د / d / d
تیپی( د ) بە دال گازدەکرێت
بە ڕێنووسی ئارامی نۆهەیەمین تیپە لە زمانی کوردییدا، بە ڕێنووسی لاتینی پێنجەمین پیتە لە زمانی کوردییدا، بە ڕێنووسی دەئێنەبەرە هەشتەمین پیتە لە پاش دەنگە بزوێنەکان.
{ هاوێژی ئەم پیتەبەم کلۆجە دەبێت: کەمێک لێودەکرێتەوە، ددانەکان نیزیک یەکدەبنەوە زار بۆمەڵاشووی خوارەوە دەڕوات، بادەرکردن لە گەرووەوە بۆ دەرەوەی دەم }
1 – ئەم تیپە لە تیپەکانی دەنگدارە، فۆنێمی تەگەرەیی : Obstrent ـە دە نگی( د ) دەکەوێتە بەشی پێشەوەی زار.
2 – ئەم پیتە بە پیتەکانی{ ئـ ، ا ، ر ، ڕ ، ز ، ژ ، و ، وو ، ۆ ، ـە} وە نانووسێت، بەڵام بە پیتەکاتی دیکەوەدەنووسێت.
3 – ئەم تیپە دەکەوێتە سەرەتا، ناوەند و دوامایی وشەوە
:: دو، دۆ، دەست، دێ، دەم.
:: مردو، بەندە، کەندڕ، کوردۆ.
:: بەرد، مەرد، سەرد، زەرد.
4 – لە پاش سووانی تیپی( D : ڎ) ئاڤێستایی لە ناو زمان نوێی کوردییدا، کۆمەڵێک وشە گۆرانکارییان بەسەرداهاتووە لە نێوزمانی کوردییدا وەک
:: گومبەڎ _ گومبەد _ گومەز _ گومەت.
:: زەرتەشت _ زەردەشت.
:: زەستە _ دەستە.
:: زرەیەهـ _ درەیەهـ(دەریا).
:: زێرێد _ دڵ.
5 – ئەوەی کە نزیک بێت لەم پیتەوە دەنگ و پیتی (θ ، Θ : thēta )ـەی گرێکییە کە مابێتەوە لە نێو زمانە هێندوئەوروپییەکان.
6 – حەسەنی قزڵجی
[1] گوڵبژێرێک نموونەی هێناوەتەوە وەک
:: دەفر ( پەهلەوی) _ زەبر( دەری)، زوور( کوردی)،
:: دانا _ زانا، دانست _ زانست.
[2] گۆڕانی تیپی ( د) بۆ ( هـ)
:: زرد( پەهلەوی) – زرە( دەری) – زرێ( کوردی).
[3] گۆڕانی تیپی( د) بۆ( ی)
:: ادوین(پەهلەوی) _ ٱیین(دەری) _ ئایین(کوردی)
:: ادوینک (پەهلەوی) _ ٱئینە(دەری) + ئاوێنە(کوردی ).
[4] گۆڕانی تیپی ( ڎ : D) بۆ (هـ)
:: اسپاز : aDAps: سپاڎە ( ئاڤێستایی) _ سپاە( دەری)_ سپا( سوپا)( کوردی).
[5] هەروەها لە وشەنامە دا، بێدار ئاماژە بۆ دەنگی ئەم تیپە دەکات کە لە زارەکانی تری کوردییدا نییە، تەنها و تەنها هۆرامی زانێکی کارامە دەتوانێت ئەم تیپە گۆبکات.
7 – D لە ڕێنووسی لاتینی لێکدانەوەی ژمارەیی 500 =، هەروەها لە رێنووسی ئەبجەدی لێکدانەوەی ژمارەیی یەکسانە بە(6 ).
8- [ كیمیـ] هیمایە بۆ کانزای دێوتێریوم :Deuterium.
9 – [ D ] هیمای نەتەوەییە بۆ ئەڵمانیا (Deutschland)، کە لەسەر تارگێتی ماشین هەڵدەواسرێت.
10- [ مۆسیقا] دووەمین تۆنە لە پەیژەی دیاتۆنیسک.
11- d: بە ڕێنووسی لاتینی کورتەکی یان کورتکراوەی (چڕێتی :density)یە.
.
.
_________________________
د ¹/ d:
: ئمـ:[كباک] ب_ بە، د، دا، دە، ژ، ل، لە، لێ.
{ ڕێچکەی ڕووداو بەرەو هەرلایەک، هەرکەسێک وهەرشتێکبێت پێشان}{كوردۆیێڤ}.
1 – ب _ بە.
:: دهەڤدە : بەیەکەوە.
:: دبەردە : لەپێشدا.
2 – لە
:: ئەز دخووە ڕامێنم : من تەماشای خۆم دەکەم.
:: ئەڤ کەڤچک د شۆرباوێ مەنێ : ئەم کەوچکەی لە شۆرباوێ مەنێ.
:: گولاڤ دخووەدان : گوڵاو لە خۆدان.
3 – لێ.
4 – لە سەر
:: دپشت مندا بارێکی گرانە : لەسەر پشتی من بارێکی گرانە.
دە/de:
: ئمـ:[كناو، مکـ] لە.
:: دە نێو : لەنێوەڕاست.
د بن/d bin: ئمـ:[کباک][د+ بن] لەبن.
:: رۆژا پاش دبن دارا گووزێ کۆم بوون.
:: ئەم دبن پرێرا دەرباز بوون.
:: ئاڤ دبن مالیـرا دکشا.
:: ئەو دبن بانی خانی را دەرکەت.
د سەر/d ser: ئمـ: لەسەر.
د گەل/d gel: ئمـ:[كباک][د+ گەل] پەڤ_ تەڤ، تەڤ، دگەڵ_ دەگەڵ( مکـ)، لگەڵ_ لەگەڵ، لەتەک(گگ).
:: کاردۆ ئیزن خوەست کۆ دوو قسان دگەل ئازۆرا بکە.
:: ئەرفۆ رابوو، دگەل چەکۆ قەرەتاژدین لەسەربان چوون ژوور.
:: ئەو وچارکەس د گەل وەزیر هاتبوون.
د گەل هەڤ/d gel hev: ئمتـ:[کباک] بەیەکەوە، پەرڤڕا، پەڤرە، پێکەوە، تێکڕا، گشت، دەگەڵ یەکتر، هەڤرە : دەگەل یەکتر.
د ناڤ/d nav: ئمـ:[د+ ناڤ] دەناو، دەنێو(مکـ): هەردووکیان دەکەونە پێشئەو ناوەی لە شێوەی دۆخی سەرەتای رێچکەدا یە بە یارمەتی (را) وەیا لە دۆخی شوێنی دایە بەیارمەتی (دا).
:: ئەوان دناڤ باخ دا(باخ را)دگەریان. لەزاراوەی کرمانجیدا مرازی دانە پاڵ
:: ئا‌غایێ دمن: ئاغای دەمن (ئاغای من).
:: دناڤ باژێردە: لە نێوبازاڕیدا.
.
.
________________ _____
د ²/d: پێشگری دواندن بە تووڕەیی
:: دددەڤ ژمن بەردە. جارجار زێدە لەپێویست دێت
: ددو، دوو، یەک ویەک.
: پێشگری دنەدان، هاندان: دهەرە.
.
____________________
د ³/d: ف: لە سەرەتای وشەوە دێتبەواتای وە،( ئە)دێت، نیشانەی کردەی رانەبردوو، ئایندە
: دچم/ دەچم.
: دبێم/دەبێژم. . . . هتد.
.
.
.
.