ئاڵ ¹ /aľ: ن، ئان:[ پەهلەوی: ئارووس:erûs/arûs][ ڕەنگ] ڕه‌نگی سووری گه‌ش، سورێ ڤەبی( کباک، باد): پیوازه‌که ئه‌وه‌نده سووره ئاڵ ده‌بێت.
| بەراووردکردنی باڵاتر و باڵاترین | ||
| تاک | کۆ | |
| شێوەزاری هەورامی | ئاڵته‌ر | ئاڵته‌رین |
| کرمانجییەکان | ئاڵتر | ئاڵترین |
:: ده‌نکی هه‌نار ئاڵه
:: ئه‌وه‌نده ئاڵه ئاوی چاوی ده‌بات.
{
له ئه‌شکی خوێن به یادی لێوی ئاڵت
که‌نارم بوو به کانی له‌عل و یاقووت
}{سالم}.
ئاڵایی/aľayî: نچ:[ ئاڵ+ ئایی ] شتی ڕه‌نگاوڕه‌نگ، هه‌رشتێک چه‌ندڕه‌نگی هه‌بێت.
:: ئاڵا و واڵا.
ئاڵبۆیاغ/aľboyaẍ: نتـ:[ جوانکاری][ ئاڵ+ بۆیاغ] سوراوی ژنان، بۆخۆجوانکردن.
ئاڵوواڵا/aľûwaľa: نتـ:[ ئالا+ و+ واڵا ]
1 . ڕه‌نگاو ڕه‌نگ.
2 . پیڕ، جیڕ.
ئاڵبوونه‌وه/albûnewe: کتپ:[ ئاڵ+بوون + ه‌وه] له‌کارکه‌وتنی ددانی ئاده‌میزاد و توانای جوونی خوارده‌مه‌نی نه‌مابێت.
| تێبینی |
| 1 . ئه‌م فرمانه هه‌ر بۆددانی ئاڵ به کارده‌هێندرێت که شتی ترشی و تیژی خواردبێت وه‌ک هه‌نارلیمۆ، نارن… |
| 2 . له ناوکورده‌واریدا وه‌ها باوه، ده‌ڵێن ئه‌گه‌ر یه‌کێک ددانی ئاڵببێته‌وه، دوو سێ گه‌ڵای دارزه‌رده‌لووبجاوێت چاکده‌بێته‌وه. |
:: هه‌موو که‌س ددانی به‌ترشی ئاڵ ده‌بێته‌وه، قازی، نه‌بێ، به‌شیرینی
.
.
__________
ئاڵ ² /aľ: ن:
1 . [ ئه‌فس] هال، شه‌وه، تای زه‌یستانه، زه‌یستانه‌تا، ئه‌و شێوه ژنه خه‌یالیییه‌ی که‌پێ ده‌ڵێن ( ئاڵ).
2 . [ نخ] گه‌یشتنی میکرۆب به منداڵدانی ئافره‌ت له کاتی منداڵ بوون یان منداڵ له بارچووندا. ژنه که سوور هه‌ڵده‌گه‌رێت. ئه‌گه‌ر زووچاره‌سه‌رنه‌کرێت ده‌یکوژێت.
3 . نه‌خیرا، چاپووک.
:: له‌قسان ئاڵیزه‌نگانه، له‌کاران ڕیخبه‌لینگانه. به‌که‌سێک ده‌گووترێت که قسه هیچی نه‌هێشتبێته‌وه و به کرده‌وه‌ش هیچی له‌ده‌ست نه‌ێت.{ پپت}.
ئاڵبردنه‌وه/aľbirdinewe: کتن:[ ئاڵ+ بردنه‌وه] مردنی زه‌یستان یان منداڵه‌که‌ی له دوای زاینی تا چه‌ند ڕۆژێ
:: ئاڵ بردییه‌وه، شه‌واره‌ی بۆ ده‌گرن ئاڵ نه‌یبا ته‌وه.
ئاڵبڕه/aľbiře: نتـ:[ ئاڵ+ بڕ(بڕین)+ ئه] که‌سێک که چاره‌ی ژنی ئاڵلێدراو ده‌کات. شێوه‌ی چاره‌کردنه‌که‌ش به‌م شێوه‌یه ده‌بوو : که‌لوپه‌ل یان جه‌مه‌دانی پیاوێکی ژن ئاڵبردوویان ده‌هێنا ده‌یان به‌ست به‌سه‌ر ژنی زه‌یستانه‌وه بۆ ئه‌وه‌ی ئاڵه‌که بڕه‌وێته‌وه.
ئاڵلێدان/aľilêdan: کتن:[ ئاڵ+ لێدان] ژنێک که تووشی نه‌خۆشی ئاڵبووبێت.
:: پووره بەسێ ئاڵلێداوه، شێتی کردووه.
ئاڵیزه‌نگان/aľî zangan: نتـ[ ئاڵ+ ی+ زه‌نگان] ئاڵی زه‌نگی، ئاڵی شه‌وه‌زه‌نگ.
| تێبینی |
| زه‌نگ واتای تاریکخه‌ست. له کورده‌واریدا وا باوبووه، که شه‌وه‌زه‌نگ به تاریکی ده‌هات و له تاریکی ده‌ژیا، هه‌ر له به‌ر ئه‌مه‌ش ژنی زه‌یستانیان نه به تاریکی و نه به ته‌نها جێده‌هێشت. |
{
له قسان ئاڵی زه‌نگانی
وه‌کی دی ریخ له لینگانی
}{ پەندی پێسێنان}.
.
.
___________
– ئاڵ 3/ – aľ: پاشگرێکه له زمانی کوردی به ناوه‌وه ده‌ڵکێت واتای وێکچوونی و رێژه‌یی لێ زیاد ده‌کات و ده‌یکاته ناوێکی نوێ
:: چه‌ت – چه‌تاڵ
:: چه‌نگ(چنگ) – چه‌نگاڵ( چنگاڵ)
:: قرژ – قرژاڵ
:: کیڤژ – کیڤژاڵ
:: هه‌رز – هه‌رزاڵ.
.
.
__________
ئاڵ 4 /aľ: ن:[ بیا][ ئاب][ تورکی : al : کڕین] لە زمانی کوردییدا ئەم وشەیە بە تەنها بەکارناهێندرێت و دەگەڵ( گۆڕ) بەکاردەهێندرێت وەک : ئاڵوگۆڕ واتا کرێن و گۆڕینەوە، ڕەنگە دروست بوونی ئەم وشەیە بگەرێتەوە بۆ ئەو جۆرە سەوداکردنەی کە چشت کرێن لە ڕێگای گۆرێنەوە وە بێت وەک گەنم بە مێووژ یان گوێز بە چای یان زۆر تشتی دیکە.
.
.
.
.