ئەسپێ/espê: ن:[ زیند] ئاسپزە ( کباک، زا)، ئەبووێد( ڕۆژ)، زینده‌وار، سپێ( باد)، گنار، مۆریانە، هه‌شپش(هـ، زەن) : زینده‌وه‌رێکه ده‌چێته له‌شی مرۆ‌ڤ وهه‌ندێ گیانداری خوێن گه‌رمی تر وه وه‌کو ( مه‌یموون و….) دا په‌یداده‌بێت، ژیانی به خوێنی مرۆ‌ڤ و گیانله‌به‌ره، زۆر جێگه‌ی مه‌ترسییه، چونکو میکرۆبی هندێک نه‌خۆشی وه‌ک( تیفۆس) ده‌گه‌ڵ خۆی ڕاده‌گوێزێ، دوو سێ میلی مه‌تر درێژ ده‌بێت، قاچی زۆر و کورتن، سه‌ری درێژووکه‌یه، دوو جۆری هه‌یه. [ لا: Pediculus].
1 – له‌ناو( موو)دا ده‌ژێن.
2 – له‌ناو جلکان دا ده‌ژێت. هی ناو جلک گه‌وره‌تره له‌هی ناو موو، گه‌رای هه‌ر دووجۆر وه‌ک یه‌ک وایه( ڕشک)ی پێ ده‌گووتر ێت. که له بنی تووک و درزی دوورمانی جلک دا دای ده‌نێت، پاش چه‌ند ڕۆژێ به چکه‌کانی( مێتوولکه) له گه‌را دێنه‌ده‌ر و دوای 20 رۆژێک وایان لێدێت خۆیان گه‌را دابنێن.
3 – ئه‌سپێی ده‌غلودان، ئه‌سپێی دانه‌وێڵه، ئه‌سپێ گه‌نم : زینده‌وه‌رێکی بچووکه له گه‌نم و جۆ، برنج، و ئارد، ئه‌و شتانه ده‌دات، بێ پێزیان ده‌کات و که‌ڵکی خواردنیان پێوه نایه‌ڵێت.
4 – گه‌ڕا: جۆرێک گه‌نه‌یه له‌له‌شی یان له ژێر په‌ڕی مریشک و کۆتر و هه‌ندێک په‌له‌وه‌ری تریش ده‌دات و خوێنیان ده‌مژێت .
ئه‌سپێ په‌ر/espê per: نتـ: چنگنه.
ئه‌سپێ تێدان/espê têdan: کتن:[ باشک] په‌یدابوونی ئه‌سپێ له له‌شی مرۆ‌ڤ و ….دانه‌وێڵه‌و … په‌له‌وه‌ردا.
: چا ڵه گه‌نمه‌که‌ی ماڵی کوێخا شه‌ریف ئه‌سپێ تێیداوه( ئه‌سپێی تێداوه).
: ئه‌م کابرایه بۆته که‌وڵه سپێ ( که‌وڵه ئه‌سپێ) برۆشی ئه‌سپێ تێیداوه : ئه‌سپێ هه‌ڵ هێنان. ئه‌سپیاویی بوون، پڕ له ئه‌سپێ بوون.
ئه‌سپێ دۆزین/esipê dozîn: کتپ: ئه‌سپێ له خۆدۆزین، پاککردنه‌وه له ئه‌سپێ.( له‌ش).
ئه‌سپێ کوژه/espê kuje: نتـ:[ توێ][ ئه‌سپێ+ کوژ( کوشتن)+ ئه] بەرانەك _ بەرانكێ، په‌نجه گه‌وره، په‌نجه‌که‌ڵه، قامکه‌گه‌وره، قلیاگردی، که‌ڵه‌موست. په‌نجه‌ی هه‌ره ئه‌ستوور و له هه‌مووان کورتتری ده‌ستی مرۆ‌ڤ، تلیا ستوور، تبلا مه‌زن.
ئه‌سپێی لێدان/espê lêdan: کتپ:[ ئه‌سپێ+ لێ+ دان]
1- ئه‌سپێ تێدان.
2- ئه‌سپێ ( له ڕووه‌ک)دان، ئه‌سپێ تێدان له ڕووه‌ک.
ئه‌سپێ له گیرفانیدا سه‌وزه‌لێ گیانم ده‌ڵێت/espê le gîrfanî sewzelê gyanim deľêt: شر:[ ئد] هیچ پاره و پوولـی پێ نیه. زۆر هه‌ژار و نه‌داره.
| تێبینی |
| ده‌ڵێن ئه‌و که‌سانه‌ی تووشی نه‌خۆشی گوڵی ده‌بن، ئه‌سپێ هه‌ڵناهێنن، جا ئه‌گه‌ر مرۆ‌ڤێک گول ئه‌سپێیه‌کی له خۆیدا دیت بۆ ئه‌وه‌ی پیشانی خه‌ڵکی بدات گول نیه یان چاک بۆته‌وه، ڕای ده‌گڕێت و له چه‌نگی نایه‌ته‌ده‌ر. |
ئه‌سپێ وون/espê wun: ئانتـ:[ ئه‌سپێ+ وون] ئەسپیۆن : ئه‌و که‌سه‌ی ئه‌سپێ له له‌شی دابێت.[ ئینگـ : Pedleulosis . lousy]{ کەمالنامە، ل، 1080}
ئەسپێ نەهێشتن/esipê nehêştin: کتپ:[ تەند][ ئینگـ : delousing]
ئه‌سپێ هه‌ڵێنان/espê heľênan: کتن:[ رۆژک][ مکـ][ ئه‌سپێ + هه‌ڵ+ هێنان] ئه‌سپێ تێدان، ئه‌سپێ لێدان.
| هەندێک لە جۆرەکانی ئەسپێ |
ئه‌سپێی ئارد/espêy ard: نتـ:[ ئەسپێ+ ی+ ئارد].[ ئینگـ : flour mlte , rust red].{ کەمالنامە، ل، 1083}
ئه‌سپێی ئاویی/espêy awyî: نتـ:[ ئەسپێ+ ی+ ئاویی] مێروویەکی توێکڵداری مشەخۆری ئاویی یە.[ ئینگـ: hydrachniada ,water louse]
ئه‌سپێی بزن/espêy bizin: نتـ:[ ئەسپێ+ ی+ بزن] که‌وه‌یی.
ئه‌سپێی چه‌نگی گوڵ/espêy çengî guľ: شڕ:[ ئد] پیسکه‌یی، ڕژدی، ڕەزیلی.
:: هه‌ر ده‌ڵه‌ی ئه‌سپێی چه‌نگی گوڵییه له ده‌ستی ده‌رنایه. هه‌رچی که‌وته ده‌ست ئه‌حه ده‌بێته ئه‌سپێی چه‌نگی گوڵ.
ئه‌سپێ تەختە/espê texite: نتـ:[ ئەسپێ + ی+ فیل] جۆرێکە لە هەزارپێ.[ ئینگـ: wood lice].
ئه‌سپێی تووکه‌به‌ر/espêy tûkeber: نتـ:[ ئەسپێ+ ی+ تووکەبەر] گیاندارێکی ووردی بچووکی خوێنمژه، له‌رێگای زاینده‌گی یه‌وه بڵاوده‌بێته‌وه و گه‌را( ڕشک) داده‌نێت و داوی چه‌ند رۆژێک ده‌بن به‌ئه‌سپێ و ته‌شه‌نه ده‌که‌ن.[ ئینگـ: Pediculus pubis].
ئه‌سپێی ڕووه‌ک/espêy řûek: نتـ:[ ئەسپێ+ ی+ ڕووەک] مێروویه‌که له سه‌ر شیله‌ی ڕووه‌ک ده‌ژێت.
ئه‌سپێی سەر/espêy ser: نتـ:[ ئەسپێ+ ی+ سەر] ڕەنگەکەی سپی یە.[ ئینگـ: Head louse]
ئه‌سپێی فیل/espêy fîl: نتـ:[ ئەسپێ+ ی+ فیل].[ ئینگـ: heamatomyzus]
ئه‌سپێی قرتێنه‌ر/espêy qirtêner: نتـ:[ ئەسپێ+ ی+ قرتێنەر][ ئینگـ: Mallophaga]
ئه‌سپێی کەروێشک/espêy kerwêşik: نتـ:[ ئەسپێ+ ی+ کەروێشک][ ئینگـ: haemodipsus]{ کەمالنامە، ل، 1083}
ئه‌سپێی گه‌نم/espêy genim: نتـ:[ ئەسپێ+ ی+ گەنم] جۆره مێشو مه‌گه‌زێکه باڵه‌کانی برژۆڵه‌ی پێوه‌یه.
ئه‌سپێی گیاندارە سمدراەکان/espêy giyandare simdareakn: نتـ:[ ئەسپێ+ ی+ گیاندارە+ سمدراەکان][ ئینگـ: haematopinus]{ کەمالنامە، ل، 1083}
ئه‌سپێی مژۆک/espêy mijok: نتـ:[ ئەسپێ+ ی+ مژۆک][ ئینگـ: Anoplura]
ئه‌سپێی مریشکان/espêy mirîşkan: نتـ:[ ئەسپێ+ ی+ مریشکان] که‌پله.
.
.
.
.