شەو/şew: ن:[ کات] شام، شەف، شەڤ( کباک)، شەوێ( هـ)، شێڤ.[ ئینگـ :night]
{
خوێندنی شەو ڕۆژئەکاتەوە
پەردەی تاریکی لا ئەباتەوە
}{ پیرەمێرد}
شەوان/şewan: نتـ:[ کات][ شەو+ ئان] شەوانە، شەوگەل، شەوگار، شەوەکی، شەوێ، شێڤی، شێوان : کاتی شەو یان لەشەودا.
شەوانە/şewane: نتـ:[ کات][ شەوان+ ئە] شەوان، شەوگەل.
شەوەڕەشە/şeweřeşe: نتـ:[ ئاین] جێژنێکی بەناوبانگە لەنێوکاکەییاندا.
شەوەرگ/şewerig: نتـ:[ ئەردە] شەوەر.
شەوەزەنگ/şewezeng: نتـ:[ شەو+ ئە+ زەنگ] ئەنگووستەچاو، تاریکەشەو، تیاچاڤ( کباک)، شەوی تاریک و تنووک، شەڤتاری .
شەوەسارە/şewesare: نتـ:[ شەو+ ئە+ سارە] چێشتی شەوێ : چێشتێکە لە ئیوارەوە مابێتەوە بۆ بەیانی.
شەوەکی/şewekî: نتـ:[ شەو+ ئەکی]
1 – بەیانی، تاریک و ڕوونی بەیانی زوو.
2 – کردنی کارێک لەبەشی دووایی شەوێدا : بەشەو، لەشەودا.
3 – تەنگی نوێژی شێوان، شەبەنگە، شەفتاری، شەڤتاری، شەوگار: کاتی شەو.
شەوەمیزێ/şewemîzê: نتـ:[ نخ] میزکردن بەشەو لەنێو نیوێن.[ ئینگـ : Nocturia]
شەوەووڕ/şeweuwir: نتـ:[ دزە][ شەو+ ئە+ ووڕ] جێگایەکە بەشەو خێڵات و کۆچەران شەوی لێ ڕابووێرن.
شەوبات/şewbat: نتـ:[ ڕەوا][ شەو+ بات] شەوەسارە : چێشتێکە هی شەو بێت و مابێتەوە.
شەوباز/şewbaz: نفا:[ شەو+ باز( )]
1 – کەسێکە گەمەی میرمیرێن بگێڕێت و هەڵی سووڕێنێت. وەک ئەوەی بەسەو بۆ گەمە لە پشت پەردەدا وێنەی سەیر و سەمەرە دەردێنێت.
2 – شانۆگەری شەوانەی پشت پەرده.{ فەرهەنگی کاوە، ل، 1002}.
شەوباش/şewbaş: نتـ:[ شەو+ باش] شەوخۆش، شەوخوەش، شەوەوەش( هـ) : شەوێکی خۆش.
شەوبەرات/şewberat: نتـ: شەوی بەراتێ : شەوی 15ی شەعبان.
شەوبەسەرهاتن/şewbeserhatin: کتن:[ شەو+ بەسرهاتن]
شەوبەشەو/şewbeşew: ئانتـ: شەواوشەو، شەوانشەو، شەوه وشەو، هەمووشەوێک.
شەوبەقسان ڕابوواردن/şew be qisan řabouwardin: کتپ:
شەوبەکێو/şewbekêw: نتـ:[ شەو+ بە+ کێو] ماڵاتێکە شەو بەکێو بمێنێتەوە.
لەنیوەی وەرزی پاییز لەوەڕ لەدەور و پشتی ئاوایی کەم دەبوو، ئەویش لەبەرپێ خوست تامی نەدەما. مەڕ و ماڵات باشیان نەدەخوارد دونیاش ئەوکاتە فێنك دەبوو، لە ( 24) سەعاتدا جارێک زیاتر پێویستیان بەئاوخورادنەوە بوو شوانەکە بۆ لەوەڕ زۆر دووری دەبردن لە بەڕۆژ کورتی پێ ڕانەدەگەیشت شەو بگەڕابایەوە شەوان چەند شوانێک مێگەلەکانیان تێکەڵاو دەکرد و لە نەورایی یەکی پەنابایان ڕادەگرتنەوە ئەمە پێی دەگووترا ( شەوبەکێو، شەوەکەژ، شەوین){ فەرهەنگی شێخانی، ل، 345} .
شەوبەند/şewbend: نتـ:[ شەو+ بەند] پشتێنی شەو.
شەوبەیار/şewbeyar: نتـ:[ شەو+ بە+ یار] شەوبێدار : پاسەوانی شەو.
شەوبردنەسەر/şewbirdineser: کتپ: شەوبەسەربردن، ڕۆژکردنەوە، ڕووەکەردەی. ڕۆژەکەردەی، ڕۆکەردەيوه، شەوکردنەڕۆژ.
شەوبووێر/şewbiuwêr: نتـ:[ شەو+ بووێر] شەوبێر.
شەوبووێری/şewbiuwêrî: نچ:[ شەوبووێر+ ی] شەوبێری : شەو ناشەوێک.
شەوبێدار/şewbêdar: نتـ:[ شەو+ بێدار] شەونشین، شەڤناتۆراون : کەسێکە بەشەو نەنووێت و بەئاگا بێت، شەونەخوس.
شەوبێداری/şewbêdarî: نچ:[ شەوبێدار+ ی] شەونشینی، هەزارە، نەنووستن و ئاگادارییە لەشەوێدا.
شەوبێر/şewbêr: نتـ:[ شەو+ بێر] شەوبووێر.
شەوبێری/şewbêrî: نچ:[ شەوبێر+ ی]
1 – ئاڵايش، شەڤبۆری، شەڤڕەڤينک، شەوبووێری شەوڕابواردن.
2 – نێوان دووشەو.
3 – دۆشینی یاژەڵ بەشەودا.
شەوبێری کردن/şewbêrî kirdin: کتپ:[ شەوبێری+ کردن] شەوێک نا شەوێک{ فەرهەنگی شێخانی، ل، ٣٤٥}
شەوبێری نەکردن/şewbêrî nekirdin: کتپ:[ شەوبێری+ نەکردن] هەمووشەوێ.
:: شەوبێریم نەکردییە.
شەوپاتە/şewpate: نتـ:
شەوپەردووی/şewperdûy: نتـ: زاڤانی، شەڤەستان : شەوی پەرە.
شەوپێخۆش/şewpêzoş: نتـ: شەودۆشت.
شەوتا/şewta: نتـ:[ نخ][ شەو+ تا] تایەکە شەاونە مرۆڤ دەیگرێت.
شەوتر/şewtir: ئانتـ: شەڤتر.[ ئینگـ : night before last]
شەوتێپەڕبوون/şewtêpeřbûn: کتن:[ کات] جەشەوێ ترازیەی، لەشەوڕۆیشتن، لەشەوگووزەران، لەشەولادان.
شەوتێپەڕکردن/şewtêpeřkirdin: کتپ: شەوکردنەڕۆژ.
شەوچرا/şewčira: نتـ:[ زیند][ كباک] بسبسۆك، چۆڵەچرا، چراوک، چراوکە، چرایەکە بەشەو ڕاوی پێدەکرێت.
شەوچراغ/şewçiraẍ: نتـ:[ شەو+ چراغ] گەوهەرێکی ديرۆکیيه کە گوايه لەتاريکيدا بەشەو دەدرەوشێتەوە.
{
سم وەکو یەشم و لەپەشم و تووکی پێدا سەرنگوون
چاو وەکو بیجادە یا دوو شەوچەاغی شوعلەڕێژ
}{ نالـی}
شەوخەف/şewxef: نتـ:[ شەو+ خەف( خەفتن: خەوتن)]
1 – پێخەف، شەوکڵاو : کاڵایەکە هەر لەکاتی نووستنێدا لەبەردەکرێت.
2 – ئەو قاحبەی شەولەلای پياوێک دەخەوێت، ئەو پياوەی شەو لەلای قاحبەيەک دەخەوێت.{ فەرهەنگی کاوە، ل، 1003}.
شەوخەیبە/şewxeyibe: ن:[ خۆ][ شەو+ خەیبە] پەڕپووت، نابووت، بۆ مرۆڤ و ماڵات.
شەوخوونی/şewxûnî: نچ: شەونخوونی.
شەودەستاڕ/şewdestař: نتـ:[ کۆن][ شەو+ دەستاڕ] جاران ساوار بەدەستاڕلێدەکرا. ئەم کارەشیان دەخستەشەوان جا کچ و کوڕی ئاوایی لەو ماڵە کۆدەبوونەوە بۆ شەودەستاڕ کچێك و کورێك بەیەکەوە دەستارییان دەسووڕاند تا ساوارەکە تەواو لێدەدا بەگۆرانی گوتنەوە.{ فەرهەنگی شێخانی، ل، 346} .
شەودۆس/şewdos: ئانتـ:[ هـ] کەسێکە لە نێر یان مێ شەوانە بۆ ڕابواڕدنی سێکسی کۆببنەوە.
شەودێر/şewdêr: نتـ:[ شەو+ دێر] ئاودێری شیناییانە بەشەو.
شەودێری/şewdêrî: نچ:[ شەودێر+ ی] ئاوداشتنی شیناییان بەشەو.
شەودێز/şewdêz: نتـ:[ شەو+ دێز] ناوی ئەسپی خوسرەو پەروێزە : شەودێز( شەبدێز) ڕەنگی شەو چونکە ڕەش بوو. دەڵێن لەهەموو ئەسپێ بەرزتر بوو، کاتێ کە مرد خوسرەو پەروێز فەرمانی دا کە کفنی بکەن و بینێژن و، وێنەکەیشی لەسەر کێلی گۆڕەکەی نەخش کرا، هەر کاتێ کە دەهاتەوە یادی دەگریا.{ فەرهەنگ شاهنامە}{ فەرهەنگی دیوانی شاعیران، ل، 612}
{
درێغی بوو لە شیرین کوهکەن جان
دەبوو بیکاتە پایەندازی شەودێز
}{ سالم}
شەوڕاو/şewřaw: نتـ:[ شەو+ ڕاو] ڕاوشەو : لەشەوی تاریک دەکرا بەفانۆس بەداوی پۆڕ و کەو دەگەڕان فانۆسەکەیان لەچاوی پەلەوەرد دەدا و تۆرەکەیان دەخستەسەری، ئەمە لەشەوی بەهاران دەکرا.
شەوڕەنگ/şewřeng: نتـ:[ شەو+ ڕەنگ]
1 – بەلەك، شەڤين، شەوين.
2 – بەرديکی ڕەشی بەنرخە، شەڤە، شەوگ، شەوڕەنگ، شەوە، شەوێ، شيا.
شەوڕەو/şewřew: نتـ:[ شەو+ ڕەو]
1 – شەوڕۆ، کەسێکە بەشەو بڕوات
2 – ئەسپێکه بەشەو باش غاردات.
شەوڕەوی/şewřewî: نچ:[ شەوڕەو+ ی] شەوڕۆیی.
شەوڕن/şewřin: نتـ:[ شەو+ ڕن( ڕنین)]
1 – ڕنینەوەی شەوانە.
2 – دزی لە بێستان لەشەودا.
{
دێم و هەڵدەمژم شنەی کوێستانی کورد
دێم و دەچمە شەوڕنی بێستانی کورد
}{ هێمن}
شەوڕۆ/şewřo: نتـ:[ شەو+ ڕۆ]
1 – کەسێکە بەشەو بگەرێت و قۆناغان ببڕێت.
2 – ڕێتار، ڕۆيشتن لەشەودا، سەفەر بەشەو، شەڤڕۆ.
شەوڕۆیی/şewřoyî: نچ:[ شەوڕۆ+ یی] ڕۆیشتن لەشەوێدا.
شەوزوسان/şewzusan: نتـ:[ شەو+ زوسان( زمستان)] یەکەم شەوی زستانێنە، کە لە هەموو شەوێکی درێژترە.
شەوسۆ/şewso: نتـ:[ ئەردە][ شەو+ سۆ( )] چرای کەم سوو، چرای کاتی خەو،
شەوسوو/şewsû: نتـ: بەیانی زوو.
شەوفڕ/şewfiř: نتـ:[ شەو+ فڕ( فڕین)] شەڤۆك.
شەوکار/şewkar: نفا:[ شەو+ کار( کردن)] شەڤکار، شەڤکری : کارێکە بەشەو بکرێت.
شەوکراس/şewkiras: نتـ:[ شەو+ کراس] کراسێکە، کەتەنها بەشەو لەبەردەکرێت.
شەوکردنەڕۆژ/şewkirdineřoj: ن:
شەوکۆر/şewkor: نتـ:[ نخ][ شەو+ کۆر( کوێر)] تڕتەميس، شەڤڕەشکی، شەڤکۆر، شەڤکوێر، شەوکۆرە، شەوکۆرەک، شەوکوور، شەوکوێر، شەونەبين، گەڕرکوێر.
شەوکۆری/şewkorî: نچ:[ نخ][ شەوکۆر+ ی] شەڤڕەشکی، شەڤکوێری، شەوکووری، شەوکوێری، شەونەبينی، گەڕکوێرە.
شەوكۆک/şewkok: نتـ:[ شەو+ کۆک] کەسێکە لەنیوەی شەوێدا لەشووێنێکی بەرزەوە خەڵكی بانگ بکات و ووشیاریان بکاتەوە.
شەوکوور/şewkûr: نتـ:[ فە][ شەو+ کوور] شەوکووێر، چەكچيکیلە.
شەوکووێر/şewkiuwêr: ن:
شەوکووێری/şewkiuwêrî: ن:[ نخ][ لا : Hemeralopia , euphemistic]
شەوگا/şewga: نتـ:[ ئەردە][ شەو+ گا] پەچەیەکە ئاژەڵان بەشەو تێدا بحەسێنەوە، هەسارگە، کۆتان.
شەوگار/şewgar: نتـ:[ ئەردە][ شەو+ گار] بەدرێژایی شەوێ، شەوار، ماوەی شەو لە ڕۆژاوا بوونەوە تا بەیانی، شەوانە.
شەوگە/şewge: نتـ:[ شەو+ گە]
1 – شووێنێکە شەوانە مەڕ و ماڵاتی لێڕادەگیرێت.
2 – جێگەی پشوودان و مانەوەی شەوی ڕاوچی.
شەوگەڕ/şewgeř: نتـ:[ بابا][ شەو+ گەڕ]
1 – جەزایەرچی، پازگر
2 – جۆرە مارێکە
3 – ئەوەی لەخەودا دەتاترسێنێت و هارات بۆ ناکرێت.
4 – هەر گیانلەبەرێک بەشەو بگەرێت؛ نموونە وەک شەمشەمەکوێرە.
شەوگەرد/şewgerd: ن:[ فە]
1 – پاسەوانی شەو، کێشکچی شەو( شار)، شەوگورد، ڕێبڕە
2 – جۆرە مارمێلکێکە.
شەوگەردان/şewgerd: ن: ئەوەی کە بەشەودا دەگەڕێت یان دەسووڕێتەوە.
{
لەدووری تۆیە ئەی خورشیدی پڕتەو بەخشی شەوگەردان
کە نالی وا لە حالاتی میحاقی ماهی نەودایە
}{ نالی}{ فەرهەنگی دیوانی شاعیران، ل، ٦١٣}
شەوگەردی/şewgerdî: ن:
شەوگڕ/şewgiř: نتـ:[ ئەردە][ شەو+ گڕ] چراخان.
شەوگورد/şewgurd: نتـ:
1 – شەوگەرد.
2 – ژوانی شەوانە.
شەولەوەڕ/şewleweř: نتـ:[ شەو+ لەوەڕ] شەوئاژۆ، شەوین، شەوێن شیوەخووار : لەوەڕێکە بەشەو بکرێتەبەر ووڵاخ و ئاژاڵان.
شەولێگەریاگ/şewlêgeřayg: نتـ: شەولێگووم بوو : کەسێکە لێی شێوانێت و نەزانێ چەندی شەوێیە.
شەومەنە/şewmene: نتـ:[ هـ][ شەو+ مەنە( مەننە)] بەیات، پەزێرە، شەوەسارە، شەوبات، شۆومەنی : چێشتی ماوەوەی شەو.
شەومەندە/şewmende: نتـ:[ هـ] شەومەنە.
شەومەهی/şewmehî: نتـ:[ فە] مانگەشەو.
شەومیزی/şewmîzî: نتـ:[ نخ] کەمەرشلی، میزەڵی.
شەونامە/şewname: نتـ:[ شەو+ نامە] ئاگادارينامەی بڵاوکراوە بەشەو.
شەونەخەوتوو/şewnexewtû: ن:
شەونەخوس/şewnexus: نتـ:[ ئەردە] شەوبێدار.
شەونەخوسی/şewnexusí: نچ:[ ئەردە] شەوبێداری.
شەونەورۆز/şewnewroz: نتـ: [ کات] شەوی سەری ساڵی تازەی کوردیی.
شەونخوون/şewnixûn: نتـ: شەوبێدار : کەسێکه شەو له خەو هەستێت و نەنوێتەوه.
شەونخوونی/şewnixûnî: نچ: شەوبێداری، شەوخوونی، شەڤجوونی، شەونوخوونی : بەشەو لەپڕرا بەسەر دوژمن یان جێگایەکی دادان.
بريتی لەشەونەنوستن، ڕۆژکردنەوە، زيگار، شەڤوخووينی، شەوبێداری، شەوبەياری، شەونخووسی، شەونخوونی، شەونوخوونی، شەونشينی.
شەونشین/şewnişîn: نفا:[ شەو+ نشین( )] شەوبێدار.[ ئینگـ : night awake, night up, night unsleeping]
شەونغوون/şewniẍûn: نتـ: شەویەڵغار، شەونخوون، چەپخون.
شەونوێژ/şewniwêj: نتـ:[ ئاین] نووێژێکە لەبەشی دووایی شەوێدا بکرێت لە دوای نووستن و هەستانەوە.
شەونوێژی/şewniwêjî: نچ:[ ئاین] کردنی نووێژێکە دوای نیوەشەودا ئەنجام دەدرێت.
شەونیا/şewniya: ن: گەنج : پارە یان خشڵێکە بەشەو لەژێر خاكێدا بیشارنەوە یان نیشانەیەکە بەشەو بکرێت یان چشتێك بەنیشان دابنراێت.
شەووگ/şewug: ن:[ ئەردە] بەردی شەوە.
شەو و ڕۆژ/şew û řoj: ن: بەشەو و بەڕۆژ، بەردەوام، بێپسانەوە، پەيوەستە، لەسەريەک، هەموودەم _ هەمی دەمی، هەميشه.[ ئینگـ : night and day]
شەو و ڕۆژ لێتێکچوون/şew û řoj lêtêkçûn: کتپ: شەو و ڕۆژ لێشێويان، شەو و ڕۆ و نەگمبيەی، گيرۆدەی خەم و په ژارەی زۆربوون.
شەو و ماکووک/şew û makûk: نتـ: بۆرجی ئەستێران.
شەوهەینیانە/şewheynyane: نتـ:[ شەو+ هەینی+ ئانە] شەوجومعانە.
شەوێن/şewên: ن: مۆڵدانی ئاژەڵان بەشەو لە چۆڵێ.
شەوێنە/şewêne: ئاکتـ:[ هـ] بەشەودا
شەوێوە/şewêwe: ئاکتـ:[ هـ] لەشەوەوە.
شەویاو/şewyaw: نتـ:[ هـ] شەوتا، تای شەو.
شەویاوای/şewyaway: کتن: شەوگەیشتن.
شەوی/şewî: نچ:[ شەو+ ی] بەشەو، شەوەکی.[ لا : Nocturnal]{ پەزیشکی، ل، 224}.
1 – [ پۆشاك] کراس : هەر چشتێکی شەوێ کەوتبێتە ڕۆژێ.
:: ئەم چێشتە شەوییە.
2 – بەيات، پەزيرە، پەسيرە، چيوەرۆک، شەڤی، شەوپاتە، شەوماندە، شەوموندە، شەومەن، شەومەندە، کارتۆ، کتووت.
شەوی بووکێنی/şewî bûkênî: نتـ:
شەوی بین/şewî bîn: نتـ:[ کباک] ووشک بوون و پێگەێشتنی گوڵی دانەوێڵە لەپێش کاتی خۆیدا.
شەوی پەردە/şewî perde: نتـ: شەڤەستان.
شەوی تاریک/şewî tarîk: نتـ:[ کباک] ئەنگوستەچاو، تاريكەشەو، شەڤەڕەش، شەوی تار، شەوی تاری.
شەوی جەژن/şewî cejin: نتـ: شەوی جێژن، شەوی گێژنە.
شەوی شێعر/şewî şêäir: نتـ: ئێوارە شيعر : کۆڕی شیعر.
شەوی نەورۆز/şewî newroz: نتـ:
شەوی یەکەم/şewî ýekem: ن:
شەوی یەڵدا/şewî yeľda: نتـ:[ شەو+ ی+ یەڵدا] شەوزستان، شەوزمسان، شەوۆزمسانی، شەوی چلە، شەوی شووتی شکان، شەوی هەنی شکان، شەويەلدا، شەوی زستان، يەکەم شەوی زستان.
شەوی ڵیغار/şewî ľiẍar: نتـ: شەونخوون.
شەوین/şewîn: ئانتـ:[ جا][ شەو+ ئین]
1 – شەوئاژۆ : مەڕ بە شەو لەوەڕاندن یان لەوەڕی ئاژەڵان لە جۆڵ و کێوان.
2 – نۆبەت بەشەو گرتن
3 – شەوێکی خۆشە لەبەهاراندا، کە باران باریبێت و خۆشی کردبێتەوە.
ئەرکی شەو/erkî şew: نتـ:
بەشەو/beşew: ن: بەدرێژايی شەوێ، شەڤی.
بەشەوان/be şewan: ن: بەشێوان، شەڤانە.
بەشەو درەوشەر/be şew direwşer: نفا:[ بە+ شەو+ درەوشەر( درەوشان)]
پاسەوانی شەو/pasewanî şew: نتـ: جەزايەرچی، چۆکدار، چەرخەچی، حەساس، حەسحەس، سەلمانپيسە، عەسعەس.
پەلاماری شەو/pelamarî şew: ن: بەشەوچوونەسەر، بەشەوانه پەلاماردان، شەبەيخوون لێدان، شەويەلغارکردن، لەناکاو هێرش کردنەسەر لەشەودا.
ڕێبواری شەوانە/řêbiwarî şew: نتـ: شەڤڕۆ، شەوڕەو.
ژنی شەوگەڕ/jinî şewgeř: نتـ: ژنی هەرزە، لەشفرۆش.
شەرابی شەوێ/šerabî şewêş: نتـ:
کردنەشەو/kirdine şew: کتپ:[ کردن+ ئە+ شەو]
نانی شەو/nanî şew: نتـ: نانی شێوان.
.
.
________________________
شەوە/şewe: ن:[ هـ] شەو.
شەوەبەردەی/şewe: کتن:[ هـ][ شەو+ ئە+ بەردەی] شەوەبردن.
شەوەدییەی/şewe: ن:[ هـ][ شەو+ ئە+ دییەی] شەوەدیتن.
شەوەکەردەی/şewe: ن:[ هـ][ شەو+ ئە+ کەردەی] دروست کردنی شەوە.
شەوەگرتەی/şewe: ن:[ هـ][ شەو+ ئە+ گرتەی] شەوەگرتن.
شەوە وێنای/şewe: ن:[ هـ][ شەو+ ئە+ وێنای] شەوە بینین.
.
.
.
.