ئاسن/asin: ن:[ کیمیـ][ پهـ : ahin] ئاهن، ئاهه، هاسن، هه‌سن، هێسن کاراک : مادده‌یه‌کی کانزایییه، ژماره‌ی ئاتۆمییه‌که‌ی 26 و کێشی ئاتۆمی یه‌که‌ی 55،85 و نیشانه‌که‌ی Fe. میتالێکی بۆرێکی زیووییه.
| لە فەرهەنگی زمانی ئاڤێستادا، وەها تۆمارکراوە. ل. | ||
| گۆکردنی بە کوردی | زمانی ئاڤێستایی | واتای بە ئینگلیزی |
| ئه‌یه‌نگۆ | ognaIIa | |
1 – کانزایه‌کی که وه ڕه‌نگه له زۆر پیشه‌کانی ئه‌م سه‌رده‌مه‌دا وه کارده‌کرێت، مرۆ‌ڤ له زۆرکۆنه‌وه 3000 پ ز، له ( ئور) له باشووری مێتزۆپۆتامیا ئاسن ناسییان دۆزیوته‌وه و کارێکی گه‌وره‌ی کردووه‌ته سه‌ر ژیانی کۆمه‌لایه‌تی و شارستانیه‌تیان وه به‌ره‌و پێشی ڕاداوه. ئاسن به پوختی له کاندا ده‌ست ناکه‌وێت و له شوێنی چه‌ند جۆره( به‌رد) دایه که له کووره‌ی زۆر گه‌رمدا ئاسنه‌کانی لێ جیاده‌کرێته‌وه ئاسنی پوخت له 800 پله‌ی گه‌رمییدا سوورده‌بێته‌وه و نه‌رم ده‌بێت، له 1530 پله‌شدا ده‌توێته‌وه.
:: کاره‌با به ئاسانی به ئاسندا تێده‌په‌ڕێت و ده‌یکاتی بە مووگناتیس.
2 – ئاسن له هه‌وایی نمداداردا زۆر زوو ژه‌نگ هه‌ڵده‌گرێت و ده‌یڕزێنێت، جا بۆ ئه‌وه‌ی شێ نه‌ڕزێنێت، مادده‌یه‌کی تری که ژه‌نگ هه‌ڵ نه‌هێنێت تێ هه‌ڵده‌سوون، وه‌ک ئه‌و ڕه‌نگه سووره‌ی به‌شێلمانه‌وه ده‌بیندرێت.
3 – ئاسن جۆرە کانزایەکە یان ڕاستتر مادده‌یه‌کی توواوه‌یه که له ناو خۆراک و له‌شی زینده‌وه‌ردا، کە دەبیتەوە هۆی زیادکردنی ڕێژەی خوێن. 5/1 ئافرەتی دووگیان خۆێنیان کەمە، بۆیە پیشنیار دەکریت کە رۆژانە بە بڕی 40 بۆ 50 ملیگرام ئاسن بخۆن کە بەشیوەی حەب دەست دەکەوێت لە دەرمانخانەکاندا. ئەم حەبە باشترە بخوریت لەگەل ڤیتامین سی یان پەرداخێک شەربەتی پرتقاڵ. جونکە ڤیتامین سی یارمەتی لەش دەدات کە باشتر ئاسن هەلمژێت و سوودی لیوەرگریت. ئاسن نابیت لە گەڵ شیر یان کالسیوم لە شیوەی حەب بخورێت. هەروەها نابیت لە گەل جا و قاوەش بخورێت. ئەمانە کار لە ئاسن دەکەن، کاریگەری کەمدەکەنەوە. خواردنی ئاسن رەنگ دەدات بەپیسایی کەرەنگی بەرەو رەش هەڵدەگەرێت ئەمە ئاساییە وە جی مەترسی نییە، هەروەسا ئاسن دەبێتە هۆی قەبزیش. بوونی ئاسن لە سروشتدا هەیە لە گۆشتی سوور، هێلکە، سەوزەی سەوز، نانی رەش یان تێکەڵە دانەوێلە، برۆکلی، کەلەمی سەوز، و سپێناخ. هەروەها لە میوەی ووشکراوەی وەک قەیسی هەیە.
| تێبینی |
| 1 – پوورداود له ئا‌ڤێشتا دا وشه‌ی( ئه‌یه‌نگه)ی به ئاسن داناوه، ژابا به(هه‌ئۆسه‌فته)ی داناوه، د. معین له زمانی بارتۆله‌وه ( ئه‌یه‌هه)ی گێڕاوه‌ته‌وه، به‌لای زه‌بیحییه‌وه، ئه‌وه‌ی پوور داوود نیزیکتره له ڕاستی، ئه‌گه‌رچی ( ئه‌سه‌نگیه) به‌واتای به‌ردی لێکداوه‌ته‌وه. ئه‌م وشه‌یه ئاڤێستایی یه که له ( ئاسن) و ( سه‌نگ)ی لێده‌که‌وێته‌وه، په‌هڵه‌وی به‌ڕای زۆرینه هه‌ر( ئاسن)ه. |
| 2 – ده‌نگی ( س) له وشه‌ی ئاسن و لکوپۆیه‌کانی ( س)ی ته‌واونیه به‌ڵکو ده‌نگێکی تره له( )ی ئا‌ڤێستایییه وه نیزیکه که له زمانی کوردی ئێستا دا نه‌ماوه، پێویستی به ڵێکۆلینه‌وه هه‌یه. |
| 3 – به‌لای منه‌وه هه‌رده‌نگی (س) و( ) وه بۆ(هـ) گۆراوه، ئه‌م گۆڕانکاریه‌ش له نێوان زمانی کوردی و فارسی نوێدا و زمانه‌کۆنه‌کان گه‌ڵێک گرێکوێره‌مان بۆ روونده‌که‌نه‌وه، وه‌ک: ئێسن، هێسن. |
ئاسنه‌رێ/asnerê: نتـ:[ ئاسن+ ئە+ ڕێ] رێگای ئاسن، هێڵی شه‌مه‌نه‌فه‌ر، تراموه‌ی.
ئاسنه‌واڵه/asinewaľe: نتـ:[ ئاسن+ ئه+ واڵه] سیکراب، پارچه ئاسنی بێ که‌ڵک یان ڕزیو و ته‌ڵ و بزماری له توپه‌ت مه‌کینه شکاو.
:: ئه‌م هه‌موو ئاسنه‌واڵایه چییه؟ لێره‌ت کۆکردووه‌ته‌وه.
ئاسنه‌واڵا/asinewaľa: نتـ:[ ئاسن+ ئه+ واڵا] له کارکه‌وته و له‌ت وپه‌تی ئامرازی ئاسن، قوڕه‌زای ئاسن.
ئاسن باز/asinbaz: نفا:[ وه‌ر][ ئاسن+ باز: گه‌مه، واز] که‌سێکه که پیشه‌ی یاری به‌ئاسن کردن بێت.
ئاسنبازی/asinbazî: نچ:[ وه‌ر] ئه‌وه‌ی پێوه‌ندی به‌ئاسنبازییه‌وه هه‌بێت، وه‌ک :
:: که‌ره‌سته‌ی ئاسنبازی.
:: یانه‌ی ئاسنبازی.
:: یاری ئاسن بازی.
ئاسنبازی کردن/asinbazîkirdin: کتپ:[ وه‌رزش] ئه‌و که‌سه‌ی مه‌شقی ئاسنبازیده‌کات.
ئاسنبڕ/asinbiř: نفا:[ ئاسن+ بڕ( بڕین)] قه‌ڵه‌می ئاسن، قه‌ڵه‌مێکه ئاسنی پێده‌بڕێته‌وه.
:: مشاری ئاسنبڕ.
ئاسنبڕین/asinbiřîn: کتن:[ ئاسن+ بڕ( بڕین)]
ئاسنبڕینەوە/asinbiřînewe: کتن:[ ئاسن+ بڕینەوە]
ئاسنپۆش/asinpoş: ئانفا:[ ئاسن+ پۆش ( پۆشین)] ئه‌و که‌سه‌ی که به‌رگی ئاسنین له‌به‌ربکات وه‌ک له‌شه‌ر.
ئاسن توانه‌وه/asintiwanewe: کتن:[ ئاسن+ توانه‌وه ] خاوکردنه‌وه‌ی ئاسنی خاو و توانه‌وه‌ی بۆ که‌ره سته‌ی ئاماده‌کار.
ئاسنتوێنه‌ره‌وه/asintwěnerewe: نفا:[ ئاسن+ توێنەرەوە ( تواندنەوە )] کارگه‌ی ئاسنتوانینه‌وه.
ئاسنجاو/asincaw: نتـ:[ ئاسن + جاو ( جام)] قاپ وقاچاغی مس و زه‌رد یان هه‌ر کانزایه‌کی تر بێت که له‌ماڵێکدا هه‌بێت.
:: ئاسنجاوی ئه‌م ماڵه باری ئێسترێکه.
ئاسنجۆش/asincoş: نتـ: حه‌و ( حه‌وت) جۆش.
ئاسندار/asindar: ئانتـ: ئه‌و مادانه‌ی رێژه‌ی ئاسنیان تێدابێت.
ئاسنداغ/asindaẍ: نتـ: ئاسنێک که گه‌رمکرابێت بۆ داغکردن و سووتاندنی خالێک یا نیشانێک له سه‌رپێستی که‌سێک یان ئاژه‌ڵێک.
ئاسندڕک/asinîdřik: نتـ: دڕکه ئاسنینه، تێلیدڕکدار، په‌یکولی ئاسن که وه‌ک په‌رژین بۆ ده‌وره‌دانی شوێنێک سوودی لێ وه‌رده‌گیرێت.
ئاسنره‌وا/asinrewa: نتـ:[ کهـ ] ئاسنڕفێن، موگناتیس.
ئاسنڕفێن/asinřifěn: نفا:[ د] موگناتیس. ئاسن فڕێن، ئاهنره‌وا.
ئاسنه‌سمه/asinesime: نتـ: ئاسنسم، ئاسن کۆکه‌ره‌وه، ئاسن کونکه‌ر، سمۆ.
ئاسنفڕ‌ێن/asinfrên: کتنـ: ئاسنڕفێن، ئاهنره‌وا، موگناتیس.
ئاسنکوت/asinkut: نفا:[ ئاسن+ کوت( کوتان)] ئاسنگه‌ر.
ئاسنکوتان/asinkutan: کتن:[ ئاسن+ کوتان] ئاسنگه‌ریکردن.
ئاسنکێش/asinkêş: نفا:[ ئاسن+ کێش( کێشان)] به‌ردی موگناتیس، موگناتیسی سروشتی، گه‌نی. ئاسنکێشی سروشتی، ئاسنکێشی ده‌ستکرد.
ئاسنگه‌ر/asinger: نفا:[ ئاسن+ گه‌ر، پهـ : āhangar ]
1 – که‌سێکه که له ئاسن له کووره‌دا سوورده‌کاته‌وه‌و ده‌یکوتێت و ئامرازی جۆربه‌جۆری وه‌ک : گاسن، پێمه‌ڕه، ناڵ …. لێدروست بکات.
:: وه‌ستا سمایلی فه‌رهادی ئاسنگه‌رێکی باش بوو.
2 – نازناوی { کاوه } یه لە ئەفسانەی زووحاک دا.
ئاسنگه‌ریی/asingerî: نچ:
1 – پیشه‌یی ئاسنگه‌ر، کاری ئاسنگه‌ر.
2 – ته‌قه‌ته‌قی زۆر وه‌ک : حاجه‌ت به‌یه‌کتردادان. گاسنی چه‌رمۆ باشترین به‌لگه‌ی ئاسنگه‌ریی دێرینی کوردستانه.
ئاسن گه‌ریی کردن/asingerîkirdin: کتنـ: به‌رهه‌مهێنانی که‌ره‌سته له ئاسن.
ئاسنین/asinîn: ئانتـ:[ ئاسن+ ین]
1 – هه‌ر شتێک له ئاسن دروست کرا بێت.
2 – ڕه‌ق وه‌ک ئاسن، هه‌مییز.
ئاسنی دارشتن/asnî dařiştin: نتـ: حەوجۆش : ئه‌م جۆره ئاسنه ئاماده ده‌کرێت به هۆی توانه‌وه‌ی ئاسن له ناو قالبی تایبه‌تیدا که له داردروست ده‌کرێت که له نێوان بۆ شایی لمدا دایده‌نێن.[ ئینگـ: cast-iron ]
: به زۆری بۆ بۆری ئاو و کۆڵه‌گه‌ی کاره‌بای لێدروست ده‌کرێت.
ئاسنی گونجاو/asinî guncaw: نتـ : ئاسنی به‌رگه‌گر : ئاسنی سه‌ختی ساغ به زۆری بۆ دروست کردنی بزمار و ته‌خته و نه‌خشاندنی ئاسن و زه‌نگی کاره‌با و زنجیر و شیشی په‌نجه‌ره به‌کارده‌هێندرێت.
بەردی ئاسن/berdî asin: نتـ :
:: بەردی ئاسن بۆ کارگە.
.
.
.
.