د / d / d      

تیپی( د ) بە دال گازدەکرێت

بە ڕێنووسی ئارامی نۆهەیەمین تیپە لە زمانی کوردییدا، بە ڕێنووسی لاتینی پێنجەمین پیتە لە زمانی کوردییدا، بە ڕێنووسی دەئێنەبەرە هەشتەمین پیتە لە پاش دەنگە بزوێنەکان.

{ هاوێژی ئەم پیتەبەم کلۆجە دەبێت: کەمێک لێودەکرێتەوە، ددانەکان نیزیک یەکدەبنەوە زار بۆمەڵاشووی خوارەوە دەڕوات، بادەرکردن لە گەرووەوە بۆ دەرەوەی دەم }

1 – ئەم تیپە لە تیپەکانی دەنگدارە، فۆنێمی تەگەرەیی : Obstrent ـە دە نگی( د ) دەکەوێتە بەشی پێشەوەی زار.

2 – ئەم پیتە بە پیتەکانی{ ئـ ، ا ، ر ، ڕ ، ز ، ژ ، و ، وو ، ۆ ، ـە} وە نانووسێت، بەڵام بە پیتەکاتی دیکەوەدەنووسێت.

3 – ئەم تیپە دەکەوێتە سەرەتا، ناوەند و دوامایی وشەوە

::  دو، دۆ، دەست، دێ، دەم.

::  مردو، بەندە، کەندڕ، کوردۆ.

::  بەرد، مەرد، سەرد، زەرد.

4 – لە پاش سووانی تیپی(  D : ڎ) ئاڤێستایی لە ناو زمان نوێی کوردییدا، کۆمەڵێک وشە گۆرانکارییان بەسەرداهاتووە لە نێوزمانی کوردییدا وەک

:: گومبەڎ _ گومبەد _ گومەز _ گومەت.

:: زەرتەشت _ زەردەشت.

::  زەستە _ دەستە.

:: زرەیەهـ _ درەیەهـ(دەریا).

:: زێرێد _ دڵ.

5 – ئەوەی کە نزیک بێت لەم پیتەوە دەنگ و پیتی (θ ، Θ : thēta )ـەی گرێکییە کە مابێتەوە لە نێو زمانە هێندوئەوروپییەکان.

6 – حەسەنی قزڵجی

[1] گوڵبژێرێک نموونەی هێناوەتەوە وەک

:: دەفر ( پەهلەوی) _ زەبر( دەری)، زوور( کوردی)،

::  دانا _ زانا، دانست _ زانست.

[2] گۆڕانی تیپی ( د) بۆ ( هـ)

:: زرد( پەهلەوی) – زرە( دەری) – زرێ( کوردی).

[3] گۆڕانی تیپی( د) بۆ( ی)

:: ادوین(پەهلەوی) _ ٱیین(دەری) _ ئایین(کوردی)

::  ادوینک (پەهلەوی) _ ٱئینە(دەری) + ئاوێنە(کوردی ).

[4] گۆڕانی تیپی ( ڎ : D) بۆ (هـ)

:: اسپاز : aDAps: سپاڎە ( ئاڤێستایی) _ سپاە( دەری)_ سپا( سوپا)( کوردی).

[5] هەروەها لە وشەنامە دا، بێدار ئاماژە بۆ دەنگی ئەم تیپە دەکات کە لە زارەکانی تری کوردییدا نییە، تەنها و تەنها هۆرامی زانێکی کارامە دەتوانێت ئەم تیپە گۆبکات.

7 – D لە ڕێنووسی لاتینی لێکدانەوەی ژمارەیی 500 =، هەروەها لە رێنووسی ئەبجەدی لێکدانەوەی ژمارەیی یەکسانە بە(6 ).

8- [ كیمیـ] هیمایە بۆ کانزای دێوتێریوم :Deuterium.

9 – [ D ] هیمای نەتەوەییە بۆ ئەڵمانیا (Deutschland)، کە لەسەر تارگێتی ماشین هەڵدەواسرێت.

10- [ مۆسیقا] دووەمین تۆنە لە پەیژەی دیاتۆنیسک.

11- d:  بە ڕێنووسی لاتینی کورتەکی یان کورتکراوەی (چڕێتی :density)یە.

.

.

_________________________

د ¹/ d:      

: ئمـ:[كباک] ب_  بە، د، دا، دە، ژ، ل، لە، لێ.

{ ڕێچکەی ڕووداو بەرەو هەرلایەک، هەرکەسێک وهەرشتێکبێت پێشان}{كوردۆیێڤ}. 

1 – ب _ بە.  

::  دهەڤدە : بەیەکەوە.  

:: دبەردە : لەپێشدا.   

2 – لە

:: ئەز دخووە ڕامێنم : من تەماشای خۆم دەکەم. 

:: ئەڤ کەڤچک د شۆرباوێ مەنێ : ئەم کەوچکەی لە شۆرباوێ مەنێ.  

:: گولاڤ دخووەدان : گوڵاو لە خۆدان.   

3 – لێ.   

4 – لە سەر

:: دپشت مندا بارێکی گرانە : لەسەر پشتی من بارێکی گرانە.

دە/de:

: ئمـ:[كناو، مکـ] لە.  

:: دە نێو : لەنێوەڕاست.

د بن/d bin: ئمـ:[کباک][د+ بن] لەبن.

:: رۆژا پاش دبن دارا گووزێ کۆم بوون. 

:: ئەم دبن پرێرا دەرباز بوون.

:: ئاڤ دبن مالیـرا دکشا.  

::  ئەو دبن بانی خانی را دەرکەت.

د سەر/d ser: ئمـ: لەسەر.

د گەل/d gel: ئمـ:[كباک][د+ گەل] پەڤ_ تەڤ، تەڤ، دگەڵ_ دەگەڵ( مکـ)، لگەڵ_ لەگەڵ، لەتەک(گگ). 

:: کاردۆ ئیزن خوەست کۆ دوو قسان دگەل ئازۆرا بکە. 

::  ئەرفۆ رابوو، دگەل چەکۆ قەرەتاژدین لەسەربان چوون ژوور.
::  ئەو وچارکەس د گەل وەزیر هاتبوون.  

د گەل هەڤ/d gel hev: ئمتـ:[کباک] بەیەکەوە، پەرڤڕا، پەڤرە، پێکەوە، تێکڕا، گشت، دەگەڵ یەکتر، هەڤرە : دەگەل یەکتر.

د ناڤ/d nav: ئمـ:[د+ ناڤ] دەناو، دەنێو(مکـ): هەردووکیان دەکەونە پێشئەو ناوەی لە شێوەی دۆخی سەرەتای رێچکەدا یە بە یارمەتی (را) وەیا لە دۆخی شوێنی دایە بەیارمەتی (دا). 

:: ئەوان دناڤ باخ دا(باخ را)دگەریان. لەزاراوەی کرمانجیدا مرازی دانە پاڵ 

:: ئا‌غایێ دمن: ئاغای دەمن (ئاغای من).  

:: دناڤ باژێردە: لە نێوبازاڕیدا.

.

.

________________  _____

د  ²/d:  پێشگری دواندن بە تووڕەیی

:: دددەڤ ژمن بەردە. جارجار زێدە لەپێویست دێت

: ددو، دوو، یەک ویەک.  

: پێشگری دنەدان، هاندان: دهەرە.

.

____________________

د  ³/d: ف: لە سەرەتای وشەوە دێتبەواتای وە،( ئە)دێت، نیشانەی کردەی رانەبردوو، ئایندە

: دچم/ دەچم.

: دبێم/دەبێژم. . . . هتد.  

.

.

.

.