یۆگا yoga

لەدرێژایی ئامۆژگاریەكانی نیامادا، ئاگایی وشەپۆلەكانی زهن چڕتردەبنەوە و راستەوخۆ لەسەر چۆنیەتی كردەوەی یۆگی لەتەنهایی خۆی و پەیرەوكردنی رێکوپێكی كەسێتی چڕدەبێتەوە. هەروەها پێشتر باسمان كرد كە ئەم رێگەیە وەكو گەشتێک وایە، بەم پێیە یاما وەكو ماڵئاوایی كردن و دانەوەی قەرز و قۆڵەیە بەدۆستان و دەوروبەرمان، نیاماش كۆكردنەوەی كەلوپەل و ئامادەكردنی پێداویستیەكان و جانتاكەمانە. نیاما تایبەتمەندترە. یاساكانی نیاما بەپێی ئامۆژگاریەكانی یۆگاسوترا (32/2) پێكدێت لەمانەی خوارەوە:

 1 –  پاک و خاوێنی.

 2 –  رازی بوون.

 3 –  ریازەت و خاوێن كردنەوەی نەفس. 

 4 – خۆخوێندنەوە.

 5 – تەسلیم بوون بە خواوەند.

ئەم یاسایانە پەیوەندی قوڵیان بە یاساكانی پێشتر، واتە یاماوە هەیە. هەركاتێک دڵ و ناوەرۆكی خۆمان لە ترس و نیگەرانی و خۆپەسەندی پاک بكەینەوە، خۆمان لە بەراوردكردن رزگار بكەین و بگەینە پلەی رازی بوونی تەواو بەو شتانەی هەمانە، بەرەبەرە دەتوانین ئاگایی لەسەر هەستە قوڵەكانی خۆمان پەیدابكەین و ناسكتریان بكەینەوە . هەروەها بەهێزی پاككردنەوەو چاودێری ناوەكی، نەرم و نیانی و وجودی خۆمان زیاتر بكەین، كە ئەوە خۆی پێویستی بە لێكۆڵینەوەی زیاتر هەیە سەبارەت بە كۆی پەیوەندیەكان و بارودۆخ و هەستەكانمان. وە لە كۆتایدا بە ئاگایی پەیداكردن لە هێزی مەزنتر و رێنیشاندەر لەبووندا و هوشیاربوون بەدەنگەكانی ئەو.

یاساكانی نیاما كە بنەماكانیان لەسەر بنچینەی یاما دارێژراوە بەكەماڵ دەگات.

ئا – پرانایاگیا: بەمانای بەئاگابوون و هوشیاربوونە بەسەر رەوتی ئەو وزە پرانایەی كە لەناو لەشدایە. ئەم قۆناغە بەئاگایی بوون بەسەر هەناسەدان و چۆنیەتی هەناسە وەرگرتن و دانەوەی دەست پێدەكات و بەرەو روكارە ناسكترەكان دەچێتە پێشەوە. واتە بەئاگابون بەسەر پێنج “ ڤایوو ”ەكان و هۆشیاری لەسەر كردارەكانیان. هەرچەندە پرانا لە هەمو بونەوەرەكاندا بوونی هەیە و ئێمەش لە رێگەی جۆراوجۆرەوە وەری دەگرین بەڵام “ هەناسەدان ” گرنگترین رێگەیە بۆ پەیوەندی لەگەڵ پرانا. كەواتە بەئاگابوون بەهەناسەدان كلیلی چونەژورەوەیە بۆ ناو ئەم جیهانە( واتە جیهانی پرانیک). لە نوسراوەكانی یۆگادا وتراوە هەر مرۆڤێک بێجگە لەجەستەی مادی خۆی، خاوەنی جەستە گەلی ناسكتریشە كۆی ئەم جەستانە ئامرازێكن بۆ هەقیقەتی وجودی مرۆڤ. دووهەمین جەستە پێی وتراوە پرانایاما كۆشا( لەشی وزەیی). لەجەستەی وزەدا پێنج ڕەوتی سەرەكی هەیە كەلە راگرتنی هاوسەنگی و ئیشكردنی جەستەی ماددی و فسیۆلۆژیادا كاریگەری تەواویان هەیە. ئەم پێنج رەوتە ئەمانەن: پڕانا، ئاپانا، ساناما، ئودانا، ڤیانا. سێ رەوتی یەكەم گرنگترینن و ڕەوتی چوارەم و پێنجەمیش پەیوەندیدارن بە سێ رەوتەكەی پێشوەوە. دەتوانین سێ رەوتی یەكەم بەرامبەربكەین بە وزەكانی موجەب و سالیب و بێ بارگە. دوو ڤایوەكەی دیكەش پەیوەندیان هەیە بەدابەشكردنی وزە لەهەموو سیستمی جەستەی پرانیک (ڤیانا) و چونە سەرەوەی وزە (ئودانا).
ب‌ – پرانانیگراها : نیگراها بەمانای پلانگێری و كۆنترۆڵ و كارامەیی دێت، كەواتە پرانیگراها كۆنترۆڵ و پیلانگێری و زاڵبونە بەسەر رەوتی ناسكی پرانای یۆگیدا. لەنوسراوەكانی یۆگادا “مانونیگراها” بەمانای كۆنترۆڵی زهن و ئیندریانیگراها بەمانای كۆنترۆَلی هەستەكان بەكاردەهێنرێت. لە سوننەتی هاتایۆگادا هونەرو تەكنیكی زۆر هەیە كە ئەم ئامانجە بەدیدەهێنێت. ئەم تەكنیكانە دەبنە هۆی زیادبوونی كۆنترۆڵ و كارامەیی لەسەر ماسولكەكانی هەناسەدان و هەمو كۆئەندامی هەناسەو لە ئەنجامدا دەسەڵات و ئاگایی لەسەر رەوتی ناسكی وزەی پرانا زیاتر دەبێت، یۆگیەكان بەپێی ئەم تەكنیكانە هەمو ماسولكەكانی هەناسەدان دەخەنە ژێر كۆنترۆڵی خۆیان و قەبارەی سیەكان زیاد دەكەن. هەروەها ڕەوتی وزەی پرانا و ئاپانا بە یەكسانی زیاد دەكەن و خۆیان بۆ دوایین قۆناغ ئامادە دەكەن.
ت‌ – پرانایاما : هەروەك پێشتر ئاماژەی پێكرا مەبەست لە پرانایاما گەشەپێدان و بەرفراوان كردنی پرانایە . لەم قۆناغەدا یۆگی دەچێتە ناو راگرتنی هەناسەی خۆبەخۆوە گۆرانكاری تەواو لە وزەكانیدا دێتەپیش. گۆران لە رەوتی ڤایوەكان لەم قۆناغەدا دەبێتە هۆی بەجوڵە هاتنی لێهاتویی و تواناخەوتوەكانی یۆگی كەلە هەنگاوەكانی دواتردا پێویستی پێیان دەبێت. ئەم گۆڕانكاریەی كە لە ڤایوەكاندا ڕوو دەدەن، دەبێتە هۆی دەركەوتن و هاتنە كاری “پاراشاكتی”، دەتوانرێت بە نمونەیەك ڕوون بكرێتەوە، هەروەك پێشتر وترا پێنج ڤایوی سەرەكی هەیە كە لە نێوانیاندا “پرانا” و “ئاپانا” گرنگی تایبەتیان هەیە. ئاپانا هێمای وزەی (+) و پیاوانەیەو پراناش هێمای وزەی (-) و ژنانەیە. ئێستا وابزانە كە ئاپانا وەكو هەوری باران وایەو پراناش وەكو زەوی، هەركاتێك بارگەی (+) لەهەوری باراندا زیاد بكرێت ئەوا بارگەی (-) لەسەر زەوی لە بەرامبەر بارگەی (+)ی هەوردا زیاد دەكات و ئەم بارگە زیادەیەش بەهۆی بروسكەیەكەوە بۆ زەوی پرانا دەگوازرێتەوە. ئەوە هەمان ڕەوتی ئودانایە كە ئەم وزە وروژاوە دەباتە ناو كەناڵێك كە ناسراوە بە “سۆشۆمنا”. تەقینەوەی ئەم بریسكەیە دەبێتە هۆی بێداری وزەی كوندالینی و زیادبونی مەودای زەریفی وزەی “سامانا” و دواجار بنكەیەك بۆ وزەی كوندالینی پەیدا دەبێت . ئەم وزە وروژراوە دەسەڵاتی زیاتر دەداتە دەست یۆگیەوەو دەرفەتی زیاتری بۆ دەرەخسێنێت. بەڵام سالكی تێكۆشەرو راستەقینە لەم دەسەڵاتانەی خۆی دەست دەكێشێتەوەو بەردەوام دەبێت لەرۆشتن لەسەر رێگەی خۆی. زیادبوون و بەرفراوانی مەودای “سامانا” و جێگیربونی ئەم هێزە لەم ناوچەیەدا هۆكارێكە بۆ ناولێنانی ئەم قۆناغە بەناوی پرانایاما واتە زیادبوون و فراوانبونی پڕانا.

دوای ئەوەی دەسەڵاتی یۆگی بەسەر هۆشیاری خۆیدا لەحاڵەتی پراتیاهارادا پەرەی سەند ئەگەری چربونەوەی هێزەكانی زهن لەسەر بابەتێك زیاتر دەبێت . ئەوە لەحالێكدایە كە یۆگی بەتەواوی قوڵ بۆتەوە لە

فەلسەفەی پراتیاهارادا.
بێ گومان دهارانا دوای پراتیاهارا دێتە پێشەوەو تا ئەوكاتەی یۆگی نەتوانێت شەپۆلەكانی وزە لەناو خۆیدا ببینێت، ئەگەری ڕاگرتنی هۆشیاری لەسەر یەك بابەت وەكو “گیژاوەكانی وزە” (چاكراكان) نابێت.
تێرامان لە وێنەیەك، سومبولێك یاخود هەرشتێكی تر بەمانای دهارانا نیە. تێرامان لەسەر بابەتێك چ دەرەكی بێت یاخود ناوەكی لەزمانی سانسكریت و لە ئەدەبیاتی یۆگیانەدا “دریشتی” پێدەگوترێت، بەڵام دهارانای پاتانجالی لەدڵی فەلسەفەی پراتایاهارادا جێگیرە، ئەویش كۆكردنەوەی هێزە زهنیەكان و ئاگایی لەسەر بابەتێكی بینراوی ناوەكیە. لەسەرەتادا ئەم بابەتە ناوەكیە زۆر زوو لەكیس دەچێت و یۆگی دوبارە خۆی لەنێوان شەپۆلە جیاوازەكانی زهندا دەبینێتەوە تا ئەوەی كە هێزی ژیان (پراناشاكتی) دەگاتە لوتوسی دوو پەر واتە “ئاجنا چاكرا” لەم كاتەدا زهنی یۆگی پر دەبێت لە “ساتڤای” پاكو بێ خەوشی قۆناغی “ئیكاگراتا” گەشەدەكات. ئەم بارودۆخە پیرۆزە هاوكاتە لەگەڵ بینینی دەروونی ناوەندێك ڕوناكی شین . لەم قۆناغەدا یۆگی دەتوانێت لەبابەتی جۆراوجۆردا قوڵ ببێتەوەو شەپۆلی زهنی خۆی لەسەر ئەم بابەتانە بەشێوەیەكی نەجوڵا بپارێزێت .

لە ڕاستیدا چاودێری یاخود دهیانا هاوئاسۆیی بوون یاخود حەشری مەعنەویە لەگەڵ بابەتی دهارەنادا. بەم شێوەیە زاتی بابەتی دهارەنا بۆ یۆگی ئاشكراو رون دەبێتەوە. بۆ نمونە ئەگەر لە حاڵەتی دهارەنادا روناكایی شینتان بینی ، لە جەریانی دهیانادا دەبینن كە چۆن ئەم روناكیە شینە فراوان بوەو شێوەی بڵقە ئاوێكی زۆری لێدێ… بە واتایێكی دیكە هەقیقەتی بابەتی وردگەری خۆتان بە رونی دەبینن.

بەم سێ پلەیەی دوایی واتا “دهارانا” و “دهیانا”و “سامادهی” كە پەیوەندیەكی قوڵیان لەگەڵ یەكتردا هەیە كۆمەڵە یاخود “سامیاما”ی پێ دەوترێت، چونكە جێگیربوون و مانەوە و لە دهارەنادا خۆی بەخۆ كەسەكە دەباتە قۆناغی دهیانا، هەروەها مانەوە لەدهیانا دەبێتە هۆی گەیشتن بە سامادهی .

باس و لێكۆلینەوە لەسەر قۆناغەكانی سامادهی بابەتێكە كە پێویست ناكات لێرەدا لەسەری بدوێین، بە هەرحاڵ ئەمانە هەشت قۆناغن كە جوگرافیای پیرۆزی وڵاتی یۆگا پێكدێنن. وڵاتێكی بەرفراوان و پڕ نهێنی و جارجار ترسناک كە نهێنیەكانی خۆی تەنها بۆ رێرەوانی راستگۆو سنگ فراوان ئاشكرا دەكات. بۆ گەیشتن بەم وڵاتە سەیرو سەمەرەیە یۆگی سەفەرێكی درێژخایەن و بێ گەرانەوە دەست پێدەكات.

لە یەكەم هەنگاودا قەرزەكانی خۆی دەداتەوەو تەكلیفی خۆی لە گەڵ دۆستان و ئاشنایان واتە لەگەڵ جیهانی دەرەوە رون دەكاتەوە (یاما). لە هەنگاوی دوەمدا تەدارەكی خۆی هەڵدەگرێت و تەكلیفی خۆی لەگەڵ خودی خۆی رون دەكاتەوە( نیاما) ، دواتر سواری ئامێری گواستنەوەكەی دەبێت( ئاسانا) و ئامێرەكە دەخاتە كار و گەرم دەكات (پرانایاما) و دواتر سەفەری خۆی دەست پێدەكات. لەم سەفەرەدا شوێن و دیمەنی زۆر دەبینێت (پراتیاهارا) تاكو دەگاتە ئەو شوێنەی كە ئامانجیەتی. دواتر لە ئامێری گواستنەوەكەی دادەبەزێت و ( دهارانا) و دێتە ناو شاری روناكیەكان(دهیانا) و ژیانی سەیرو سەمەرە و تازەو كامڵی خۆی دەست پێدەكات (سامادهی) .