خەڵووز/xelûz: ن:[ کیمیـ]
1 – ڕەژوو _ ڕەژی، ڕێژوو، زووخاڵ، کۆمر: پشکۆی ئاگری کوژاوە.[ كاربۆن، خه‌ڵۆزی په‌تی( C)][ ئینگـ: Carbon].
2 – خه‌ڵۆز، سوخاڵ، كه‌م.[ ئینگـ: Coal].
| قۆناغەکانی پێکهاتنی خەڵووز |
| 1 – پێەت، پیت : پاشماوەی ڕووەکی ڕەق نەبووی هێشتا بەتەواوی نەبووە بە کاربۆن و ڕێژەیەکی زۆر ئاوی تێدایە. دادەنرێت بە یەکەم پلەکانی بوون بە خەڵووز. لە زەلکاوەکان دروست دەبێت.[ ئینگـ: Peat]{ زەویناسی، ل، 79}. |
| 2 – لیگانیت : ئەو خەڵووزەیە کە ڕەنگەکەی ڕەش یان قاوەیییە و پلەی بە خەڵووزبوونی زیاترە لە پێەت و کەمترە لە خەڵووزی بیتیومینی.[ ئینگـ: Lignite]{ زەویناسی، ل، 57} |
| 3 – بیتیومینی: ناوی جۆرەها بەردە خەڵووزە کە 75 – 91 % کاربۆنی تێدایە، لەبنچینەدا نموونەی وشک و بێ خۆڵەمێشە .[ ئینگـ: bitumenous coals] |
| { ج. عەبدول. ئینسایکۆێدیا، ل، 141}. |
خەڵووزان/xelûzan: ن: خەڵووزدان، ڕەژیدان، زووخاڵدان : شوێنێکی تایبەتە لە ماڵدا کە هەر خەڵووزی تێدەکرێت.
خەڵووزاندن/xelûzandin: کتپ:[ کیمیـ][ خەڵووز+ ئاندن] بوونەخەڵووز _ بوون بەخەڵووز.[ ئینگـ: charing]{ جەمال عەبدول. سەردەم، ل، 43}.
خەڵووزەتەوەنی/xelûzetewenî: نتـ:[ کیمیـ][ هـ] ڕەژووی بەرد.
خەڵووزکردن/xelûz kirdin: کتپ:[ کیمیـ] ئەوانەی بەکاروباری خەڵووزکردنەوە خەریک دەبن چەند ڕێگایە هەیە.
| 1 – خەڵووزی کورە : دارەکان بە تەوراس ووردی دەکەن، لە شووێنێکی قووچەكیدا دای دەنێن و بە پەین دای دەپۆشن تا هەواکێش بێت، جگە لە کونی ئاگرەکە نەبێت خۆڵ دەکەن بەسەر پەینەکەدا، ئاگری تێبەردەدە و تادوو رۆژ وازی لێ دەهێنن، پاشان پەینەکە لادەدە و خەڵووزەکە جودا دەکەنەوە. |
| 2 – خەڵووزی ڕەشۆکی : چاڵێکی گەورە لە زەویدا هەڵدەکەنن و چیلکە و گەڵای لەژێر بۆ ڕادەخەن، داری تێدەکرێت و بان دەدرێت بەخۆڵ و ئاگری تێ بەردەدەن تا دوو ڕۆژ ئەگەر ژیلەمۆی مابوو ئاوپرژێن دەکەین. |
| 3 – خەڵووزی دارەتەڕ : دەبێت تێر ئاوبکرێت، کە دارەکە کۆکرایەوە و کەڵەکە کرا ئاگری لێ بەردەدەن هەر کەسکڵی کرد و پشکۆکانی دەرکەوت، دەست بەجێ ئاوپرژین دەکرێت، بە دار و دوڵق زەڵ ووزەکردوو دەکرێت، ئەوجا لێی دەگەرێن تا هەموو هەڵەکەی دەرچێت. |
خەڵووزفرۆش/xelûz firoş: ئانتـ: ڕەژوو فرۆش : ئەو کەسەی کەپێشەی خەڵووز فرۆشتنە.
| زاراوەی خەڵووز بە واتای جیاجیا دا |
ئێسکەخه‌لووز/êske xelûz: نتـ:[ کیمیـ][ ئێسک+ ئە+ خەلووز] ئه‌و خه‌لووزه‌یه که له ئێسک ده‌ست ده‌که‌وێت[ ئینگ: Bone charcoal].
بەردەخەڵووز/berde xelûz: ن:[ کیمیـ][ ئینگـ: Coalstone].
بوون بە خەلووز/bûn be xelûz: کتن:[ جێۆ] گۆڕانی مادەی ئەندامی بۆ خەڵووز کە یەکێکە لەڕێگایەکانی دروستبوونی بەبەردبووەکان.[ ئینگـ: Carbonization]{ زەویناسی، ل، 14}.
دڵۆپاندنی خەلووز/diľopandinî xelûz: کتپ:[ ئینگـ: coal distillation]{ جەمال عەبدول. سەردەم، ل، 48}.
قەترانی خەلووز/qetiranî xelûz: نتـ:[ کیمیـ][ ئینگـ: coal tar]{ ibid. ل، 48}.
کانەخەلووز/kane xelûz: نتـ:[ کیمیـ][ ئینگـ : coal mine]{ ibid. ل، 48}.
کرێکاری کانەخەلووز/kirêkarî kanexelûz: نتـ، شڕ:[ کیمیـ][ ئینگـ: coal miner]{ ibid. ل، 48}.
کوێرەخەلووز/kiwêre xelûz: نتـ:[ کیمیـ][ کیمیـ] بێگڕسووت.[ ئینگـ: blind coal]{ ibid. ل، 30}.
گازی خەلووز/gazî xelûz: نتـ:[ کیمیـ][ ئینگـ : coal gas]{ ibid. ل، 30}.
| هەندێ لە جۆرەکانی خەڵووز |
خەلووزی چەوتەک/xelûzî çewtek: نتـ:[ کیمیـ] ڕەژووی چەوتەک.[ ئینگـ: retort carbon]{ جەمال عەبدول. سەردەم، ل، 148}.
خەلووزی دار/xelûzî dar:نتـ:[ کیمیـ] ڕەژووی دار.[ ئینگـ: Xylanthrax]{ ibid. ل. 190}.
خەلووزی ڕووەکی/xelûzî řuwekî: ن:[ جێۆ] ڕووەکە خەڵووز[ ئینگـ: charcoal wood]{ ibid. ل. 43}.
خەلووزی کۆک/xelûzî kok: نتـ:[ کیمیـ] ڕەژووی کۆک.[ ئینگـ: coke. n]{ ibid. ل. 50}.
خەلووزی کۆکی سروشتی/xelûzî kokî siruştî: نتـ:[ کیمیـ] کۆکایت.[ ئینگـ: Cokite]{ ibid. ل. 50}.
خەڵووزی گیانەوەر/xelûzî giyanewer: نتـ:[ کیمیـ] ئاژەڵەخەڵووز، خەڵووزی ئێسک، خەڵووزی عاجی : ماددەیە
کە بە لەناو بەرە دڵۆپاندنی ئێسک دەمێنێتەوە، کە چەورییەکەی لێگیرابێت، ئەو تۆپەڵە ڕەشەی دەمێنێتەوە خەڵووزی گیانەوەرە، 10% کاربۆنی خاوێنی تێدایە وکە 80 %ی فۆسفاتی کالسیۆم و CaCO3 و ترشی تریشی تێدایە، بە یارمەتی ترشەکانییەکان، شتنەوەی خوێیەکانی دەست دەکەوێت کە بۆ پاکتاوی شەکر وەک ڕەنگبەربەکاردەهێندرێت.[ ئینگـ: Animal charcoal].{ ج. عەبدول. ئینسایکلۆپێدیا. ل. 147}.
خەلووزی مۆمی/xelûzî momî: نتـ: .
خەلووزی ناچوون یەک/xelûzî naçûn yek: نتـ:[ جێۆ] خەلووزی خەتخەت ناوەڕۆکدارە بە چرێکی زۆری ڤیترینیتە و ناڕوون.[ ئینگـ: banded coal].
.
.
.
.