چاخ ¹ /çax: ن:
1 – [ جێۆ] بەشێکە لە بەشکەکانی سەردەمەکانی جێۆلۆجی لە پەیژەکاتی مێژوویی.[ ئینگـ : Era].
2 – دەم، تاو، حەل _ هەل، بێن( هـ)،کات.
:: لەچاخی لاویمدا : لەهەڕەتی لاویمدا.
3- بافت، پیل، ڕۆژگار.
چاخچاخ /çaxçax: ن: دەم دەم، جارجار.
چاخک/çaxik: ئانتـ: [ کباک] کات، دەم .
چاخی ژیانی دێرین/çaxî jyanî dêrîn: نتـ:[ جێۆ] ماوەیەکی جێۆڵۆجییە لە نێوان 542–251 ملیون ساڵ مەزەندە دەکرێت، کۆنترین پاشماوەی زیندەوەری تێدا بەدیکراوە. [ ئینگـ : Paleozoic] ئەمەش دەکرێت بە چەند دەمێکەوە وەک :
1 – کامبیرووم : Kambrium. (542– 488م. س).
2 – ئۆردۆڤیسیووم : Ordovicium. (448- 443م. س).
3 – سیلور : Silur. (443– 416م. س).
4 – دێڤۆن : Devon. (416- 359 م. س).
5 -کاربۆن : Karbon. (359-299م. س.).
6 – پێرم : Perm. (299 – 251 م.س).
.
چاخی ژیانی ناوەڕاست/çaxî jyanî naweřast: نتـ:[ جێۆ] ماوەیەکی جێۆلۆجیە کە مەزەندەدەکرێت بە 170 ملیۆن ساڵ بەسەرزەویدا تێپەڕیوە.[ ئینگـ : Mesozoikum]، ئەمەش دە کرێت بە سێ دەمەوە وەک:
1 – تریاس : Trias. (251 – 199 م. س).
2 – جوراسیک : Jurassic. (199.06–145.5م. س).
3 – کرێتاسێۆووس : Cretaceous. (145-65م. س).
.
چاخی ژیانی نوێ/çaxî jyanî nwê: نتـ:[ جێۆ] ماویەکی جێۆڵۆجیە کە مەزەندە دەکرێت بە 60 ملیۆن ساڵێک کە بەسەر زەویدا تێپەریبێت، لەکۆتای چاخی ژیانی ناوەڕاستەوە هەتاکو ئەم سەردەمەی ئێستا.[ ئینگـ : Cenozoic]. ئەمەش دەکرێت بە حەوت دەمەوە وەک:
1 – پالێۆسێنێ : Paleocene. (65-54م. س).
2 – ئێۆسێنێ : Eocene. (54-38م. س).
3 – ئۆلیگۆسێنێ : Oligocene. (38-24م. س).
4 – میۆسێنێ : Miocene(24-5م. س).
5 – پلیۆسێنێ : Pliocene. ( 5-1.8م. س).
6 – پلێیستۆسێنێ : Pleistocene. (1.8- 11000 س).
7 – هۆلۆسێنێ : Holocene. (11000- هەتاکوو ئێستا).
.
| چاخی ژیانی دێرین | چاخی ژیانی ناوەڕاست | چاخی ژیانی نوێ |
| کامبیرووم | تریاس | پالێۆسێنێ |
| ئۆردۆڤیسیووم | ئێۆسێنێ | |
| سیلور | ئۆلیگۆسێنێ | |
| دێڤۆن | جوراسیک | میۆسێنێ |
| کاربۆن | پلیۆسێنێ | |
| پێرم | کرێتاسێۆووس | پلێیستۆسێنێ |
| هۆلۆسێنێ |
.
چاخی ترس/çaxî tirs: نتـ: سەردەمی ترس.[ ئینگـ : reign of terror]{ ف. شەریفی. ل. 292}.
.
.
______________________________
چاخ ² /çax: ئان:[ هـ ، کهـ]
1 – قەڵەو، ئاژەڵی قەڵەو، گۆشتن چشتی ساز و لە بار.
2- ساز و بەکەیف.
:: دەماخم چاخە.
3- ساز و تەیارکراو.
:: سەبیلەکە چاخکە.
چاخ بوون/çaxbûn: کتن:[ کهـ] قەڵەوبوون.
:: ئەگەر نانی خاس بخوەین، چاخ بوین.
چاخ کردن/çaxkirdin: کتپ:
1 – [ کهـ] قەڵەوکردن.
:: چاخی بکەو سەری بوڕ.{ سایە، ل، 216}.
2 – [ ئەردە] سازکردن چشت، دروستکردن، ئامادەکردن.
چاخەوکردن/çaxewkirdin: کتپ:[ ئەردە] دابەستنی ئاژاڵ بۆ قەڵەوبوونی.
چاخوچڵ/çax û çiľ: نتـ:[ ئەردە][ چاخ+ و+ چڵ] خانومان، گۆشتن، بەتەنومەن، بۆ ئافرەت.
چاخی/çaxî: نچ:[ هـ، کهـ] قەڵەوی.
.
.
______________________
چاخ ³ /çax: ن:[ ئاب] قەباڵەی ملک.
.
.
.
.