چک ¹ /çik: ن:[ ئەردە]
1 – زللە _ شەپازللە _ شەقەزللە.
2 – هەڵكەوتوو، ناوێزە.
.
.
__________________
چک ² /çik: ن:[ هـ][ دەنگ] دڵۆپێک لە چشتی شل.
چکان/çikan: كتن:
1 – چشتێكە زۆر بكوڵێت و ئاوی كەم مابێت.
2 – ئاو لە شێناوەردێ بڕان.
3 – دڵۆپە ڕاوەستان و وشککردن.
4 – ئیشک کردنی ئاوی بیر و کارێز.
چکانەوە/çikanewe: كتن: کۆڵانەوەی شلەمەنی لەسەر ئاگر بە پلەیەک تاوەکوو دۆشاوی پەیت دەبێتەوە.
چکاندن/çikandin: كتپ:
1 – مچکاندن، چۆڕاندن، تکاندن، چکیاندن: وشککردنی دڵۆپە و هەموو جۆرە تكەیەكی ئاوێ.
2 – [ کباک][ كشت] ڕوواندنی چشت، چەقاندنی دار و چشتی تر.
چکانن/çikanin: كتپ: چکاندن.
چکاو/çikaw: ئانفا: چۆڕاو، تکاو.
چکاوەوە/çikawewe: ئانفا: چۆڕاوەوە، تکاوەوە.
چکای/çikay: كتن:[ هـ] چکان، تکان.
چکایەرە/çikayere: كتن:[ هـ] چکایرە.
چکایرە/çikayire: كتن:[ هـ] هاتنەخوارەوەی شلە چک بە چک.
چکایەنە/çikayene: كتپ:[ هـ] چکاینە.
چکاینە/çikayine: كتپ:[ هـ] تێتکان، چک چک یان تک تک كەوتەناو. { وشەنامە، ل، 340}.
چکە/çike: نتـ: تكە، تنۆكەئاو، دڵۆپە، دادانی ئاوە لە كوندە و مەشكە و تەنەكە و دەفرانی كانی و گلی یان لە خانووانە لە كاتی بارینی باراندا.
چکەچک/çikeçik: ئانتـ:
1 – تکەتک، چۆڕەچۆڕ.
2 – [ دەنگ] نێوی دەنگی تكانی ئاویێە.
چکەکردن/çikekirdin: كتپ: تكەتک كردن.
چکبوون/çik bûn: كتن: بڕان : بڕانی بوونی ئاووبارانە، وشكبوونی درۆپە/دڵۆپە و تكەی ئاو.
چکچکە/çikçike: نتـ:[ چک+ چک+ ئە] لە نێو شاخ و چیایاندا بەشووێنێك دەڵێن: كە چک چک و تک تک ئاوی لێ بتكێت.
چکنای/çiknay: كتپ:[ هـ] چكاندن، تكاندن.
چکنایرە/çiknayre: كتن:[ هـ] تكاندنەخوارەوە بەچک چک.
چکناینە/çiknayne: كتپ:[ هـ] تێ تكاندن، تێكردن بەچکچک.{ وشەنامە، ل، 340}.
چکیان/çikyan: كتن:[ کباک، نەهـ، شكا] چكان : دڵۆپە وشک بوون.
چکیاندن/çikyandin: كتپ: چكاندن، دڵۆپە وشككردن.
چکیای/ çikay: كتن:[ هـ] هاتنەخوارەوەی شتی شل دڵۆپ دڵۆپ.
چکیایەرە/çikayayere: كتن:[ هـ] چكیایرە.
چکیایرە /çikayayire: كتن:[ هـ] داچۆڕان بەتکتک یا چکچک.
چکیایەنە/çikayayene: كتن:[ هـ] چكیاینە.
چکیاینە/çikayayine: كتپ:[ هـ] تێ چۆرانەناو بەچک چک. { وشەنامە، ل، 340}.
چکین/çikîn: كتن:[ کباک] ووشک بوون، بڕان.
:: چكینی بارانە: ڕاوەستان و وشكبوونی بارانە.
:: بهنا من ژ بەر چكیا : پشووم بڕا.
.
.
___________________________
چک ³ /çik: ن:[ کباک] بەتاڵووكە، ئامادە، ساز.
چکچکاندن/çikçikandin: كتپ:[ کباک] قۆڵ لێهەڵكردن بۆ شەڕێ یان خۆچەكداركردن.
چک کرن/çik kirin: كتپ: خۆئامادەكردن، خۆسازكردن.
چلوپک/çikûpik: نتـ:[مكـ] لەكاتی كایەی جەنگێنیدا بەكاردەهێندرێت.
.
.
_________________________
چک 4 /çik: ن، ئان:[ ڕۆژ، جا]
1 – پاژ( ئەردە)، پت، تۆز، نەخت، كەم، چووك، قیچ: ئەندازەیەكی كەم.
2 – [ پهـ : ڤەچەک : منداڵ] بچک، بیچک، گچکە، چوک.
| تێبینی |
| وشەی( وەچ) بۆ گیا و گوڵ و( بەچ)لە وشەی بەچكە دا لە( بوجک)ی بن زاراوەی سنەیی بۆمان دەردەكەوێت}{ زەبیحی}. |
| ( بـ، بیـ، گـ) وەک پێشگر و ( و) وەک ناوگر چۆن گۆی ووشەكە دەگۆرێت بەڵام واتاكەی هەر ( وورد یان منداڵ) دە مێنێتەوە |
چکەڵە/çikeľe: ئانتـ:[ چک+ ئەڵە] گچكەڵە، تۆزڵانە، نەختەڵانە.
چکڵەچزێ/çikiľeçizê: ئانتـ:[ چک+ ڵە+ چزێ] مەبەست لە پەیداكردنی چشتە بەكەم و كوڕی و بە ڕەنجی شان و ئارەقەی نێوچاوان.
چکۆڵ/çikoľ: ئانتـ:[ چک+ ئۆڵ] بچكۆڵ، بچوچک، بچووک.
چکۆڵە/çikoľe: ئانتـ:[ چک+ ئۆڵە] بچكۆڵە، چووكەڵە، تووژک _ تیژک( کباک)، ووردەڵە _ ووردیڵە، خوردە، گچكە _ گچكۆڵە، هوورک.
چکۆڵەیی/çikoľeyî: نچ: بچووکی، بەندەیی، بچووکاهی، بچووكێتی، منداڵێتی، گچكەیی.
چکێ/çikê: ئانتـ: بەشێ، كەمێ، كونێ، لەتێ، لەپێ، پچێ، نەختێ، تۆزێ.
چکێک/çikêk: ئانتـ: پتێک، تۆزێک.
بچووک/biçûk: ئانتـ:[ بـ + چووك (ناوگری وو/و)] چكۆڵە.
{ تێبـ: بۆ زیاتر قوڵبوونەوە لە بەرەڤاژۆی پەرەسەندنی ووشەكە بڕواننە ووشەی بچووک}.
.
.
____________________________
چک 5 /çik: ن:[ توێ][مكـ] لای قوونی جگییە، لە هەندێك شووێنانیش بەلا مووڵایێكەی بەرینی دەڵێن، بەختەوەری هاتە بۆ جگ بەكاردەهێندرێت.
.
.
___________________________
– چک 6 /çik –: پاشگرێكە لە زمانی كوردیدا دەلكێت بەدوای ناوەوە و ناوێک یان ئاوەڵناوکی دیكە دروست دەكات، هەرەسا هێمایە بۆ بچووکكردنەوەی شوێنێک.
| پاچک | پا | چک | ||
| پاچک | پاچ | ک | ||
| پاچکە | پاچ | ـە | ||
| بەچک | ||||
| بنچک | بن | چک | ||
:: پێچک : پێ+ چک
:: پێچک : پێچ+ ک
:: تەرچک : تەڕ+ چک.
:: جاچک : جا+ چک
:: جنچک : جن+ چک
:: جووچک : جوو+ چک
:: زنچک : زن+ چک
:: سرنچک : سرن+ چک
:: سرۆچک : سرۆ+ چک
:: ڕێچل : ڕێ+ چک
:: فرچک: فر+ چک
:: فنچک : فن+ چک
:: قاچک : قاچ + ک
:: قەپووچک : قەپ+ وو+ چک
:: قنچک : قن+ چک
:: قونچک : قون+ چک
:: كەچک : كەو+ چک
:: گەرچک : گەر+ چک
:: گچک : گـ+ چک
:: گۆڵچک : گۆڵ+ چک
:: گورچک : گور+ چک. هیمایە بۆ چەكەرە یان چەقەرەدان.
:: گوێچک : گوێ+ چک
:: لینچک : لین+ چک
:: مرچک : مر+ چک
.
.
___________________________
– چکە/çike –: پاشگرێكە لەزمانی كوردیدا دەلكێت بەدوای ناوەوە و ناوێكی دیكە دروست دەكات، هێمایە بۆ
بچووککردنەوەی شوێنێک
:: گوێچكە : گوێ+ چكە
:: پێچكە : پێ+ چكە
:: ڕێچكە : ڕێ+ چكە.
:: مێچکە : مێ+ چكە
.
.
.