کێشی عەرووز/kêşî äerûz: نتـ:[ پێکهاتووە لە دوووشەی جیاواز وەک: کێش+ ی+ عەرووز] زانستی عەرووز؛ مێژووی ئەم زاراوەیە دەگەڕێتەوە بۆ دوای ڕووخاندنی دەوڵەتی ساسانی و بە ئیسلام بوونی بەشێک لە خەڵکی کورد. تاکی کورد ئاشنای ئەم کولتوورە عەرەبی یە بوون. بوو بە بەشێک لە مێژووی برا کوردە موسلمانەکان. وەک دەبیندرێت لە مێژووی وێژەی کوردییدا زۆری خایاند تا پەیرەوی ئەم یاسایە بکرێت، نزیکەی 400 سالێک پێش ئێستا دەست کراوە بە پەیڕەوکردنی ئەم شێوازە هۆنراوەیی یە، کۆنترین شیعری کوردی بەم ڕێسایە نووسرابێتەوە میژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ ڕۆژگاری ئەحمەدی خانی بەشێوەزاری کرمانجی باکوور و دواتر لە کرمانجی ناوەندیش دەگەڕێتەوە بۆ ڕۆژگاری نالی 300 ساڵێک لەمەوبر. بۆ ڕوونکردنەوەی وردەکاری ئەم زاراوەیە مژارەکانی دێنینە سەر نووسین.
کێش/kêş: ڕەگ:[ ڕەگی چاوگی( ڕاکێشان ، کێشان )ـە] لە زوانی کوردییدا پەیڤی کێش پەلوپۆی گەلێ فراوانە. وەک پێشگر، ناوگر، پاشگر. بۆ نموونە کێش وەک پاشگر لە زوانی کوردییدا واتای تایبەت دەبەخشێتە وشەکان وەک جگەرەکێش، زەحمەتکێش، دددانکێش…هتد. یان کێش بەواتای گێرە( گێر و کێشە)، هەروەها کێش بەواتای سەروێن( شەدەی سەر)یان لە داڕشتنی دێرێکی یەکەمی شیعردا چۆنیه‌تی ئاوێته‌بوونی شه‌پۆل و درکه( ده‌نگ و بڕگه)کان وه ڕوو‌خستنی هۆنراوەکە. کێش چه‌شنه ڕێکوپێکیی و گونجاوییه‌کی تایبه‌تمەندی دەبەخشێت بۆ ئافراندنی جۆرە ئاهەنگ و مۆسیقایەک لە هۆنراوەکە.
:: کێش و سه‌روا دوو ره‌گه‌زی زه‌ق و بنجی هه‌ڵبه‌ستن به تایبه‌تی هه‌ڵبه‌ستی دێرین.
کێشی هۆنراوە/kêş: ن: ڕەوت، ھەڤدەن : مەبەست لە عەرووزی شیعرە.
کێشی پەنجە/kêş: ن:[
چەند جۆر کێش ھەیە ؟
کێش لای نەتەوەکانی جیھان چۆن بەکاردێن ؟
کێشی شیعری کلاسیکی کوردی چۆنە ؟
کێش و ریتم چۆن دەبنە تەواوکاری یەکدی ؟
عەرووز/kêşî äerûz: ن:[ بیا] تەرازووی هۆنراوە( شیعر) : ئەو نەخشانەی ڕیتم و دەنگ کە لە شیعردا بەکاردەهێنرێن.[ ع : عَروض][ ئینگـ: prosody]
خەلیل ئەحمەد فەراهیدی پەرەی بە زانستی عەرووز دا بەوشێوەیەی لە پێنج دەریا( بحر) کردی بە پانزە دەریا. دوای ئەو ئەخفاش دەریایەکی دیکەی خستەسەر بەناوی( خەباب : خبب)، سەرجەم دەریا( بحر)کان ئەم یاسایە بوون شازدە دانە.
| ژمارە | پێوەر یان دەریا ( بحر) بەحر | سەرچاوەی کلێشە | دووبارەبوونەوەی کلێشەکان | کلیکی پێوەرەکان |
| 1 . | درێژ( الطويل) | فعولن مفاعيلن | 4 | فعولن مفاعيلن فعولن مفاعلن |
| پێناسەی پێوەر | دەریا یان پێوەری درێژ، لەپێکهاتەیەکی ئاوێتەی دروست دەبێت، لە دوو چالاکی جیاواز لە هەر دێڕێکدا چوار جار دووبارە دەبێتەوە، و لە کاتی ڕێگەپێدانی زیادبوون ژمارەی پیتەکانی دەگاتە 48 پیت، ئەگەر هەریەکێ لە ڕووخستن ولێکدانەوەی؛ هەمان کێش و سەروای بپارێزێت، هیچ دەریایەکی دیکە لە وێنەی نیە. | |||
.
| ژمارە | پێوەر( بحر) بەحر | سەرچاوەی کلێشە | دووبارەبوونەوەی کلێشەکان | پێناسەی پێوەر | کلیکی پێوەرەکان |
| 2 . | درێژەوەکراو( المديد) | فاعلاتن فاعلن | 4 | لمديد الشعر عندي صفاتُ | فاعلاتن فاعلن فاعلاتن |
.
| ژمارە | پێوەر( بحر) بەحر | سەرچاوەی کلێشە | دووبارەبوونەوەی کلێشەکان | پێناسەی پێوەر | کلیکی پێوەرەکان |
| 3 . | سادە( البسيط) | مستفعلن فاعلن | 4 |
إن البسيط لديه يبسط الأملُ
|
مستفعلن فعلن مستفعلن فعلن |
سادەی هه‌شتانه‌ی حه‌شاردراو/sadey şeşaney ĥeşardiraw: نتـ:[ ع : بسیط مثمن مخبون] مفاعیلون| مفاعیلون| مفاعیل.
{
سابوونی كه‌ففی پێیه كـــه‌فی زاری چاپلووس
خاسیه‌تی ڕه‌ققی هه‌یه نه‌رمیی زوبانی لووس
}{ نالی}
سابوونی كه‌ف| فی پێیه | كه‌فی زاری| چاپلووس
خاسیه‌تی ڕه‌ق| قی هه‌یه| نه‌رمیی زو| بانی لووس
.
| ژمارە | پێوەر( بحر) بەحر | سەرچاوەی کلێشە | دووبارەبوونەوەی کلێشەکان | پێناسەی پێوەر | کلیکی پێوەرەکان |
| 4 . | بێ شومار( الوافر) | مفاعلتن مفاعلتن فعولن | 2 | بحور الشعر وافرها جميل | مفاعلتن مفاعلتن فعولن |
.
| ژمارە | دەریا( بحر) بەحر | سەرچاوەی کلێشە | دووبارەبوونەوەی کلێشەکان | پێناسەی دەریا | کلیکی پێوەرەکان |
| 5 . | تەواو( الكامل) | متفاعلن | 6 | كمل الجمال من البحور الكامل | متفاعلن متفاعلن متفاعلن |
.
| ژمارە | دەریا( بحر) بەحر | سەرچاوەی کلێشە | دووبارەبوونەوەی کلێشەکان | پێناسەی دەریا | کلیکی پێوەرەکان |
| 6 . | ڕیتمەکە( الهزج) | مفاعيلن | 6 | على الأهزاج تسهيل | مفاعيلن مفاعيلن |
هه‌زه‌جی شه‌شانه‌ی قرتاو/hezecî şeşaney qirtaw: نتـ:[ ع : هزج مسدس محذوف] مفاعیلون| مفاعیلون| مفاعیل.
{
مه‌كه ئیخلافی ئه‌و وه‌عده‌ی كه فه‌رمووت
ده‌خیلت بم كه خانه‌ی سه‌بره‌كه‌م سووت
}{ نالی}
مه‌كه ئیخلا| فی ئه‌و وه‌عده‌ی| كه فه‌رمووت
ده‌خیلت بم| كه خانه‌ی سه‌ب| ره‌كه‌م سووت
یان
{
له‌بت میم و، قه‌دت ئه‌لف و، زوڵف چیم
ده‌زانی بـــــــــــــه‌م سێیانه تالیبی چیم!
}{ نالی}
.
هه‌زه‌جی هه‌شتانه‌ی ساغ/hezecî heştaney qirtaw: نتـ:[ ع : هزج مثمن سالم] مه‌فاعیلون| مه‌فاعیلون | مه‌فاعیلون| مه‌فاعیلون.
{
حه‌نایی كـــــــــــــــردووه په‌نجه‌ی به خوێناوی دڵی زارم
ئه‌مه ڕه‌نگه شه‌هاده‌ت بێ كه كوشته‌ی ده‌ستی دڵدارم
}{ }
یان
{
ڕوخم ڕه‌نگینی ڕه‌نگی ڕوومه‌تی ڕه‌نگینته بازا!
قــــــه‌دی سه‌روم كه‌مانینی قه‌دی شیرینته بازا
}{ }
ڕوخم ڕه‌نگی| نی ڕه‌نگی ڕوو| مه‌تی ڕه‌نگی| نته بازا!
قــــــــــــه‌دی سه‌روم| كه‌مانینی| قه‌دی شیری| نته بازا
.
هه‌زه‌جی هه‌شتانه‌ی خراو/hezecî heştaney xiraw: نتـ:[ ع : هزج مثمن اخرب ] مه‌فعوولو| مه‌فاعییلون| مه‌فعوولو | مه‌فاعییلون
{
عیشقت كه مه‌جازی بێ، خواهیش مه‌كه ئیللا كچ
شیرین كج و، له‌یلا كچ و، سه‌لما كچ و، عه‌زرا كچ
}{ }
عیشقت كه| مه‌جازی بێ،| خواهیش مه|كه ئیللا كچ
شیرین ک| چ و، له‌یلا كچ و،| سه‌لما ک|چ و، عه‌زرا كچ
.
هه‌زه‌جی هه‌شتانه‌ی خراوی كوێركراوی قرتاو/hezecî heştaney xirawî kwêrkirawî qirtaw: نتـ:[ ع : هزج مثمن اخرب مكفوف محذوف] مه‌فعوولو| مه‌فاعییلو| مه‌فاعییلو| فه‌عولون
{
زولفه‌ینی به خه‌م مار و به حه‌ڵقه‌ن وه‌کوو عه‌قره‌ب
شیعری لـــــه‌ف و نه‌شرن، چ موشه‌وه‌ش، چ موڕه‌تته‌ب
}{ }
زولفه‌ینی| به خه‌م مار و| به حه‌ڵقه‌ن وه| کوو عه‌قره‌ب
شیعری لــــه| ف و نه‌شرن، چ | موشه‌وه‌ش، چ| موڕه‌تته‌ب
.
هه‌زه‌جی هه‌شتانه‌ی خراوی كوێركراوی کورتکراو/hezecî heştaney xirawî kwêrkirawî kurykiraw: نتـ:[ ع : هزج مثمن اخرب مكفوف مقصور] مه‌فعوولو| مه‌فاعییلو| مه‌فاعییلو| مه‌فاعییل.
{
ماته‌م وه‌کوو زولفه‌ینی سییه‌هـ ، گرتی سه‌راپات
پۆشی لـــــــــه ڕوخت ته‌عبییه‌ی به‌یده‌ق و شامات
}{ }
ماته‌م وه| کوو زولفه‌ینی| سییه‌هـ ، گرتی| سه‌راپات
پۆشی لـــــــه | ڕوخت ته‌عبی| یه‌ی به‌یده| ق و شامات
.
هه‌زه‌جی هه‌شتانه‌ی خراوی كوێركراوی خه‌ساو/hezecî heştaney xirawî kwêrkirawî xesaw: نتـ:[ ع : هزج مثمن اخرب مكفوف مقصور] مه‌فعوولو| مه‌فاعییلو| مه‌فاعییلو | فه‌عه‌ل.
{
ان زلف مشكبار بدان روی چون بهــــار
گر كوته‌است، كوتهی از وی عجب مدار
}{ }
ان زلف| مشكبار ب| دان روی چون| بهــــار
گر كوته| است، كوتهی| از وی عجب | مدار
.
| ژمارە | پێوەر( بحر) بەحر | سەرچاوەی کلێشە | دووبارەبوونەوەی کلێشەکان | پێناسەی پێوەر | کلیکی پێوەرەکان |
| 7 . | ڕەجاز( الرجز) | مستفعلن | 6 | في أبحر الأرجاز بحرٌ يسهل | مستفعلن مستفعلن مستفعلن |
ره‌جازی هه‌شتانه‌ی پێچراوی حه‌شارداو/recazî heştaney pêçirawy ĥeşardiraw: نتـ:[ ع : رجز مثمن مطوی مخبون] موفته‌عه‌لون| مه‌فاعه‌لون| موفته‌عه‌لون| مه‌فاعه‌لون.
{
ئه‌حوه‌لی ته‌فره‌قه نه‌زه‌ر ته‌قوییه‌تی سه‌به‌ب ده‌كا
عــــــارفی وه‌حده‌ت ئاشنا له‌م قسه‌یه ئه‌ده‌ب ده‌كا
}{ }
ئه‌حوه‌لی ته‌ف| ره‌قه نه‌زه‌ر| ته‌قوییه‌تی| سه‌به‌ب ده‌كا
عــــــــارفی وه‌ح| ده‌ت ئاشنا| له‌م قسه‌یه| ئه‌ده‌ب ده‌كا
.
| ژمارە | پێوەر( بحر) بەحر | سەرچاوەی کلێشە | دووبارەبوونەوەی کلێشەکان | پێناسەی پێوەر | کلیکی پێوەرەکان |
| 8 . | لم( الرمل) | فاعلاتن | 6 | رمل الأبحر ترويه الثقات | فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن |
لمی شه‌شانه‌ی قرتاو/limî şeşaney qitaw: نتـ:[ ع : رمل مسدس محذوف] فاعیلاتون| فاعیلاتون | فاعیلون.
{
په‌چه‌یی په‌رچه‌میی و، پرچی سیا
هه‌ر ده‌ڵیی مانگه شه‌وه كوڵمی تیا
}{ }
په‌چــه‌یی په‌رچه‌میی و، پرچی سیا
هه‌ر ده‌ڵیی مانگه شه‌وه كوڵمی تیا
.
لمی شه‌شانه‌ی حه‌شاردراوی قرتاو/limî şeşaney ĥeşardirawy qitaw: نتـ:[ ع : رمل مسدس مخبون محذوف] فاعیلاتون| فه‌عه‌لاتون | فه‌عه‌لون
{
عومری بێ حــاسڵی من چوو به عه‌به‌س
ئه‌مه‌كم هه‌رچی هه‌بوو چوو به عه‌به‌س
}{ نالی}
عومری بێ حــا| سڵی من چوو| به عه‌به‌س
ئه‌مه‌كم هه‌ر| چی هه‌بوو چوو| به عه‌به‌س
.
ره‌مه‌لی هه‌شتانه‌ی حه‌شاردراوی كورتكراو/limî heştaney ĥeşardirawy kurtkiraw: نتـ:[ ][ ع : رمل مثمن مخبون مقصور : فاعیلاتون| فه‌عه‌لاتون| فه‌عه‌لاتون| فه‌عه‌لات.
{
لایقی مه‌خزه‌نی ته‌بعه هه‌موو كه‌نزی غه‌زه‌لم
قـــــابیلی زه‌ربی ڕه‌واجه زه‌ڕ و زیوی مه‌سه‌لم
}{ نالی}
.
لمی هه‌شتانه‌ی حه‌شاردراوی گوێبڕاو/limî heştaney ĥeşardirawy gwêbiraw: نتـ:[ ][ ع : رمل مثمن مخبون اصلم : فاعیلاتون| فه‌عه‌لاتون| فه‌عه‌لاتون| فه‌علون، ــ ه ــ ــ | ه ه ــ ــ | ه ه ــ ــ | ــ ــ]
{
دڵ ده‌ڵێ سه‌یری چه‌مه‌ن خۆشه، جه‌وابی ناده‌م
مودده‌تێكه لــــــــــــه قه‌فه‌سدایه، عه‌زابی ناده‌م
}{ نالی}
.
لمی هه‌شتانه‌ی قرتاو/limî heştaney qitaw: نتـ:[ ع : رمل مثمن محذوف] فاعیلاتون| فاعیلاتون| فاعیلاتون| فاعیلون.
{
بولبولی ته‌بعم ئــــــه‌وا دیسان ســــــــه‌ناخوانی ده‌كا
نوكته‌سه‌نجی و، به‌زله‌گۆیی و عه‌نبه‌رئه‌فسانی ده‌كا
}{ }
بولبولی ته‌ب|عم ئــــــــه‌وا دی| سان ســـه‌ناخوا| نی ده‌كا
نوكته‌سه‌نجی و| به‌زله‌گۆیی و| عه‌نبه‌رئه‌فشا| نی ده‌كا
.
| ژمارە | پێوەر( بحر) بەحر | سەرچاوەی کلێشە | دووبارەبوونەوەی کلێشەکان | پێناسەی پێوەر | کلیکی پێوەرەکان |
| 9 . | خێرا( السريع) | مستفعلن مستفعلن مفعولات | 2 | بحرٌ سريع ماله ساحل | مستفعلن مستفعلن فاعلن |
| ژمارە | پێوەر( بحر) بەحر | سەرچاوەی کلێشە | دووبارەبوونەوەی کلێشەکان | پێناسەی پێوەر | کلیکی پێوەرەکان |
| 10 . | المنسرح | مستفعلن مفعولات مستفعلن | 2 | منسرح فيه يضرب المثل | مستفعلن مفعولات مفتعلن |
| ژمارە | پێوەر( بحر) بەحر | سەرچاوەی کلێشە | دووبارەبوونەوەی کلێشەکان | پێناسەی پێوەر | کلیکی پێوەرەکان |
| 11 . | الخفيف | فاعلاتن مستفعلن فاعلاتن | 2 | يا خفيفاً خفّت به الحركات | فاعلاتن مستفعلن فاعلاتن |
| ژمارە | پێوەر( بحر) بەحر | سەرچاوەی کلێشە | دووبارەبوونەوەی کلێشەکان | پێناسەی پێوەر | کلیکی پێوەرەکان |
| 12 . | المضارع | مفاعيلن فاعلاتن مفاعيلن | 2 | تعدّ المضارعات | مفاعيلُ فاعلاتن |
ڕانەبردووی هه‌شتانه‌ی خراوی كوێركراوی قرتاو/limî heştaney qitaw: نتـ:[ ع : مضارع مثمن اخرب مكفوف محذوف] مه‌فعوولو| فاعیلاتو| مه‌فاعییلو| فاعیلون.
{
گـــــه‌ر بێیه ده‌رێ، سه‌روی ڕه‌وانی له ئیره‌مدا
وه‌ر نه‌ییه ده‌رێ، ئاهوویی چینی له حه‌ره‌مدا
}{ }
گـــــه‌ر بێیه| ده‌رێ، سه‌روی| ڕه‌وانی له| ئیره‌مدا
وه‌ر نه‌ییه| ده‌رێ، ئاهوو| یی چینی له | حه‌ره‌مدا
یان
{
قوربانی تۆزی رێگه‌تم ئــــــه‌ی بادی خۆش مروور!
ئه‌ی په‌یكی شاره‌زا به هه‌موو شاری (شاره‌زوور)!
}{ نالی}
قوربانی| تۆزی رێگه| تم ئــــه‌ی بادی| خۆش مروور!
ئه‌ی په‌یكی| شاره‌زا به | هه‌موو شاری| (شاره‌زوور)!
.
| ژمارە | پێوەر( بحر) بەحر | سەرچاوەی کلێشە | دووبارەبوونەوەی کلێشەکان | پێناسەی پێوەر | کلیکی پێوەرەکان |
| 13 . | المقتضب | مفعولات مستفعلن | 2 | اقتضب كما سألوا | مفعلات مفتعلن |
| ژمارە | پێوەر( بحر) بەحر | سەرچاوەی کلێشە | دووبارەبوونەوەی کلێشەکان | پێناسەی پێوەر | کلیکی پێوەرەکان |
| 14 . | المجتث | مستفعلن فاعلاتن | 2 | أن جثت الحركات | مستفعلن فاعلاتن |
ڕەگهەڵکێشراوە هه‌شتانه‌ی حه‌شاردراوی گوێبڕاو/řegheľkêşirawe heştaney ĥeşardirawî gwêbiraw: نتـ:[ ع : مجتث مثمن مخبون اصلم] مه‌فاعیلون| فه‌عه‌لاتون| مه‌فاعیلون | فه‌علون.
{
شه‌وی به‌هاری جوانی خه‌وێ بوو پڕ ته‌شویر
لـــه فه‌جری پایزی پیریی به‌یانی دا ته‌عبیر
}{ نالی}
شه‌وی به‌ها| ری جوانی| خه‌وێ بوو پڕ| ته‌شویر
لـــه فه‌جری پا| یزی پیریی| به‌یانی دا| ته‌عبیر
.
| ژمارە | پێوەر( بحر) بەحر | سەرچاوەی کلێشە | دووبارەبوونەوەی کلێشەکان | پێناسەی پێوەر | کلیکی پێوەرەکان |
| 15 . | المتقارب | فعولن | 8 | عن المتقارب قال الخليل | فعولن فعولن فعولن فعول |
| ژمارە | پێوەر( بحر) بەحر | سەرچاوەی کلێشە | دووبارەبوونەوەی کلێشەکان | پێناسەی پێوەر | کلیکی پێوەرەکان |
| 16 . | المحدث ( الخبب أو المتدارك) |
فاعلن | 8 | حركات المحدث تنتقل | فعلن فعلن فعلن فعل |
.
| تێبینی |
| بەپێی رێزمان و نەریتی زمانی عەرەبی وشەکانی بریتین لە : وزن، موزون، یان اوزان بەکاردێنن، کە هیچ ڕەخنەیەک لەسەر ئەمە نییە |
وشەی “وزن”ی عەرەبی تەنیا بە واتایی قورسایی لەگەڵ وشەی “کێش”ی کوردیدا یەک دەگرێتەوە. واتا ناکرێ وشەی “وزن”ی عەرەبی چ واتایەکی هەبێت، وشەی “کێش”یش هەر هەمان واتای بگەینێ. بەڵام سەیر ئەوەیە کە ڕۆشنبیرانی خۆمان بەبێ هیچ بیرکردنەوەیەک، ڕاستە و ڕاست ماناکانی تری “وزن”ی عەرەبی بەسەر” وشەی ” کێش” دا دەچەسپێنن. بۆ نموونە دەڵێن ئەم گۆرانیش لە سەر هەمان کێشە!، ئەم هەڵبەستش لە سەر هەمان کێشە! یان دەڵێن کێشی ئەم هەڵبەستە باش نییە! ئەم ڕەستەیە لەسەر هەمان کێش دانراوە!
| عەرەبی | کوردی | ||||
| وزن | کێش | ||||
| وزن | قافیە | ئاوا | |||
| لحن | هەوا | ||||
| موزون | هاوچەشن | هاوتەراز | یەک هەوان | ||
| پێوانە | |||||
| تەرازووی کێش | |||||
| زاروێژی | |||||
لە عەرەبیدا ئەگەر وشەی “وزن” بە واتای پێوانەیەک بۆ قافیە، لحن، و موزون، بەکاردێت. لە کوردیدا “کێش” ئەو مانای نادات. لە کوردیدا بۆ ئەم مەبەستە وشەی تایبەتی خۆی هەیە. دوو یا چەند هەڵبەست یان گۆرانی یان وشە ئەگەر هاوچەشن و هاوتەراز بن دەڵێن لەسەر یەک هەوان.
وەرگێڕانی وشەبەوشە بە تەواوی هەڵەیە، زمانی کوردی دەشوێنێ، خەڵکی ئاسایی گوندەکان تێ ناگەن. لە کوردیدا شتی وا هەر نییە. لە کوردیدا لە باتی “وزن” و “لحن” و”قافیە”ی عەرەبییە، وشەیە ” ئاوا / هەوا” هەیە. بۆ نموونە: ئەم گۆرانییەش لەسەر هەمان “هەوا / ئاوا”یە، ئەم
هەڵبەستەش لە سەر هەمان “هەوا / ئاوا ” دانراوە. ئەم وشەگەلە هەموویان هەر یەک “هەوا”یان هەیە.
بابا یادگار ( ١٣٥٩- ١٤٨٠ زایینی)، کە هەڵبەستوان و پیرێکی یارسانییە، ٦٠٠ ساڵ لەمەوبەر ئاوا دەڵێ:
باربەد ئاما، بەربەتی نە دەست سێ “ئاوا”ی کوردی، پەی دڵداران بەست
ئەگەر وشەکانی “هەوا/ ئاوا” هەموو مەبەستەکە ناگەینن و پێویستیمان بە وشەی دیکە هەیە، دەبێ نەک بە لاساییکردنەوەی زمانەکانی تر بەڵکوو لە چوارچێوەی زمانی کوردیدا و بە پشتبەستن بە ڕێساکانی زمانی کوردی وشە و دەستەواژەی نوێ دابڕێژرێت. لەسه‌ر زانستی( عه‌رووز) و شیکردنه‌وه‌ی( به‌حر)ه‌کانی دارشتنی شیعردا.
پێوانه و ته‌رازووی کێش له شێعری عه‌رووزی( یا به زاروێژی هه‌ڵه‌ی باو کلاسیکی)ی کوردیدا، ئه‌و ده‌نگ و درکه یان ئه‌و شه‌پۆل و بڕگه کورت و درێژانه‌ن که له دێڕێکدا به شێوه‌یه‌کی ڕێک و گونجاو ئاوێته‌ده‌بن و له دێڕه‌کانی تردا دووپات ده‌بنه‌وه.
دیاره هه‌ر چه‌شنه ڕێکی و گونجاوییه‌کی تایبه‌ت، یان چۆنیه‌تی ئاوێته‌بوون و ڕێزبوونی یه‌ک له دوای یه‌کی بڕگه کورت و درێژه‌کان، جۆره کێشێکی تایبه‌ت به خۆیان ده‌خوڵقێنن.
جۆر و شێوه‌ی ئاوێته‌بوونی ئه‌و ده‌نگ و بڕگه کورت و درێژانه که به زاروێژی زانستی عه‌رووزی، پایه( کۆڵه‌که)یان پێ ده‌گوترێ، بناخه و پێوه‌ر و یه‌که‌ی کێش( وه‌زن) به حیساب دێن. ئه‌و کۆڵه‌کانه، به دوو شێوه کۆده‌بنه‌وه
: ئه‌گه‌ر کێشێک له دووپاتکردنه‌وه‌ی پایه‌یه‌کی هاوچه‌شن واته وه‌ک خۆی دروست ببێ ئه‌وا وه‌زنه‌که « هاوپایه» یه، وه‌ک: موسته‌فعیلون موسته‌فعیلون موسته‌فعیلون؛ به‌ڵام ئه‌گه‌ر کۆڵه‌که‌کان هاوچه‌شن نه‌بن ئه‌وا وه‌زنه‌که « ناهاوپایه»ی پێ ده‌گوترێ، وه‌ک: موفته‌عه‌لون مه‌فاعیلون موفته‌عه‌لون مه‌فاعیلون. ئه‌وه‌ش بڵێین که هه‌ر کۆڵه‌که‌یه‌کیش به پێی وه‌زنی دیاریکراو له یه‌ک بڕگه تا پێنج بڕگه ئاڵوگۆڕی به‌سه‌ردادێ، وه‌کوو: فه‌ع( یه‌ک بڕگه)، فه‌عه‌ل( دوو بڕگه، مه‌فعوولو( سێ بڕگه)، موفته‌عه‌لون( چوار بڕگه)، موسته‌فعه‌لاتون( پێنج بڕگه).
هه‌ڵبه‌ت له‌و جێیه‌ڕا که پێکهاته‌ی هه‌ر پایه و کۆڵه‌که‌یه‌ک، کۆبه‌ندی ده‌نگ و بڕگه جۆراوجۆره‌کان و چۆنیه‌تی ئاوێته‌بوونیانه، ئێمه ئه‌شێ به وردی ــ به‌تایبه‌ت له‌مه‌ڕ زمانه‌که‌ی خۆمان ــ ئاشنایان بین.
له زمانی کوردیدا (به‌هه‌ر دوو ستانداردی کرمانجی سه‌روو و خوارووه‌وه)، ده‌نگ و بڕگه (شه‌پۆل، درکه) کان یان به زاروێژی زمانناسان « بزوێن » (Vowel)ـه‌کان به دوو ده‌سته دابه‌ش ده‌کرێن:
1 – بڕگه یان بزوێنه کورته‌کان بریتین له:
ئه « e » (ئه‌رۆم، گه‌ڕه‌ک، وه‌ره)
ئۆ« o » (ئۆف، مۆر، تۆ)
ئو« u » (چون، سوڕ، گول)
ئێ« ê » (ئێش، لێڵ، ڕێ)
ئی« î » (ژین، قین، زی)
2 – بڕگه یان بزوێنه درێژه‌کان بریتین له :
ئا « a » (ئازیز، پاییز، کارا)
ئوو « û » (ڕووت، بووک، په‌ڵوو)،
ئیی« îî » (یاریی، فڕیی، ده‌ژیی).
ئه‌وه‌ش فه‌رامۆش نه‌کرێ که له شێوه‌زاری کرمانجی سه‌روو، نیوچه بزوێن( سووکه بزوێن)ێك به‌م نیشانه‌یه « ئـ» (i) له نووسیندا بووه‌ته باو و ده‌کار ده‌کرێ که له نووسینی شێوه‌زاری کرمانجی خواروودا له‌به‌ر چاوناگیرێ. دیاره به بۆچوونی خۆم ئه‌و نیوچه‌بزوێنه ده زات و ناخی خودی ده‌نگه کپ (Consonant)ه‌کاندا هه‌یه و پێویست به‌م نیشانه‌یه ناکات، وه‌ک : ژن، دڵم، بزن، سه‌رقژن، زگ، جگ.
ئاشكرایه، ده‌ستنیشانکردنی ئه‌و بزوێنه کورت و درێژانه بۆ ئه‌وه‌بوو که بتوانین چۆنیه‌تی ئاوێته‌بوون و جێگرتنیان له شێعری (عه‌رووزی)دا دیاری بکه‌ین.
دیاره هه‌رکام له‌وان ئه‌گه‌ر له شوێنی دروستی خۆیاندا ئاوێته و جێگیر نه‌بن، ئه‌وا شێعره‌که تووشی له‌نگی و لۆریی(سه‌کته) ده‌بێ.
کێش(وه‌زن) له باری چۆنیه‌تی پێکهاته و ڕیزبوونی پایه‌کانییه‌وه دوو جۆره:
1 – کێشی ساغ( سالم): ئه‌گه‌ر له پایه‌کانی کێشێکدا، هیچ چه‌شنه گۆڕانێک ڕوونه‌دا و شکڵی ئه‌سڵیی کۆڵه‌که‌کان وه‌ک خۆیان بمێننه‌وه، ئه‌وا کێشی نێوبراو به ساغ (سالم) له قه‌ڵه‌م ده‌درێ، وه‌کوو : فاعیلاتون، مه‌فاعیلون، موسته‌فعیلون.
2 – کێشی ناساغ( ناسالم): ئه‌گه‌ر کۆڵه‌که‌ی کێشێک گۆڕانی به سه‌ر دابێ یان به زاروێژی عه‌رووزی تووشی( زه‌حف، زیحاف، ئه‌زاحیف) هاتبێ، واته له ئه‌سڵی خۆی دوورکه‌وتبێته‌‌وه ئه‌وا پێکهاته‌ی ئه‌و کێشه ناساغ یان (موزاحه‌ف)ی پێ ده‌گوترێ، وه‌کوو : گۆڕانی فاعیلاتون (له بڕگه‌ی درێژه‌وه بۆ کورت) به فاعیلاتو، فه‌عه‌لاتون به فه‌عه‌لاتو.
هه‌روه‌ک ده‌زانین چه‌شنی جێگرتن و ئاوێته‌بوونی کۆڵه‌که‌کان یان شێوه‌ی (ئه‌فاعیل)ه‌کان (به‌حری شێعریی) پێکدێنن.
جا ئه‌گه‌ر دێڕی هه‌ر به‌حرێک له دوو پایه پێکهاتبێ ئه‌وا پێی ده‌گوترێ:
موڕه‌ببه‌ع (چوارانه)، سێ کۆڵه‌که بێ: موسه‌دده‌س (شه‌شانه) و، چوار کۆڵه‌که بێ: موسه‌ممه‌ن( هه‌شتانه). ئه‌وه‌ش بزانین که هیچ به‌حرێک (بۆ هه‌ر دێڕێک) نابێ له دوو پایه که‌متر و له چوار پایه زیاتر بێ.
کاری به‌سه‌رکردنه‌وه‌ی کۆڵه‌که‌کان و ئه‌وه‌یکه بزانین به‌حره‌کان له چه‌ند پایه پێکهاتوون و ڕیتم و مۆسیقا و ئاهه‌نگی ئاوێته‌بوونیان چۆنه، به زاروێژی عه‌رووزی (ته‌قتیع)، یان (دابڕکردن)ی پێ ده‌گوترێ، که لێره‌دا بۆ کاری دابڕکردنی به‌حر(شێعر)ه‌کان له دوو نیشانه‌ی « ــ» (بۆ بڕگه‌ی درێژ) و«ه» (بۆ بڕگه‌ی کورت) که‌ڵک وه‌رده‌گرین:
(ئه‌ی|جیل| وه)(ده|ری| حوس|ن و)(ج| ڵه‌و| کێ| شی)(ته| ما| شا)
(مه‌ف|عوو| لو) (مه| فا|عیی| لو) (مه| فا|عیی| لو) (فه| عو|لون)
ــ ــ ه| ه ــ ــ ه | ه ــ ــ ه | ه ـــ ـــ
هه‌روه‌ك ده‌شزانین، له زانستی (عه‌رووز) دا، بۆ هه‌ر كێشێك نێوێكی تایبه‌ت دیاری كراوه :
ئه‌گه‌ر وه‌زنه‌كه له سه‌ر كۆڵه‌كه‌ی مه‌فاعییلون دامه‌زرابێ « هه‌زه‌ج»،
ئه‌گه‌ر له سه‌ر كۆڵه‌كه‌ی فاعیلاتون بێ «ره‌مه‌ل» و،
ئه‌گه‌ریش له‌سه‌ر موسته‌فعیلون بێ ئه‌وا «ره‌جه‌ز»ه.
ده‌ورانی یه وه‌ك هێڵه‌گی سه‌ودا سه‌ری گێژم
بۆیه بــــــه ده‌قیقی مه‌سه‌له هه‌رچی ده‌بێژم
«نالی» بێژگه له‌و لایه‌نانه‌ی ئاماژه‌ی پێكرا، شاره‌زایی و تواناییه‌كی له‌ڕاده‌به‌ده‌ریشی به‌سه‌ر کێشی (عه‌رووزی) دا هه‌بووه و، توانیویه‌تی له زۆربه‌ی ئه‌م كێش (وه‌زن) ه خۆش و سوار و جێكه‌وتووانه‌ی كه بۆ نموونه «سه‌عدی» و «حافز» له شێعری زمانی فارسیدا ده‌كاریان هێناون، كه‌ڵك وه‌ربگرێ و ده‌‌گه‌ڵ شێعری كوردیی بیانگونجێنێ.
لێره‌دا، بۆ هاسانكاریی و جوان لیێحاڵیبوون هه‌وڵ دراوه، سه‌ره‌تا جۆری كێش (وه‌زن) و به‌یتی یه‌كه‌می شێعره‌كان بنووسرێنه‌وه و پاشان بۆ هه‌ر كام له‌وانیش شكڵی دابڕكردنیان دیاری بكرێن
له‌و زنجیره نووسراوه‌یه‌دا به گوێره‌ی توانا هه‌وڵ دراوه ته‌واوی ئه‌و کێش(وه‌زن)انه‌ی که «نالی» بۆ گوتنی شێعره‌کانی، که‌ڵکی لێوه‌رگرتوون یان ده‌کاری هێناون ده‌ستنیشان بکرێن.
هه‌رچه‌ند مه‌به‌ستی سه‌ره‌کی ئه‌و باسه، لێدوان له سه‌ر زانستی «عه‌رووز» و شیکردنه‌وه‌ی (به‌حر)ه‌کانی شێعری نییه، به‌ڵام بۆ ئاشنایی زیاتری خوێنه‌ره‌وان و لایه‌نگرانی شێعری نالی، به شێوه‌یه‌کی سه‌رپێییش بێ، کورته زانیارییه‌ک سه‌باره‌ت به (کێش) و چۆنیه‌تی ئاوێته‌بوونی شه‌پۆل و درکه (ده‌نگ و بڕگه) کان وه‌ڕوو‌خراون و، پاشانیش دێڕی یه‌که‌می سه‌رجه‌می ئه‌و غه‌زه‌ل و چامه و شێعرانه‌ی که له دیوانی «نالی»دا به گوێره‌ی (ئه‌لفوبێ) هاتوون، به‌ڕیز نووسراونه‌ته‌وه و جۆری (کێش)ه‌کانیان دیاری کراون.
کێش(وه‌زن): کێش چه‌شنه ڕێکوپێکیی و گونجاوییه‌کی تایبه‌ته که له ئاوێنه‌بوونی ده‌نگ و درکه (شه‌پۆل| بڕگه) کانی شێعردا پێکدێ و، جۆره ئاهه‌نگ و مۆسیاقایه‌ک به شێعره‌که ده‌به‌خشێ.
پێوانه و ته‌رازووی کێش له شێعری عه‌رووزی(یا به زاروێژی هه‌ڵه‌ی باو کلاسیکی)ی کوردیدا، ئه‌و ده‌نگ و درکه یان ئه‌و شه‌پۆل و بڕگه کورت و درێژانه‌ن که له دێڕێکدا به شێوه‌یه‌کی ڕێک و گونجاو ئاوێته‌ده‌بن و له دێڕه‌کانی تردا دووپاتده‌بنه‌وه. دیاره هه‌ر چه‌شنه ڕێکی و گونجاوییه‌کی تایبه‌ت، یان چۆنیه‌تی ئاوێته‌بوون و ڕێزبوونی یه‌ک له دوای یه‌کی بڕگه کورت و درێژه‌کان، جۆره کێشێکی تایبه‌ت به خۆیان ده‌خوڵقێنن.
جۆر و شێوه‌ی ئاوێته‌بوونی ئه‌و ده‌نگ و بڕگه کورت و درێژانه که به زاروێژی زانستی عه‌رووزی، پایه (کۆڵه‌که)یان پێ ده‌گوترێ، بناخه و پێوه‌ر و یه‌که‌ی کێش(وه‌زن) به حیساب دێن. ئه‌و کۆڵه‌کانه، به دوو شێوه کۆده‌بنه‌وه: ئه‌گه‌ر کێشێک له دووپاتکردنه‌وه‌ی پایه‌یه‌کی هاوچه‌شن واته وه‌ک خۆی دروست ببێ ئه‌وا وه‌زنه‌که «هاوپایه»یه، وه‌ک: موسته‌فعیلون موسته‌فعیلون موسته‌فعیلون؛ به‌ڵام ئه‌گه‌ر کۆڵه‌که‌کان هاوچه‌شن نه‌بن ئه‌وا وه‌زنه‌که «ناهاوپایه»ی پێ ده‌گوترێ، وه‌ک: موفته‌عه‌لون مه‌فاعیلون موفته‌عه‌لون مه‌فاعیلون. ئه‌وه‌ش بڵێین که هه‌ر کۆڵه‌که‌یه‌کیش به پێی وه‌زنی دیاریکراو له یه‌ک بڕگه تا پێنج بڕگه ئاڵوگۆڕی به‌سه‌ردادێ، وه‌کوو: فه‌ع(یه‌ک بڕگه)، فه‌عه‌ل(دوو بڕگه، مه‌فعوولو(سێ بڕگه)، موفته‌عه‌لون(چوار بڕگه)، موسته‌فعه‌لاتون(پێنج بڕگه).
هه‌ڵبه‌ت له‌و جێیه‌ڕا که پێکهاته‌ی هه‌ر پایه و کۆڵه‌که‌یه‌ک، کۆبه‌ندی ده‌نگ و بڕگه جۆراوجۆره‌کان و چۆنیه‌تی ئاوێته‌بوونیانه، ئێمه ئه‌شێ به وردی ــ به‌تایبه‌ت له‌مه‌ڕ زمانه‌که‌ی خۆمان ــ ئاشنایان بین.
له زمانی کوردیدا (به هه‌ر دوو ستانداردی کرمانجی سه‌روو و خوارووه‌وه)، ده‌نگ و بڕگه (شه‌پۆل، درکه) کان یان به زاروێژی زمانناسان «بزوێن»(Vowel) ه‌کان به دوو ده‌سته دابه‌ش ده‌کرێن:
1- بڕگه یان بزوێنه کورته‌کان بریتین له: ئه«e» (ئه‌رۆم، گه‌ڕه‌ک، وه‌ره)، ئو«u» (چون، سوڕ، گول)، ئۆ«o» (ئۆف، مۆر، تۆ)، ئی«î» (ژین، قین، زی) ئێ«ê» (ئێش، لێڵ، ڕێ).
2- بڕگه یان بزوێنه درێژه‌کان بریتین له: ئا «a» (ئازیز، پاییز، کارا) ئوو «û» (ڕووت، بووک، په‌ڵوو)، ئیی«îî» (یاریی، فڕیی، ده‌ژیی).
ئه‌وه‌ش فه‌رامۆش نه‌کرێ که له شێوه‌زاری کرمانجی سه‌روو، نیوچه بزوێن(سووکه بزوێن)ێك به‌م نیشانه‌یه «ئـ» (i) له نووسیندا بووه‌ته باو و ده‌کار ده‌کرێ که له نووسینی شێوه‌زاری کرمانجی خواروودا له‌به‌ر چاوناگیرێ. دیاره به بۆچوونی خۆم ئه‌و نیوچه‌بزوێنه ده زات و ناخی خودی ده‌نگه کپ (Consonant)ه‌کاندا هه‌یه و پێویست به‌م نیشانه‌یه ناکات، وه‌ک: ژن، دڵم، بزن، سه‌رقژن، زگ، جگ.
ئاشكرایه، ده‌ستنیشانکردنی ئه‌و بزوێنه کورت و درێژانه بۆ ئه‌وه‌بوو که بتوانین چۆنیه‌تی ئاوێته‌بوون و جێگرتنیان له شێعری (عه‌رووزی)دا دیاری بکه‌ین. دیاره هه‌رکام له‌وان ئه‌گه‌ر له شوێنی دروستی خۆیاندا ئاوێته و جێگیر نه‌بن، ئه‌وا شێعره‌که تووشی له‌نگی و لۆریی(سه‌کته) ده‌بێ.
کێش(وه‌زن) له باری چۆنیه‌تی پێکهاته و ڕیزبوونی پایه‌کانییه‌وه دوو جۆره:
1- کێشی ساغ(سالم): ئه‌گه‌ر له پایه‌کانی کێشێکدا، هیچ چه‌شنه گۆڕانێک ڕوونه‌دا و شکڵی ئه‌سڵیی کۆڵه‌که‌کان وه‌ک خۆیان بمێننه‌وه، ئه‌وا کێشی نێوبراو به ساغ (سالم) له قه‌ڵه‌م ده‌درێ، وه‌کوو: فاعیلاتون، مه‌فاعیلون، موسته‌فعیلون…
2- کێشی ناساغ(ناسالم): ئه‌گه‌ر کۆڵه‌که‌ی کێشێک گۆڕانی به سه‌ر دابێ یان به زاروێژی عه‌رووزی تووشی (زه‌حف، زیحاف، ئه‌زاحیف) هاتبێ، واته له ئه‌سڵی خۆی دوورکه‌وتبێته‌‌وه ئه‌وا پێکهاته‌ی ئه‌و کێشه ناساغ یان (موزاحه‌ف)ی پێ ده‌گوترێ، وه‌کوو: گۆڕانی فاعیلاتون (له بڕگه‌ی درێژه‌وه بۆ کورت) به فاعیلاتو، فه‌عه‌لاتون به فه‌عه‌لاتو…
هه‌روه‌ک ده‌زانین چه‌شنی جێگرتن و ئاوێته‌بوونی کۆڵه‌که‌کان یان شێوه‌ی (ئه‌فاعیل)ه‌کان (به‌حری شێعریی) پێکدێنن. جا ئه‌گه‌ر دێڕی هه‌ر به‌حرێک له دوو پایه پێکهاتبێ ئه‌وا پێی ده‌گوترێ:
موڕه‌ببه‌ع (چوارانه)، سێ کۆڵه‌که بێ: موسه‌دده‌س (شه‌شانه) و، چوار کۆڵه‌که بێ: موسه‌ممه‌ن(هه‌شتانه). ئه‌وه‌ش بزانین که هیچ به‌حرێک (بۆ هه‌ر دێڕێک) نابێ له دوو پایه که‌متر و له چوار پایه زیاتر بێ.
کاری به‌سه‌رکردنه‌وه‌ی کۆڵه‌که‌کان و ئه‌وه‌یکه بزانین به‌حره‌کان له چه‌ند پایه پێکهاتوون و ڕیتم و مۆسیقا و ئاهه‌نگی ئاوێته‌بوونیان چۆنه، به زاروێژی عه‌رووزی (ته‌قتیع)، یان (دابڕکردن)ی پێ ده‌گوترێ، که لێره‌دا بۆ کاری دابڕکردنی به‌حر(شێعر)ه‌کان له دوو نیشانه‌ی « ــ» (بۆ بڕگه‌ی درێژ) و«ه» (بۆ بڕگه‌ی کورت) که‌ڵک وه‌رده‌گرین:
(ئه‌ی|جیل| وه)(ده|ری| حوس|ن و)(ج| ڵه‌و| کێ| شی)(ته| ما| شا)
(مه‌ف|عوو| لو) (مه| فا|عیی| لو) (مه| فا|عیی| لو) (فه| عو|لون)
ــ ــ ه| ه ــ ــ ه | ه ــ ــ ه | ه ـــ ـــ
هه‌روه‌ك ده‌شزانین، له زانستی (عه‌رووز) دا، بۆ هه‌ر كێشێك نێوێكی تایبه‌ت دیاری كراوه، بۆ نموونه ئه‌گه‌ر وه‌زنه‌كه له سه‌ر كۆڵه‌كه‌ی مه‌فاعییلون دامه‌زرابێ «هه‌زه‌ج»، ئه‌گه‌ر له سه‌ر كۆڵه‌كه‌ی فاعیلاتون بێ «ره‌مه‌ل» و، ئه‌گه‌ریش له‌سه‌ر موسته‌فعیلون بێ ئه‌وا «ره‌جه‌ز»ه. دیاره، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ژماره‌ی ئه‌م به‌حر و وه‌زنانه‌ی كه «نالی» ده‌كاری هێناون گه‌لێك زۆرن و له درێژه‌ی باسه‌كه‌دا ده‌خرێنه‌ڕوو، لێره‌دا هێنانی نێوی هه‌موویان به پێویست نازانم.
به‌ڵام، به‌ر له‌وه‌ی جۆری وه‌زنه ده‌كارهاتووه‌كانی دیوانی «نالی» له خواره‌وه ده‌ستنیشان بكه‌م، پێویسته نوكته‌یه‌كی گرینگ جه‌خت بكه‌مه‌وه ئه‌ویش ئه‌وه‌یه كه كۆمه‌ڵگه‌ی كورده‌واری به‌تایبه‌ت فه‌رهه‌نگی ــ ڕۆشنبیریی له زۆر لایه‌ن و بواره‌وه قه‌رزداری حه‌زره‌تی«نالی» یه و، بۆ نموونه ئه‌گه‌ر ئێمه‌ی كورد خاوه‌‌نی ئه‌و بلیمه‌ته فه‌لسه‌فی و فه‌رهه‌نگی و زمانی و شێعرییه نه‌بووباین، ئه‌سته‌م بوو بتوانین باسی شێعر و ئه‌ده‌ب به‌تایبه‌ت غه‌زه‌ل و، هه‌روه‌ها زمانی یه‌كگرتووی ئه‌ده‌بیی و زۆر مه‌سه‌له‌ی تریش بكه‌ین. بۆ ئه‌وه‌ی قسه‌یه‌كی هه‌رواییم نه‌كردبێ سه‌رنجی ئه‌و دێڕه‌ی خواره‌وه بده‌ن و خۆتان سه‌رپشك بن بزانن وایه یان نا؟:
«نالی» بێژگه له‌و لایه‌نانه‌ی ئاماژه‌ی پێكرا، شاره‌زایی و تواناییه‌كی له‌ڕاده‌به‌ده‌ریشی به‌سه‌ر کێشی (عه‌رووزی) دا هه‌بووه و، توانیویه‌تی له زۆربه‌ی ئه‌م كێش (وه‌زن) ه خۆش و سوار و جێكه‌وتووانه‌ی كه بۆ نموونه «سه‌عدی» و «حافز» له شێعری زمانی فارسیدا ده‌كاریان هێناون، كه‌ڵك وه‌ربگرێ و ده‌‌گه‌ڵ شێعری كوردیی بیانگونجێنێ.
لێره‌دا، بۆ هاسانكاریی و جوان لیێحاڵیبوون هه‌وڵ دراوه، سه‌ره‌تا جۆری كێش (وه‌زن) و به‌یتی یه‌كه‌می شێعره‌كان بنووسرێنه‌وه و پاشان بۆ هه‌ر كام له‌وانیش شكڵی دابڕكردنیان دیاری بكرێن:
تیباق/kêşî lawekî: نتـ:
تەناسوب/kêşî lawekî: نتـ:
کینایە/kêşî lawekî: نتـ:
تەشابوھی ئەتراف/kêşî lawekî: نتـ:
.
.
.
.