خۆ / xo

خۆ ¹ /xo: جن(جێناو)، ئان( ئاوەڵناو) :[ کباک][ خود] ئامرازی كەسێتی: وێ ا_ هووێژ، خووە : بەڵام تەنها بەكارنابرێت لەگەڵ جێناوان دەخرێت.[ لا  و ئینگـ : ego، self، auto]

لە فەرهەنگی زمانی ئاڤێستادا، وەها تۆمارکراوە. ل. 543
گۆکردنی بە کوردی	زمانی ئاڤێستایی	واتای بە ئینگلیزی
هووە	auuh	self

 

	تاک			کۆ
	کەسی یەکەم	کەسی دووەم	کەسی سێهەم	کەسی یەکەم	کەسی دووەم	کەسی سێهەم
کرمانجی باکوور	خوم	خوت	خوی
کرمانجی ناوەند	خۆم	خۆت	خۆی	خۆمان	خۆتان	خۆیان
هەورامی	وێم	وێت	وێی
	هووێژم					هووێژمان

 

( خۆ ) وەک پێشگر لە پەیڤی لێکدراو و دارێژراودا

خۆ ئارداوی كردن/xo ardawy kirdin: كتن:[ خۆ+ ئارداوی+ کردن] بریتی یە لە بوختان بەخۆكردن لەكارێک كە نەت كردووە.

خۆ ئازاردان/xo azardan: كتن:[ خۆ+ ئازار+ دان] خوئەشکەنجەدان( کباک).[ ئینگـ : self torment].

خۆ بادان/xo badan: ئانتـ:[ خۆ+ بادان]

1 – خۆقورمیشکەر، خوبارکەر. .[ ئینگـ : self winding].

2 – سەما كردن. یان بەلەنجە و لار ڕۆیشتن.

خۆ باوەڕی/xo baweřî: كتن:[ خۆ+ باوەڕ+ ی] خو ئەولەهی( کباک).[ ئینگـ : self trust].

خۆ بایی/xo bayî: ئان:[ خۆ+ بایی]

خۆ بەخت/xo bexit : نتـ:[ خۆ+ بەخت] بەختەک، بەهەڵكەوت.

خۆ بەخت كردن/xo bexit kirdin: كتپ: بەرخوەدان، بەرخۆدان، خۆدەبێناونان، وێ بەخت كەردێ ( هـ)

:: مردن لەڕێگەی بەمەستێكدا، خۆكردنەقوربانی.

خۆ بەخت كردنی/xo bexit kirdinî: نچ: بەرخوەدانی.

خۆ و بەختی/xo û bextî: نچ: بەختەكی، بەبەهەڵكەوت، خۆوبەختی.

خۆ بەس/xo bes: نتـ:[ خۆ+ بەس] بخوە تێرا خوە : bixwe têra xwe( باد).[ ئینگـ : self sufficient].

خۆ بەخش/xo bexiş: نتـ:[ خۆ+ بەخش]

:: وەزارەتی پێشمەرگە پلان بۆ پێکهێنانی هێزێکی خۆبەخش دادەنێت.

خۆ بەخشانە/xo bexişane: نتـ: هەڵبژاردە.

خۆ بەخشین/xo bexişîn: کتن:[ خۆ+ بەخشین]

خۆ بەخشی/xobexişî: نچ:

:: کاری خۆبەخشی.

خۆبەخۆی/xobexoy: نتـ:[ خۆبەخۆ+ ی] لە نێوخۆیاندا.

::  لە خورماتوو شەڕی خۆبەخۆی شیعەکان دروست دەبێت.

خۆ بە خۆی كردن/xo bexoy kirdin: کتپ:[ خۆبەخۆی+ کردن]

خۆ بە خێوكردن بەم و بەو/xo be xêwkirdin bem û bew: كتن: بەسەرەوگەران، مووشەكردن.

خۆ بەردان/xo berdan: كتپ:[ خۆ+ بەردان] بریتییە لە پتر خەرج كردنێک، كە لەوە پێش نەتكردبێت.  برێتی لەدەست بڵاوی و ماڵ بەفێڕۆدان.

خۆ بەردانەوە/xo berdanewe: كتن: تەمبەڵی كردن لە ئانقەست.

خۆ بەدەستەوەدان/xo bedestewedan: كتپ:[ خۆ+ بەدەستەوە دان] خۆدانەدەست، ملدان، تەسلیم بوون. ( خۆبەدەستەوەدان بەدوژمن ).  [ ئینگـ : self surrender ].

خۆ بەدیهینان/xo bedîhênan: كتپ:[ خۆ+ بەدیهێنان][ ئینگـ : Self – actualization, Self – realization].  

خۆ بەڕێوەبەر/xo beřêweber: نفا:[ خۆ+ بەڕێوەبەر] خۆژین، پشت بەخۆبەستوو، خاوەن کاری سەربەخۆ، سەر بەئۆتۆنۆمی. [ ئینگـ : Autonomous].

خۆ بەڕێوە بردن/xo beřêwe birdin: نفا:[ خۆ+ بەڕێوەبردن] خودموختاری.

خۆ بەڕێوەبەری/xo beřêwberî: نتـ: ئۆتۆنۆمی.[ ئینگـ : Autonomy]

خۆ بەزەوی دادان/xo bezewî dadan: كتپ:[ ئەردە] خۆبەزەویندان.

خۆ بەستانیەتی/xo bestaniyetî: كتن: سەردەستی ڕەها، فەرمانڕەوایی ڕەها.[ ئینگـ : Autarky]

خۆ بەستن/xo bestin: كتن:[ ئەردە] خۆگرتن، سازبوون و بێ نیازبوون، دەوڵەمەندبوون.

خۆ بەشت زان/xobeşit zan: نفا:[ خۆ+ بەشت+ زان] خۆبەگران زان.

خۆ بەكەمزان/xo bekem zan: كتن: وێش بەگوڵانە زانوو.

خۆ بەكەم زانین/xo bekem zanîn: كتن: بڕوا بەخۆنەبوون.

خۆ بردنەپێش/xo birdine pêş: كتن:[ خۆ+ بردن+ ئە+ پێش] خۆڕەپێش كردن، هەوڵدان بۆگەورەبوون، وێ وەرەوە بەردەێ( هـ){ درودی. ل .67}.

خۆ بردنەپێشەوە/xo birdine pêşewe: كتن:[ خۆبردنەپێش+ ئەوە]

1 – خۆڕەپێش خستن.

2 – خۆخۆشەویست كردن، بنكردەوە یان بەگوتنی چشتێك بەپێی دڵی یەكێك.

خۆ بڕیاردەر/xo biřyarder : كتن:[ خۆ+ بڕیار+ دەر( دان)] ئازاد، سەربەست، بەجیا، سەربەخۆ.

خۆ بڕین/xo biřîn: كتن:[ خۆ+ بڕین]

1 – خۆبرینداركردن بەتیغ، خۆكوژتن، وێ بڕیەێ ( هـ).

2 – لەخۆدان، بەسەر و پۆتراكی خۆدادان.

خۆ بڕینەوە/xo biřînewe: كتن:[ خۆبڕین+ ئەوە]

1 – بەدەست لەسەر و رودان لە شیوەن دا.

2 – جللک لەبەرخۆدا درین لەشین و شەپۆڕدا.

خۆ بزوێن/xo bizwên: كتپ:[ خۆ+ بزوێن][ ئینگـ : autokinesis]{ پەزیشكی. ل. 52}.

خۆ بژێر/xo bijêr: كتپ:[ خۆ+ بژێر( بژاردن)]

خۆ بۆ شەڕ ئامادەكردن/xo bo şeř amadekirdin: کتن: 

خۆ بۆ كوتان/xo bo kutan: كتن: وێ پەێ كوڕێ( هـ) : كوشش و تەقاڵای زۆر بو مەبەستێک.

خۆ بوواردن/xo buwardin: كتن:[ خۆ][ خۆ+ بوواردن]

1 – خۆتەمبەڵ و تەپكردن.

2 – درێغی كردن.

خۆ بین/xo bîn: نفا:[ خۆ+ بین( بینین)] خووەبین، بەفیز _ فێزدار، خۆپه‌ره‌ست، له‌خۆڕازی، خۆخواز.[ ئینگـ : Selfish].

خۆ بینین/xo bînîn: كتن: خۆدیتن.

خۆ بینی/xo bînî: ئان: فیز، دەعیە، بادی هەوایی.

خۆ پارازتن/xo paraztin: كتن:[ خۆ+ پارازتن] خۆدوورگرتن لە شتێک، پارێزكردن.

خۆ پارێز/xo parêz: نفا:

1 – پارێزگار. كەسێكە خۆی لە شەڕوكێشە و دەردەسەری و چشتی تر بپارێزێت.

2 – لەخواترس.

خۆ پارێزی/xo parêzî: نچ:

1 – پارێزگاری، دوورەپەرێزی.

2 – لەسەر خۆ بەوەڵام هاتن.

خۆ ڵێ پارازتن/xo lê paraztin: كتن:[ کباک][ خۆ+ لێ+ پارازاتن] خۆڵێپاراستن، خۆوەلێچتاندن، لێووشیاربوون.

خۆ پاراستن/xo parastin: کتن:[ خۆ+ پاراستن]

1 – ووریابوون.

2 – دوورەپەرێزبوون، وێ پارێزنڕێ ( هـ).

3 – بەرانبەری دەگەڵ دەست درێژكەر كردن.

خۆ پەرس/xo peris: ئانفا:[ خۆ+ پەرس( پەرستن)] خۆخواز، خۆبین، خۆپەسەند، وێ پەرس( هـ).

خۆ پەرست/xo perist: ئانفا:[ خۆ+ پەرست (پەرستن)] ئەزپەرست، باسمبێڵ، بەخۆناز، پارسووستور، پەرشت( کباک)، تەن پەروەر، تەنخوا، خۆبین، خۆپەسەند، خۆخۆ، خۆخواز، خوەپەرست، من منۆک، مرۆڤی بەفیزی.

خۆ پەرستن/xo peristin: كتن:[ خۆ+ پەرستن] وێ پەر‌سنەێ ( هـ).[ ئینگـ : self worship]

خۆ پەرستی/xo peristî: نچ:[ خۆ+ پەرست(پەرستن)+ یی] خۆبینی، باسمبێڵی، خۆویستی.

خۆ پەروەردەكردن/xo perwerde kirdin: كتن:[ خۆ+ پەروەردە+ كردن] خۆفیكارەكردن.[ ئینگـ : self discipline] { وەیس. ل. 26}.

خۆ پەڕاندنەوە/xo peřandinewe: کتن:[ خۆ+ پەڕاندن+ ئەوە] ئەملاوئەولاكردن.

خۆ پەسەن/xo pesen: ئانتـ:[ جەبا، ڕۆژ][ خۆ+ پەسەن(پەسەند)] خۆپەسەند، وێ پەسەن : كەسێ كە هەر خۆی پێ باشە.[ ئینگـ : Ego-centric]

خۆ پەسەند/xo pesend: ئانتـ:[ خۆ+ پەسەند] بافەدەنگ(رۆژ)، بەدەعیە، بەهەوا، بێ هۆش، تڕزل، تڕوتۆپ زل، خۆبەشتزان، لووتبەرز، لەخۆبایی.

خۆ پەسەندیی مەیە ڕیسواییە/xo pesendî meye řîswayiye: شڕ:[ ئد] خۆپەسەندیی جێی پاكانە ناگرێتەوە، خۆپەسەندكردن، خۆلەكەداركردن.

خۆ پەسەندی/xo pesendî: نچ: بافەدەنگی، بایی هەوایی، بەخۆفشین، بێ هۆشی، لەخۆبایی بوون.

خۆ پەسەنی/xo pesenî: نچ: خۆپەسەندی.

خۆ پەنهان كردن/xo penhan kirdin: كتن: خۆشاردنەوە.

خۆ پڕچەک کردنەوە/xo piřçek kirdinewe: کتن:[ خۆ+ پڕ+ چەك+ کردن+ ئەوە] خۆتەیارکردنەوە.

خۆ پشتەڤانییا/xo piştevanîya: نتـ:[ خۆ+ پشتەڤانی+ یا] خوە پشتەڤانییا : xwe piştevanîya.[ ئینگـ : self supporting ]

خۆ پۆش/xo poş: نفا: كەسێكە شەرم بكات یان خۆی داپۆشێت.

خۆ پۆشان/xo poşandin: كتن: خۆداپۆشین.

خۆ پۆشاندن/xo poşandin: كتپ:

1 – خۆوەشاندن.

2 – خۆداپۆشین، وێ پۆژنڕێ ( هـ).

3 – خۆپەنهان كردن.

خۆ پۆشانن/xo poşanin: كتپ: خۆپۆشاندن.

خۆ پێچدان/xo pêçidan: كتپ:[ خۆ+ پێچ+ دان] پێچ خواردن.

خۆ پێدادان/xo pêdadan: كتپ:[ خۆ+ پێ+ دادان] بەگژداهاتن، بەگژداپەڕین، ئامبازبوون.

خۆ پێدا كردن/xo pêda kirdin: کتپ:[ خۆ+ پێدا+ کردن]

:: خۆی پێدادەكات( بەزۆر).

خۆ پێشاندان/xo pêşandan: کتن:[ خۆپێشان دەدات] خۆپیشاندان.

خۆ پێشاندەر/xo pêşander: نفا:

خۆ پێشنیازی/xo pêşniyazî: نچ:[ خۆ+ پێشنیاز+ ی] پێشنیازا خویی( باد). [ ئینگـ : self syggestion]

خۆ پێناساندن/xo pênasandin: كتپ:[ ماف][ خۆ+ پێ+ ناساندن][ ئینگـ: Proof of identity]{ن. تاڵەبانی.ل.26}.

خۆ پێناسین/xo pênasîn: كتن:[ خۆ+ پێ+ ناسین].

خۆ پێنەگیران/xo pênegîran: كتپ:

1 – پەتپچراندن ( کباک)، لەووزە دا نەمان.

2 – خۆگەیاندنە كەسێک.

خۆ پێوەكردن/xo pêwekirdin: كتپ: خۆتووشی ڕووشەكردن، خۆپێوەهەڵاوەسین، خۆ پێوەهەڵكێشان.

خۆ پیتكان/xo pîtkan: کتن:

خۆ پیتكاندن/xo pîtkandin: کتپ:

خۆ پیتكێ/xo pîtikê: نتـ:[ زیند][ ئینگـ : self ferilization]{ئە. قەرەداخی.ل. 127}.

خۆ پیتكان /xo pîtkan: کتن:

خۆت/xot: ڕنتــ:[ خۆ+ ت] تۆی تۆ، بۆخۆت، وێت ( هـ) : كەسی تر نا.

:: خۆت وەرە. مەبەست لەو كەسەیە كە لەگەلی داخووێی.

خۆتا/xota: ڕنتـ:[ خۆت+ ئا] خۆتدا : چشتی وا لە خۆتا گومان دەبەی.

خۆتان/xotan: ڕنتـ:[ خۆت+ ئان] وێتا ( هـ) خەلكی تر نا، ئێوە : مەبەست لەوانەیە، كە لە گەڵیان دا خووێی.

:: بۆخۆتان.

خۆتەن/xoten: شڕ:[ خۆ+ تەن] بەنەزانی.

خۆ تاش/xotaş: نفا:[ خۆ+ تاش(تاشین)] خۆتراش.

1 – مەكێنەی ڕیش تاشین.

2 – ئامرازی قەڵەم دادان.

خۆ تراش/xotiraş: نفا:[ خۆ+ تراش(تراشین)] خودتراش.

خۆ تاڵ كردن/xottalkirdin: كتپ:[ خۆ+ تاڵ+ كردن] ڕەزاگران بوون، وێ تاڵ كەردەێ ( هـ).

خۆ تلاندنەوە/xotlandinewe: كتن:[ خۆ+ تلاندنەوە] گەوزین، وێ ئەوەتلنڕێ ( هـ).

خۆ تۆزاوی كردن/xo tozawî kirdin: كتن:[ خۆ+ تۆزاوی+ كردن] بەسەرخۆدا هێنانی كارێك كە نەكراوە.

خۆ تووش كردن/xo tûš kirdin: كتن:[ خۆ+ تووش+ كردن] خۆتێوه‌گلاندن، له‌ کارێکی خراپ، یان چه‌رمه‌سه‌رەیەك‌.

خۆ توێژی/xo tiwêjî: كتن:[ خۆ+ توێژ( تویژین)+ ی][ ئینگـ : Self-analysis].

خۆ تێكردن/xo tê kirdin: كتن:[ خۆ+ تێ+ كردن] خۆخستنەناو كۆمەڵەوە، زیاتر بۆ شەڕگە دەگوترێت.

خۆ تێگەیاندن/xo têgeyandin: كتپ:[ خۆ+ تێ+ گەیاندن] خۆلێ نزیك كردنەوە، ئاووڕلێدانەوە.

خۆ تێگرتن/xo tê girtin: كتپ:[ خۆ+ تێ+ گرتن]

1 – خۆتێكردن: خۆ لەكاروبار یان كێشەیەك وەردان بۆ سوود لێوەرگر تنی.

2 – زۆرزیادخواردن.

خۆ تێوەردان/xo têwerdan: كتپ:[ خۆ+ تێ+ گرتن] خۆتێوه‌ردان، ده‌ستێوه‌ردان، خۆتێهه‌ڵكوتان.[ ئینگـ : Intervention]. 

خۆ تێهەڵسوون/xo těheľsŭn: كتن، نتـ، شڕ:[ خۆ+ تێ+ هەڵ+ سوون]

1 – بەزمانی لووس بوونەهەڤاڵ، خۆ بەدۆستی كەسێ پیشاندان، لەكەسێ نزیك بوونەوە، مەرایی كەسێ كردن.

2 – پەشتەپەشت، كاری پڕوپووچ، گووتەی پڕوپووچ.

خۆ تێهەڵقورتان/xo têheľqurtan: كتن، نتـ، شڕ:[ خۆ+ تێ+ هەڵ+ قورتان] خۆتێگرتن.

خۆ تێهەڵقورتاندن/ xo têheľqurtandin: كتپ:[ خۆ+ تێ+ هەڵ+ قورتاندن] خۆ تێكەڵ بەكار و باری ئەم و ئەو كردن.

خۆ تێهەڵقورتێنەر/ xo têheľqurtěner: نفا:[ خۆ+ تێ+ هەڵ+ قورتێن(قورتان)+ ئەر] هەڵمەتە كاسە، خۆبەرەپێش.

خۆ تیل كردن/xo tîl kirdin: كتن:[ خۆ+ تیل+ كردن]

1 – لابەلا ڕۆیشتن.

2- خۆ تاس و لوس دان.

خۆ جێ/xocê: ن: دانیشتوی قەدیمی لە گوند. { هەژار. ل. 250}.

خۆ جێیەتی/xocêyetî: نچ:[ خۆ+ جێ+ یەتی] هاووڵاتی.{ گیوی.ل. 374}.

خۆ جێیەكان/xocěyekan: نتـ:1-[ جێۆ]

1 – نەگوێزرەوەكان (بەرد یان كانزاكان) لەناوچەیەك پەیدادەبێت یان دەدۆزرێتەوە، بەبەراووردی Allochthonous.[ ئینگـ : Autochthonous].

2 – [ دەروو] لە دەروونزانیدا، ئەو بیرە دەگرێتە وە، كە ڕەهایانە بۆ خۆی گەڵاڵەی بكات پەیدادەبێت وە وەها دەركەوێت كە هەندێ لایەنی بیرۆكەكەی دەرەكی بێت وەك سەرچاوە.

3 – لەنەخۆشی زانستی دا :Pathology دۆزینەوەی تەنێك لەلەشدا كە لە بنەڕەتدا شانەی شێرپەنجەیین.

خۆ جیاكردنەوە/xo ciya kirdinewe: كتن: [ ئینگـ :Self Differentitaion].

خۆ چات كردن/xo čatkirdin: كتن:[ ڕوو][ خۆ+ چاتكردن][ ئینگـ :Self pollinisation].

خۆ چارەكردن/xočarekirdin: كتن:[ خۆ+ چارەكردن] خوچارەکرن( كباك).[ ئینگـ : Self treatment].

خۆ چاندن/xočandin: كتن:[ خۆ+ چاندن] خوە چاندن : xwe çandin .( كباك).[ ئینگـ : Self sown].

خۆ حەشاردان/xoĥešardan: كتن:[ خۆ+ حەشاردان] پەنابردن، هاواركردن، گریان، هەڵقرچان، خۆوەشارتن، خۆبوواردن : هانابردن بۆ یەكێك یان ووڵاتێك كە یارمەتی بدرێت.

خۆ خانەنشین کردن/xo xanenišîn kirdin: كتپ:

خۆ خەڵەتاندن/xoxeľetandin: كتپ: خۆنەزان و ناشی كردن.

خۆ خەواندن/xoxewandin: كتپ: خۆی خۆی دەنوێنێت.[ ئینگـ : autohypnosis]{ پەزیشكی. ل. 52}.

خۆ خڕدان/xoxiřdan: كتپ: ئامادە و تەیاربوون.

خۆ خڕهەڵدان/xoxiřheľdan: كتپ: خۆخڕدان.{ هەژار. ل. 250}.

خۆ خزمەت/xo xizmet: نتـ:[ خۆ+ خزمەت] خزمەتا خوە : xizmeta xwe ( کباک).[ ئینگـ : self service]. 

خۆ خزمەت کردن/xo xizmet kirdin: كتن:[ خۆ+ خزمەت+ کردن]

خۆ خستن/xoxistin: كتن: خۆكەواندن، خۆفڕێدانەخوار.

خۆ خستنەبەر/xoxistine ber::

خۆ خستنەشوێن/xo xistine šiwên: كتپ:[ دەروو] پێچەوانەی خستە ئۆباڵە : كەسەكە هەست دەكات رەوشتەكانی و‌ەك هەمان رەوشتەكانی كەسەكانی ترن، لەوانەیە بەم رەوشتانە هەڵ بخێت بەئاگایی یان بە نائاگایی.

خۆ خستنەمەترسییەوە/xo xistine metirsîyewe: :[ خۆی خستە مەترسییەوە]

خۆ خڵافان/xoxiľafan: كتپ: خۆخافڵان

خۆ خڵافاندن/xoxiľafandin: كتپ: وێ خڵاوناێ ( هـ)، خۆخافڵاندن: خۆبەچشتێكەوە خافڵاندن، سستی كردن.

خۆ خڵافانن/xoxiľafanin: كتپ: خۆخڵافاندن.

خۆ خڵافكێ/xoxiľafkê: نتـ: خۆخڵافاندن.

خۆ خووا/xo xuwa: نفا: خۆبین، خۆپەرست، خۆپەسند.

خۆ خووەردان/xo xuwerdan: كتن: خۆبەرخۆرخستن، لەبەر بەڕۆچكەدانیشتن.

خۆ جوێندن/xo xuwerdan: كتن: خوە خوەندن.[ ئینگـ : self study]

خۆ داخەرە/xo daxere: نتـ:[ كیمیـ][ ئینگـ: automatic reclosure].

خۆدار/xodar: ئانتـ:[ خۆ+ دار] ددان بەخۆداگر.

خۆداری/xodarî: نچ:[ خۆدار+ ی]

1 – ددان بەخۆداگری، پارێزگاری.

2 – خوداپەرست.

3 – پشو، لەسەرخۆیی.

4 – دەس ڕاگرتن.

خۆ داكوتان/xo dakutan: كتن: مەبەست لەخۆدامەزراندنە، خۆ قایم كردن لەزەوییدا، ڕێشەداكوتان .

خۆ داگرتن/xodagirtin: كتپ:1- خۆحەشاردان بۆ بیستنی ئاخۆتنی ئەم و ئەو. 2- خۆ لە كەسێك یان نێچیر مات كردن.

خۆ داگیركردن/xo dagîr kirdin: كتپ: ددان بەخۆداگرتن، خۆڕاگرتن.

خۆ دانان/xo danan: كتپ:

1 – خۆ لەپێناودا دانان و بەخت كردن، خۆبەكوشت دان. خۆبەكوشتن دان.

2 – بریار لەسەر خۆدان.

:: خۆم داناوە، بچمەسەری.

خۆ دانەدەست/xo danedest: كتپ: خۆبەدەستەوەدان.

خۆ دان بەدەستەوە/xodan bedestewe::

خۆ دانووساندن/xodanûsandin: كتپ: خۆگرتن، خۆلەكەمین نان، خۆداگرتن.

خۆ دەرخستن/xo derxistin: کتپ:

:: بۆ پارە و خۆدەرخستن یاری بە هەست و ناخی دایکی شەهیدان بکەم.

خۆ دەرخستنەوە/xo derxistinewe::

خۆ دەستپێکەر/xo destpêkirdin: نفا: لڤین : دەست پێکەرا خوە : xwe dest pê dike ( باد), خوە خوەش : xwe xweş .[ ئینگـ : self starter]

خۆ دەستپێکردن/xo destpêkirdin: ئانتـ: خوە دەست پێ دکە : xwe dest pê dike ( باد).[ ئینگـ : self starting]

خۆ دروستکەر/xodirustker: كتن:[ خۆ+ دروست+ کەر( کردن)] خۆئافرێنەر.

خۆ دزینەوە/xodizînewe: كتن:[ خۆ+ دزین+ ئەوە][ خۆی دەدزێتەوە، خۆی دزیەوە]

1 – وێ ئەوەدزیەێ( هـ)، باچاندن، بەنهێنی بەجێ هێشتن، خۆپەنهان كردن، خۆدانەپەنا، خۆشاردنەوە، خۆگرتن، خۆنەدیوكردن، كووزبوون، گووێ گرتن لە پەنایەكدا، لەپەناوكەڵێنەوە بۆ دەرچوون.

2 – [ مجـ] باریكرێسی : بریتییە لەدانەواندن وقسەی لووس كردن.

3 – پاشەكشێ، كشانەدوواوە، پەشیمانی، هاتنە دواوە لە شەردا.

خۆدیتن/xo dîtin: ن، كتن: بڤار(كباك)، بووار.

خۆرۆنان/xo řonan: كتن:[ مكـ] خۆدانان، خۆبەختكردن، خۆ لە پێناونان.

خۆڕا/xořa: نفا:[ خۆ+ ڕا()]

1 – لاسار، كەسێك كە هەر بەقسەی خۆی بكات.

2 – بێخۆ، بەلاش

:: بەخۆڕایی.

خۆڕایی/xořayî: ن:

1 – لاسار و سەرسەخت.

2 – بەلاش، خووێڕایی، فیڕۆ، مفت، هەروا، چشتی پێ پارە، شتی بێ بەدەل.

3 – بەهیچێ چوگ.

4 – بێ هۆ، لەهیچێ.

بەخۆڕایی چوون/be xořayî čǔn: كتن: بەهەواداچوون، بەدووكەڵ بوون.

خۆڕا و بۆڕا/xořa û bořa: نچ: خۆڕایی، بەلاشی.

خۆ ڕابەری/xo řaberî: نتـ:[ خۆ+ ڕابەر+ ی] بەسەرخۆدا زاڵبوو.

خۆ ڕاپسكان/xo řapiskan: كتن:[ خۆ+ ڕاپسكان] خۆرزگاركردن لەدەس ئەوانەی كە گرتوویانە.

خۆ ڕاپسكاندن/xo řapiskandin: كتپ:

خۆ ڕادەسكرن/xo řadestkirin: كتپ: خوە رادەستکرن : xwe radestkirin( باد)، سەرتەواندنا خوە : sertewandina xwe.[ ئینگـ : self submission]

خۆڕاگر/xo řagir: ئانفا:[ خۆ+ ڕا+ گر(گرتن)]

1 – بەگیر، بەسەبرو پشوو، بارقۆل، بەئارم، بەحەوسەڵە، بەپشوو، پشوو درێژ، خوددار.

2 – بەردەوام، پایا، پانیە_ پایندە، پاوەچێ، پایەدار، جێقایم، هەمیشەیی. : گیاندارێكە لەبەرانبەر گێچەڵ و كارەساتی ڕۆژگاردا خۆی بگرێت.

خۆ ڕاگرتن/xo řagirtin: كتن:[ خۆ+ ڕا+ گرتن] بەرگەگرتن، ڕەنج دان، ئازارچێشتن، لە ژێر بارێكی گراندا، لەتوانادابوون، پێكران، بەحەوسەلەبوون، پشووهەبوون، ددان بەخۆداگرتن، ئارام گرتن.

خۆ ڕاگری/xo řagirî: نچ:[ خۆڕاگر+ ئی] پشووداریی، لەسەرخۆیی، ئارامی، حەوسەڵە.

خۆ ڕانان/xo řanan: كتپ: خۆنیشاندان، خۆنوواندن.

خۆ ڕانانی بەجێ/xo řananî becê: كتن: بافیش ودرۆ كردن، چاپكردن، خۆهەڵ كێشانی درۆزنە.

خۆڕست/xořist: نتـ:[ خۆ+ ڕست] خۆڕسكی، خواكرد. : شینایێكە بە بێ چاندن سەوز بوو بێت، واتا ئەو دار و گیایەی كەس نەی ڕواندبێت.

خۆڕستی/xořistî: نچ:[ خۆڕست+ ئی] هەڵەسوون، گیای پاش دروون هەڵ داتەوە.

خۆڕسک/xořsk: نتـ:[ خۆ+ ڕسك] دەسكردی خوا، دروست نەكراو.

خۆڕیسک/xořîsk: نتـ:[ مكـ]

1 – خێرۆك، زگماك، لەخۆوە پێگەیشتوو : ئەو دەخڵەیە، كە دانی وەریوی پارشین بووبێتەوە.

2 – خۆڕسكی، ڕەمەكی : دارێكە لە خۆیەوە ڕووابێت، چشتێكە لە خۆوە هاتبێتە دی.

خۆ ڕوو/xořû: ئانتـ:[ هـ، ڕەوا][ خۆ+ ڕوو] پەتی، خووری، ڕووت، خاووس، خواس، كۆت، قووت، كرۆك، برجەقان( كباك)، ڕوون، خاوێن، وێژە، بێ خەوش : ڕەنگ پاقژ و بێزەدە.

خۆ ڕێكخەر/xořěkixer نتـ:[ خۆ+ ڕێكخەر( ڕێكخستن)][ ئینگـ : self adjusting]

خۆ ڕێكخەرە/xořěkixere: نتـ:[ كیمیـ][ ئینگـ:automorphous]{ج. عەبدول.سەردەم. ل. 21}.

خۆژی/xojî: نفا:[ خۆ+ ژی(ژین)] بژیك، خۆژیو: كەسێك چاوی لەیارمەتی كەسی تر نەبێت.

خۆ ژیاننامە/xojyanname: نتـ:[ خۆ+ ژیان+ نامە] ژیاننامەی خۆ : نووسینی ژیانی نووسەر بە پێنووسی خۆی [ ئینگـ : Autobiography].

خۆ سەپاندن/xosepandin: كتن:[ واز][ ئینگـ: self assertion]

خۆسەر/xoser: نتـ:[ ئەردە] خودسەر، مەردوومی سەرەخەر، كەللەڕەق.

خۆسەری/xoserî: نچ:[ ئەردە] سەرەخەری، كەللەڕەقی، سەربەخۆیی.

خۆ شاردنەوە/xoŝardinewe: كتن، نتـ:[ خۆ+ شاردن+ ئەوە]

1 – خۆپەنهان كردن، خۆدزینەوە، شەرمكردن، بووسەدانانەوە : خۆشاردنەوەی كەسێك یا كەسانێك لە شوێنێكی نەدییو لە نیازی دەگیرخستن و پەلاماردانی دوژمن( لەشەڕدا) یان ڕێبوار و كاروانی ( بەنیازی ڕووتكردنەوە).

2 – [ ئد] باریكرێسی.

خۆ شاردنەوە/xoŝardinewe: ن:[ واز] چاوشیلكانێ. فێكەكوونی، چاوشاركێ، قەرەقەرە، فێكەوەكونا، چاوقووچانێ، دزدزانێ، شاركەوانێ: جۆرە گەمەیەكە.

خۆ شۆرگە/xošorge: نتـ:[ خۆ+ شۆر(شۆرتن)+ گە]       .

خۆ شۆرگەی گەرم/xošorgey gerim: نتـ:[ خۆ+ شۆر(شۆرتن)+ گە] حەوزی گەرماوی ئاو.

خۆ شێتكردن/xoŝêt kirdin: كتن:[ خۆ+ شێتكردن][ ئینگـ:Maniacal]{ پەزیشكی.ل. 202}.

خۆ شیرین كردن/xoŝîrîn kirdin: كتن:[ خۆ+ شیرین+ كردن] وێ شیرین كەردێ ( هـ) : مەبەست لە خۆ تێهەڵسوون و گووتن و كردنی چشتێك لای یەكێك.

خۆ فرۆش/xofiroš: نفا:[ خۆ+ فرۆش(فرۆتن _ فرۆشتن)] كەسێكە ماڵ و سامانی گێتی، لەناوی باش و نامووس و ئابڕووی خۆشتر بووێ.

خۆ فرۆشتن/xofiroštin: كتن:[ خۆ+ فرۆشتن]       .

خۆ فرۆشیی/xofirošî: نچ: ماڵ و سامان و بێگانە لە ناو و نامووس و ئابڕووی خۆی خۆشتر بووێت، بەكرێگیراو.

خۆ فیکارە/xofîkare: ئانفا:[ خۆ+ فیکارە(فی( فیر)+ کارە)] خۆفیربوو، لای خۆفێربوو( بەبێ قوتابخانە)، خوفێرکری، خوه هین کری : xwe hîn kir( باد).[ ئینگـ : self taught ]{ سەلاحەدین، ل، 828}

خۆ قایمکردن/xo qayim kirdin: کتن:[ خۆ+ قایم + کردن] [ ئینگـ : self sealing]

خۆ كار/xokar: ئانتـ:[ خۆ+ كار] [ ئینگـ : self active, self acting]

خۆ كارێتی/xokarêtî: ئانتـ:[ خۆ+ كارێتی] [ ئینگـ : self activity]

خۆ كاری/xokarî: ئانتـ:[ خۆ+ كاری] [ ئینگـ : self action ]

خۆ كایی/xokayî: نتـ:[ خۆ+ كایی] خۆبێنی.

خۆ كرد/xokird: نفا:[ خۆ+ كرد(كردن)] كاری خۆیی، دەستكرد، یەكسەرە، بێ ترس.

خۆ كردن/xokirdin::

خۆ كردنە/xokirdine::

خۆ كردنەژێرئاوا/xokirdine jêrawa: كتپ:[ ئەردە] بینەكێشان.

خۆ كردنەوە/xokrdinewe: كتن، كتپ: پەتپساندن، خۆرزگاركردن، خۆوازكردن.

خۆ كردنە گاو و گەردوون/xokirdine gaw û gerdûn: :

خۆ كردی/xokirdî: ئان:[ ] جەڵەبی، بازاری: شتێك لە لایەن ناشارەزاوە دروست كرابێت.

خۆ كوژ/xokuj: نفا:[ خۆ+ كوژ( كوشتن)] كەسێكە زۆرخۆی ماندوو بكات، كەسێكە بەدەستی خۆی خۆی بكوژێت.

خۆ كوژتن/xokujtin: كتن:[ خۆ+ كوژتن] خو کوشتن، خۆلەناوبردن : مەبەست لە خۆماندووكردن یا لە خۆدان.[ ئینگـ : self slaughter].

خۆ كوژی/xokujî: نچ:[ خۆ+ كوژ( كوشتن)+ ی] [ ئینگـ : Suicide].

خۆ كشان/xokišan::

خۆ كورووژم هەڵێنان/xokurûjim heľěnan: كتن: پەلكین(كباك)، خۆوێكهێنان، بەچوارپەلان ڕۆیشتن.

خۆ كێشان/xokêšan: كتن: خوشین و ڕۆیشتن بۆ شووێنێك بە بێ هێزی.

خۆ كێشانەوە/xokêšanewe: كتن:[ خۆ+ كێشانەوە] خۆ لەبەر یەك كێشانەوە، پاشگەزبوونەوە، دەستهەڵگرتن لە كار و فەرمانێك، كێشمانی لەش : ووشەیێكە لە أووی سووكێتییەوە بۆ مردنی كەسێكی بەكاردەبرێت.(تێبینی : خۆكێشانەوە جیاوازە لە خۆدزینەوە).

خۆ كێش كردن/xokêš kirdin::

خۆ گر/xogir: ئانفا:[ خۆ+ گر(گرتن)]

1 – ئارام گرتوو _ بەئارام، بەپشوو_ پشوودار، بەسەبر، بەرگەگر، بەرگر، پایەدار، بەرگری كار، توندوتۆڵ، خۆگیر، دانبەخۆداگر، دڵفڕە، شازدەهەناسە.

2 – [ ئد] بتەو(كهـ): كچێنی پێماو، كچێنی دار، كچی ماڵ( ئەو كچەی بنی نەپژابێت).

3 – بهكۆنترۆڵ، له‌سه‌رخۆ، هێمن.[ ئینگـ : Self-controlled، Restrained].

خۆ گرتن/xogirtin: كتن:[ خۆ+ گرتن]

1 -[ كشت] پەلداكوتان، ڕیشە داكوتانی گیا .

2 – گوێ گرتن (بە نهێنی لە ئاخاوتنی خەڵك). ویستان(بەدزییەوە) بۆ گوێگرتن لەخەلك و ئاگایی وەدەس هێنان.

3 -[ ئد] دەوڵەمەندبوون.

4 – چەقیین، لەسەرپێ.

5 – پەلتین، توندگرتن، گرزبوون.

خۆ گرتوو/xogirtû: ئانفا:[ خۆ+ گرتوو( گرتن)] قایم، پته‌و، سه‌قامگیر، جێگیر. [ ئینگـ : Stable].

خۆ گرتووی/xogirtûy: نچ:[ خۆگرتوو+ ی] سه‌قامگیری، پته‌وی، دان بەخۆداگرتن، زاڵبوون بەسەر خۆ، خۆڕابەری.[ ئینگـ : Stability].

خۆ گری/xogirî: نچ:[ خۆ+ گر( گرتن)+ ی] پارێزراو، بەرگری. سیتێمی ئیمیون.[ ئینگـ : Immune system].

خۆ نەگر/xonegir: نفا، ئانفا:[ خۆ+ نە+ گر (گرتن)] سست، پڵپ، كێوی، ناڕام، ڕەمۆك، یاخی.

خۆ نەگرتوو/xonegirtû: ئانفا:[ خۆ+ نە+ گرتوو(گرتن)] پەلەشت.

خۆ گۆڕینی میولاری/xo gořînî mîwlarî: نتـ:[ زیند][ ئینگـ : mullerian mimicry ]{ ئە. قەرەداخی.ل. 90}.

خۆ گۆڕین بەپێی ژینگە/xo gořînî mîwlarî: نتـ:[ زیند][ ئینگـ : mimicry ]{ ئە. قەرەداخی.ل. 87}.

خۆ گوژ/xoguj: نفا:[ خۆ+ گوژ] لەكاتی زكچوون.[ ئینگـ : Tensemus]

خۆ گوشین¹/xoguŝîn: كتن:[ پز، نخ] لەكاتی زكچوون.[ ئینگـ : Tensemus]{ پەزیشكی. ل. 363}.

خۆ گوشین²/xoguŝîn: كتن:[ پز، نخ] خۆگووشینی كۆمی ( لەكاتی پیسایی كردندا).[ ئینگـ : Rectal Tensemus]{ پەزیشكی. ل. 363}.

خۆ گوشین³/xoguŝîn: كتن:[ پز، نخ] لەكاتی میزكردند.[ ئینگـ : Vesical Tensemus]{ پەزیشكی. ل. 363}.  

خۆ گورج كردن/xogurc kirdin: كتن:[ خۆ+ گورج+ كردن] خۆهەڵكردن.

خۆ گونجان/xoguncan: كتن: خۆسازان.

خۆ گونجاندن/xoguncandin: كتپ:

1 – گۆڕانی بوونەوەر یان بەشێكی بۆزیاتر خۆگونجاندن لەگەڵ بارودۆخی ژینگەدا. [ ئینگـ : adaption]{ زەویناسی. ل. 2}.

2 – [ دەروو][ خۆ+ گونجاندن] دەشێت لەكاتی ئەم بەرەڤاژۆیەدا گۆڕانكاری بنەڕەتی بەسەر بوونەوەری زیندوودا بێت بۆ پارێزگاری كردن لە جۆری خۆی، یاخود گۆڕانكاری بەسەر ڕەفتاریدا بێت وەك بەدەمەوە هاتنی بۆ گۆڕانكاری ژینگەی كەی، بەڵام لە كۆمەلناسیدا چەمكەكە ئاماژە بەو گۆڕانانە دەكات كە لە ڕێكخستنی كۆمەڵایەتی یاخود ڕوناكبیریدا ڕوودەدەن، یاخود لەهەر سیستمـێكی كۆمەڵایەتیدا وەك سیستێمی خێزانی یاخود ئابوریانە.{ كۆمەلناسی.ل. 13}.

3 – خۆسازاندن.

خۆ نەگونجاندن/xoneguncandin: كتپ: خۆنەسازاندن.

خۆ گێڕان/xogêran: كتن:[ خۆ+ گێڕان] سەربەخۆیی.

خۆ گێل كردن/xogêl kirdin: كتن:[ خۆ+ گێل+ كردن] خۆناشی كردن : بەدرۆ خۆ بێگانەكردن لە شتێك.

خۆ گیڕ/xogir: ئانفا: خوددار، سەربەخۆیی : كەسێكە كە ددان بەخوێدا بگرێ.

خۆ گیڕی/xogirî: نچ: خودداری : ددان بەخۆداگرتن لەكارێكی دا.

خۆ گیڤ كردن/xogîv kirdin: كتپ: بم كردن.

خۆ لەبەرنان/xolebernan: كتن: تێوەچوون، دەست پێكردن، خۆتێوەدان.

خۆ لەپێناونان/xolepênawnan: :

خۆ لادان/xoladan: كتن:[ خۆ+ لا+ دان][ خۆلادەدات، ]

خۆ لە حەشاردان/xoleĥeşardan: كتن: خۆلەبووسەدان.

خۆ لێخۆش كردن/xolêxoş kirdin: كتپ:[ خۆ+ لێ+ خۆش+ كردن] خۆبەتەمای شتێك كردن، كەوتنەسەر تەماح(تەماع).:: خۆم لێ خۆش كردبوو، بیبەم بۆخۆم.{ ڕێژگە. ل. 111}.

خۆ لێدزرانەوە/xolědizranewe: :[ خۆی لێنادزرێتەوە].

خۆ لێ بێساحێب كردن/xo lě bě saĥěb kirdin: كتپ:[ خۆ+ لێ+ بێ+ ساحێب+ كردن] خۆلێ بێخاوەن كردن.

خۆ لێكدان/xolêkdan: كتن:[ خۆ+ لێك+ دان]

خۆ لێكردنەپەڵاس/xolě kirdine peľas: كتپ: خۆلێ كردنە پیڵۆس.

خۆم/xom: ڕن:[ خۆ+ م] من خۆم، ئەمن بۆ خۆم، وێم _ ویم( هـ).

خۆمان/xoman: ڕنتـ:[ خۆ+ مان] ئیمەخۆمان. ئێمەبۆخۆمان، وێمان( هـ) : مەبەست لە بێژەرەكە چەند كەسێكی لەگەڵ بێت. كە خۆی بیڵی لەزمان دانیشەوە.

خۆمانە/xomane: نتـ: چشت یا كەسێكی خۆیی محرم. محرەمانە، خزمانە.

خۆمانەخۆمانە/xomanexomane: نتـ: مەبەست لە ماڵ جوداكردنەوەی یەكێكە لەگەڵ یەكێكی تردا.

خۆمانی/xomanî: نچ: خزمانی، دۆستانی.

خۆماڵ/xomaľ: نتـ:[ خۆ+ ماڵ] خاوەندماڵ.

خۆماڵی/xomaľî: نچ:[ خۆماڵ+ ئی] خاوەندماڵی، خۆسەری، چشتی تایبەتی كە بۆ خۆتێهەڵگرتبێت.

خۆماڵیكردن/xomaľî kirdin: كتپ: بەمیری كردن.

خۆماڵیكردنەوە/xomaľî kirdinewe::

خۆ ناسی/xonasî: كتن:[ خۆ+ ناس( ناسین)+ ی] ناسینی توانا و سنوور و هەڵەی خۆ.

خۆ ناسین/xonasîn: كتن:[ خۆ+ ناسین].[ ئینگـ : self understanding ].

1- پەرفین( کباک)، شەیتان پێپێكەنین : لاوێكە یا گەورە كچێكە تەمەنی 14- 15 ساڵی.

:: لەوەتی خۆم ناسیوە: واتا (بلوغم) بووە.

2 – چۆنێتی باری خۆی و دایك و باب و كار و پیشە و پایەی خۆزڕنین.

خۆ نەخۆشخەرە/xonexoşxere: نفا:[ خۆ+ نەخۆش+ خەرە(خستن)] خۆگەیاندنە مەلا

خۆ نەویست/xonewîst: ئانتـ: بێهەوا(مجـ)، بێفیز، لەخۆبردوو.

خۆنما/xonima: نتـ:[ ئەردە] خۆنووێن.

خۆنمایی/xonimayî: نچ:[ ئەردە] خۆنوواندنی.

خۆ نووس/xonûs: نفا:[ خۆ+ نووس( نووسین)]

1- پاندان: پێنووسێكە مەرەكەبی هەڵدەمژێ و ئیتر تا مەرەكەبەكەی ناوی ووشك دەبێت هەر دەنووسێت.

خۆ نوواندن/xonuwandin: ن:[ خۆ+ نوواندن] فیزكردن، مەبەست لە خۆدەرخستنی كەسێكە بەكردنی چشتی باش، یا پۆشاكی جوان و تازە یان بە پایە و فیشاڵ یان بە كەس و كار و كەسانی گەورە.

خۆ نووێن/xonuwên: كتن:[ خۆ+ نووێن] فیزكردن، هەوانوواندن. كەسێكە خۆی بنووێنێت.

خۆ نووێنی/xonuwênî: نچ:[ خۆ نووێن+ ئی] خۆنیشاندان و خۆ بردنە پێشەوە.

خۆ نیشاندان/xonîşandan: كتپ:[ خۆ+ نیشاندان] خۆنوواندن.

خۆ ووڵات/xowuľat: نتـ:[ خۆ+ ووڵات] هاوووڵات.

خۆ ووڵاتی/xowuľatî: نچ: هاوووڵاتی، هاوشاری.

خۆ و بەخت/xo û bexit: نتـ:[ خۆ+ و+ بەخت] خوابەختەكی.

خۆوەر/xower: نتـ:[ خۆ+ وەر] خۆڕسك، خۆڕست.

خۆوەڕسیان/xo weřsiyan: كتپ:[ زاین][ خۆ+ وە+ ڕسیان] ئاوهێنانەوە(رەحەت كردن)بەدەست، دەستپەڕلێدان، مشتە، بەدەستكرد تۆماو هێنانەوە، مەنی هێنانەوە.

خۆوێژ/xowêj: نتـ:[ خۆ+ وێژ] شاعرێ كەبێفكر كردنەوە شیعر دەڵێت.

خۆوێل/xowêľ: نتـ:[ خۆ+ وێل]     .

خۆوێل كردن/xowêľ kirdin: كتپ:[ خۆوێڵ+ كردن]

1 – خۆگێل كردن، خۆهەڵەكردن.

2 – بەئانقەست لەرێ دەرچوون.

خۆوێنە/xowêne: نتـ: وێنەكێشانی خۆ.[ ئینگـ : self-portrait]{ ج. عەبدول. هونەرییەكان. ل. 38}.

خۆ هاویژتن/xohawîjtin: كتن:[ خۆ+ هاویژتن] خۆفڕیدان.

خۆ هاویژتنێ/xohawîjtinî: نتـ:[ واز][ هـ] گەمەیەكی كوڕانە.

خۆ هاندان/xohandan: كتن:[ خۆ+ هاندان][ ئینگـ : auto-catalysis].

خۆ هەڵاویشتن/xoheľawîştin: كتن: هەڵبەزین بەتەكانەوە لە ژێڕ ڕا بۆسەرەوە

خۆ هەڵبەست/xoheľibest: نتـ:[ خۆ+ هەڵبەست] درۆ و ساختەیە كە یەكێك هەر لەخۆیەوە هەڵی ببەستێت.

خۆ هەڵبژاردن/xo heľbijardin: كتپ:[ خۆ+ هەڵبژاردن][ ئینگـ : self selection].

خۆ هەڵتراندن/xoheľtiřaandin: كتپ:[ خۆ+ هەڵتڕاندن] خۆهەڵكشێانی بۆ چشتێك كە لێی نەیەولێی نەوەشێتەوە.

خۆ هەڵخەڵەتاندن/xoheľxistinewe: كتن:[ خۆ+ هەڵخەڵەتاندن] قەناعەت بەخۆکردن بەزۆر بۆ ڕاستبوونی شتێك کە لە ئەسڵ دا وا نەبێت.

خۆ هەڵخستنەوە/xoheľxistinewe: كتن:[ خۆ+ هەڵخستنەوە] هەڵپەڕواپەڕكردن، ڕاپەڕین.

خۆ هەڵدان/xoheľdan: كتن، ن:[ خۆ+ هەڵدان] پرای، پەرین، پردبوون(كهـ)، بازی گەورەی بردن، بازدان، خۆهەڵ كێشان.

خۆ هەڵسەنگاندن/xoheľsengandin: كتپ:[ خۆ+ هەڵسەنگاندن][ ئینگـ : self evaluation]{وەیس.ل.32}.

خۆ هەڵشەنگاندن/xoheľşengandin: كتپ:[ خۆ+ هەڵشەنگاندن] خۆهەڵتڕاندن.

خۆ هەڵكردن/xoheľkirdin: كتن:[ خۆ+ هەڵكردن] داوێن و بەلاداكردن و خۆخڕكردنەوە.

خۆ هەڵكێش/xoheľkêş: ئانفا:[ خۆ+ هەڵ+ كێش] بافیشكەر، بەچاووأاو، چاووڕاوكەر، فشەكەر، فیزلێدەر، بە خۆهەڵدەر، لاف لێدەر، فیشاڵكەر: كەسێكە بەفیشاڵ و درۆ خۆی هەڵكێشێت.

خۆ هەڵكێشان/xoheľkêşan: كتن:[ خۆ+ هەڵ+ كێشان] پاخان، خۆپڤدان، خۆهەڵدان، فشەكردن، بەخۆهەڵگوتن، فیزكردن، لاف لێدان، هاشەوهووشەكردن، فش و هووأ كردن، شات وشوت، لەدوای ووشەی جاخان دێت.

خۆ هەڵكێشی/xoheľkêşî: نچ:[ خۆهەڵكێش+ ئی] فشە، لاف، هاشەوهووشە.

خۆ هەڵواسین/xoheľwasîn: کتن:[ خۆ+ هەڵواسین] چەل و مەل، پاڵدانەوە.

خۆ هەڵوەشێن/xoheľweşên: کتن:[ خۆ+ هەڵوەشێن] خوەهلوەشینە : xwe hilweşîne.( باد).[ ئینگـ : self unloading ] 

خۆی/xoy: جێناو : كەسی سێیەمی تاكە كەسێكە نادیارە كە ڕووی ئاخۆتنت لەو نەبێ.

لە فەرهەنگی زمانی ئاڤێستادا، وەها تۆمارکراوە. ل. 139
گۆکردنی بە کوردی	زمانی ئاڤێستایی	واتای بە ئینگلیزی
خەتۆ	OtaX	himself , herself , thyself

:: ئەی خۆی، بۆ خۆی : بۆ خووە، بخووە، وێش( هـ).

:: خۆی هاتەئێرە : بۆ خۆی هاتە ئێرە.

خۆیان/xoyan: ڕنتـ: مەبەست لەچەند كەسێكە نادیارە كە ڕووی ئاخۆتنت لەوان نەبێ. كەسی سێیەمە لەباری گەڵدا.

خۆیانی/xoyanî: نتـ:[ باد] ئاشنا.

خۆیەتی/xoyetî: نچ: خۆیی، خۆییتی، تێكەڵی، دۆستایەتی، وێشە( هـ).

خۆیی/xoyî: نچ:[ کباک، زا]

1 – خاوەند، خۆیەتی.

2 – ڤەبەیی.[ ئینگـ : Reflexive] 

خۆییەسەركەوتن/xoyiye serkewtin: نتـ:[ وەر] ئەو تیپەی لە پلەیەكەوە بۆ پلەیەكی دی سەردەكەوێت.[ ئینگـ : Automatic promotion]{ وەیس. ل. 12}.

.

( خۆ ) وەک ناوگر و پاشگر لە پەیڤی لێکدراو و دارێژراودا

بەخۆباوەڕی/bexo bawerî: كتن: باوەڕ بەخۆ هەبوون. [ ئینگـ : Self-confidence].

بەخۆداهاتن /bexodahatin: كتن:. دەست بە خۆدا هێنان، خۆ ئاراییشت دان، خۆجوان كردن، خۆداڕشتن.

بەخۆژیو/bexojîw: ئانتـ:[ بە+ خۆ+ ژیو(ژیان)] خۆژی، كەسێک كە كاری بە یاریدانی ئەم و ئەو نیە یان بەڕەنجی شانی خۆی بژێت.

بەخۆفشین/bexofiŝîn: كتن:[ بە+ خۆ+ فشین] خۆبەزیاد زڕنین، لەخۆ بایی بوون

:: چاوچاو ئەو هەتیوە بە خۆی دەفشێت؟.

بەخۆكردن/bexokirdin: كتپ:[ بە+ خۆكردن][ رۆژک، سنـ] سەرپەرشتی كردن، بەخودان كرن، حاواندنەوە، بەخێوكردن.

بەخۆنازین/bexonazîn: كتن:[ بە+ خۆ+ نازین] خۆهەڵكێشان، لە خۆڕازی بوون، لە خۆبایی بوون.

بەخۆوەگڵان/bexowegilan: كتن: بەخۆوە تێوەردان.

بەخۆهەڵ گووتن/bexoheľgûtin: كتن: بافیش، بە خۆفشین.

بەخۆداهاتن/bexodahatin: كتن: بووژان، وەگڕكەوتن، هەڵدان.

بەخۆی/be xoy: ئاكتـ: خۆ، تەنها.

بەخۆی كردن/be xoy kirdin: كتپ:[ بە+ خوێ+ كردن] بەخۆكردن.

بەرگەگری خۆیی/bergegirî xoyî: نتـ:[ بەرگەگر+ ی+ خۆیی] ڕاناوی خویی.[ ئینگـ : autoimmunization]{ پەزیشکی، ل، 52 }.

پاراستنی خۆیی/parastinî xoyî: نتـ:[ پاراستن+ ی+ خۆیی][ ئینگـ : autoanaphylaxis]{ پەزیشکی، ل، 52 }.

پشت بەخۆبەستن/pist bexobestin: کتن:[ پشت+ بەخۆ+ بەستن] خۆپێگەیاندن.

پشت بەخۆبەستوو/pist bexobestû: کتن:[ پشت+ بەخۆ+ بەستوو( بەستن)] خۆپێگەیەنەر، پێویست بەیارمەتی كەس نەبوو.

پلەی لەخۆوە گڕگرتن/piley lexowe giřgirtin: نتـ:[ لا: autogenous ignition temperature]

تۆپەڵبوونی خۆیی/topeľbûnî xoyî: نتـ:[ نخ][ تۆپەڵ+ بوون+ ی+ خۆیی] پێکەوەنووسانی خۆیی : تۆپەڵبوونی خۆیی کاتێک ڕوودەدات کە ڕووپۆشی خرۆکەی سووری خوێن بەر ڕووپۆشی ئەنتی جێن دەبێت، یەکدەگرێت لەتەک خڕۆکە سوورەکەی تەنیشتی.[ ئینگـ : autoagglutination]{ پەزیشکی، ل، 52}

جێناوی خۆیی/cênawî xoyî: نچ: ڕاناوی خویی.[ ئینگـ : Reflexive Pronoun]

چارەکردنی بەخوێنی خۆیی/çarekirdinî be xwênî xoyî: نتـ:[ چارەکردن+ ی+ بە+ خوێن+ ی+ خۆیی][ ئینگـ : autohemotherepy]{ پەزیشکی، ل، 52 }.

دروستکردنی خۆیی/dirustkirdinî xoyî: نتـ:[ دروستکردن+ ی+ خۆیی] [ ئینگـ : autogenesis]{ پەزیشکی، ل، 52}.   

دروستکردنی خۆیی/dirustkirdinî xoyî: نتـ:[ دروستکردن+ ی+ خۆیی] [ ئینگـ : autogenesis]{ پەزیشکی، ل، 52}.

ڕەخنەلەخۆ/řexine lexo: نفا:[ ڕەخنە+ لە+ خۆ+ گر( گرتن)]

ڕەخنەلەخۆگرتن/řexine lexo girtin: نتـ:[ ڕەخنە+ لە+ خۆ+ گرتن] لۆمەی خۆکردن لە کردنی شتێك.

زۆربوونی خۆیی/zorbûnî xoyî: نتـ:[ زیند][ ئینگـ:self reproduction]{ئە. قەرەداخی.ل. 127}.

ژخۆ/ji xo: ئاکتـ: لەخۆڕا.

شیکردنەوەی دەروونی خۆیی/şîkirdinewey derûnî xoyî: نتـ:[ شیکردنەوە+ ی+ دەڕوون+ ی+ خۆیی] [ ئینگـ : autoanalysis]{ پەزیشکی، ل، 52}

كۆكردنەونی خۆیی/kokirdinewey xoyî: نتـ:[ زیند][ ئینگـ:self assembly]{ئە. قەرەداخی.ل. 127}.

ل خوە دان/li xwe dan: کتن:[ کباک] لەخۆدان. [ ئینگـ : self slapping ]

لەخۆبایی/le xobayî: ئاکتـ:[ لە + خۆبایی]

لەخۆبایی بوون/le xobayî bûn: کتن: بێ هۆشی، لەخۆبایی بوون.

لەخۆبردوو/lexo birdû: ئانفا:[ لە خۆ+ بردوو( بووردن)] خۆدەرنەخەر : دەست لە ژیان هەڵگرتوو، خۆکردووە قوربان.

لەخۆچوون/lexo çûn: كتن:[ ] بێ هۆش بوون.

لەخۆڕا/lexo řa: ن:

لەخۆڕابین/lexo řabîn: كتن:[ لە+ خۆ+ ڕا+ دیتن] پشت ئەستوور بەخۆ.

لەخۆڕادیتن/lexo řadîtin: كتن:[ لە+ خۆ+ ڕا+ دیتن]

لەخۆڕابینین/lexo řabînîn: كتن:[ لە+ خۆ+ ڕا+ دیتن]

لەخۆڕاپەرموون/lexo řapermûn: كتن:[ لە+ خۆ+ ڕا+ دیتن]

لەخۆكردن/lexo kirdin: ن:

لەخۆگر/le xogir: نتـ:[ مجـ] لە سەرخۆ پەیمان كردن، بەڵێندان، پەیماندان، بۆ شەتل و نەمامان، گرسان.

لەخۆگرتن/lexogirtin: ن:  

لەخۆوە/le xowe: نتـ: [ لا: auto]

لەخۆوەئۆكسان/lexowe oksan: كتن:[ كیمیـ]

1 – ئۆكسانێكی هێواشە بەهۆی هەواوە.

2 – ئۆكسانێكە بوونی ماددەیەكی تر هانی دەدات، وەک لەباری ئاوێتەی ئۆكسجین – ئۆلیفیندا وەک هەڵگرێک.[ ئینگـ:auto-oxidation]{ج. عەبدول. ئینسایكلۆپێدیا.ل.102}.

لەخۆوە ئۆكسان/lexowe okisan: نتـ: [ لا: auto-oxidation]

لەخۆوە بوونە ئایۆن/lexowe bûne ayon: : [ لا: autoionzation]

لەخۆوە خولاوە/le xowe xulawe: نتـ:[ لا: autorotation]

لەخۆوە ڕزین/lexo werzîn : كتن:[ زیند] خودەشیبوونەوە.[ ئینگـ : autolysis]{ ج. عەبدول. ئینسایكلۆپێدیا. ل .102}.

لەخۆوە گۆڕ/lexowe goř: نتـ: [ لا: autotranstormeter]

لەخۆوە لەبارچوون/lexowe le barçûn: نتـ:[ توێ] بەرفڕێدانی لەخۆیەوە، چارەلەباربردن، دەرمانە لەباربردن [ ئینگـ:Spontaneous Abortion auto]{ پەزیشكی. ل. 12}.

لەخۆوە لێک هەڵوەشان/lexowe lêk heľweşan: نتـ: [ لا: autolysis]

لەخۆیەوە/le xoyewe: ئاکتـ:[ لا: automatic]{ پەزیشکی، ل، 52 }.

موتوربەکردنی خۆیی/muturbekirdinî xoyî: نتـ:[ موتوربەکردن+ ی+ خۆیی][ ئینگـ : autofraft]{ پەزیشکی، ل، 52 }.

ناسینەوەی خۆیی/nasînewey xoyî: نتـ:[ ناسین+ ئەی+ خۆیی][ ئینگـ : autodiagnosis]{ پەزیشکی، ل، 52 }.

نەگونجاندنی خۆیی/neguncandinî xoyî: نتـ:[ زیند][ ئینگـ:self incompatibility]{ ئە. قەرەداخی. ل. 127}.

وە خۆهاتنەوە/we xohatinewe: كتن: بووژانەوە، ژیانەوە، ڤژانە وە، ڤەژین، گەش و باش بوونەوە، وەهێزكەوتنەوە.

وەملی خۆگرتن/wemilî xogirtin: كتپ: لەسەر بەپێویست زڕنین.

وی لەخۆكردن/wî lexokirdin: كتپ: دڵی وی زویر كردن.

هەرسکردنی خۆیی/heriskirdinî xoyî: نتـ:[ هەرسکردن+ ی+ خۆیی] [ ئینگـ : autodigestion]{ پەزیشکی، ل، 52}.   

سەرسەخت/ser sexit: ئانتـ:[ سەر+ سەخت] کەللەڕەق. [ ئینگـ : Self willed].

سەرسەختی/ser sexitî: نچ:[ سەرسەخت+ ی] کەللەڕەقی، رکداری( کباک)[ ئینگـ : Sel will].{ سەلاحەدین، ل، 829}{ ئازاد، ل، 887}. 

.

______________________________

خۆ ² /xo: ئان:

1 – زویر، تووڕە.

2 – ئاشنا و ناسیاوی تێكەڵ.

3 – هۆش.

.

.

_____________________

خۆ ³ /xo: ئمـ: ئایا، ئەرێ : وشەیە كە بۆ سەرسوورمان و سەرزەنشت كردن بەكاردەهێندرێت، لە كاتێكدا تۆ چاوەڕوانی شتێک یان ڕووداوێک دەبێت كەچی ئامانجت نایێتە دی

:: خۆ تۆ نەهاتی! .

:: خۆ من كفرم نەكرد؟.

.

.

____________________________

خۆ 4 /xo: ئاک:

1 – بەڕاستی، بێ گومان.

:: خۆ لەگەڵم دێیە سەردەشتی.

2 – ئەگەر، كە

:: خۆ كە نەیەی ئیتر گلەیی مەكە !.

:: خۆ تۆ لای خۆت پیاوی !.

.

.

.

.