکی دیکەیە: چاك : خراپ، شەو : ڕۆژ، گەرم : سارد.[ ئینگـ : antonym].
: – تێکهەڵکێش بوونی شێوەزارەکان
: – گەشبینی
: – ڕەشبینی
: – گەڵتەو گەپ
گواستەواتا/gwastewata: نتـ:[ ڕێز] واتای ناڕاستەوخۆ.
هاوواتا/hawwata: نتـ:[ ڕێز][ هاو+ واتا] زمانی کوردی هاوواتای زۆرە، لەبەر ئەوەی چوار شێوەزاری کورییمان هەیە. [ ئینگـ : synonym].
:: [ ڕوو] کدو، کوله‌که، کوندر.
:: [ باڵ] چۆله‌که، پاساری، چیچک
:: [ ڕۆژنا] هه‌واڵ، ده‌نگوباس، نووچه.
هاوواتایی ئاماژەیی/yî amajeyîhawwata: نتـ:[ ڕێز][ هاوواتایی+ ئاماژەیی]
هاوواتایی دەرك کردن/hawwatayî derk kirdin: نتـ:[ ڕێز][ هاوواتایی+ دەركکردن]
هاوواتایی تەواو/ hawwatayî tewaw: نتـ:[ ڕێز][ هاوواتایی+ تەواو]
.
.
.
.