شێوه‌زار şêwezar

شێوەزارەکانی زمانی کوردی بەو شێوەزارانە دەگوترێت کە ھەموویان ڕیشەی کوردییان ھەیە و لە ناوچە جیاجیاکانی کوردستان قسەیان پێ دەکرێت. بەھۆی نەبوونی شێوەزارێکی فەرمی کە لە لایەن ھەموو کوردانەوە بەکاربھێنرێت، بەگشتی زمانی کوردی زۆر شێوەزاری لێ کەوتووەتەوە و لە ناوچە جیاجیاکان گۆڕانکاریی زۆر بە سەر ئەم شێوەزارانەدا ھاتووە.

زمانی کوردی بەگشتی چوار شێوەزاری ھەیە کە خۆیان پێک دێن لە چەندین لاشێوەزاری دیکە. ئەم چوارە بریتین لە:

کوردیی سەروو: ئەوەی کە پێی دەگوترێت کورمانجی و شێوازە ستانداردەکەی دیاربەکرییە.

کوردیی ناوەڕاست: ئەوەی کە ئێستا پێی دەگوترێت سۆرانی و شێوازە ستانداردەکەی سلێمانییە.

کوردیی خواروو: ئەوەی کە ئێستا بە کەلھوڕی یان گۆرانی ناو دەبرێت و شێوازە ستانداردەکەی کرماشانییە.

کوردیی ماچۆ: ئەوەی کە ئێستا بە لاشێوەزارەکانی ھەورامی، زازاکی و شەبەک ناو دەبرێت و شێوازە ستانداردەکەی لە ھەورامانە.

زمانناسانی کورد و بیانی بە شێوازی جیاجیا زاراوەکانی کوردییان دابەش کردووە کە زۆربەیان بە ھۆی وردبوونەوەیەکی نابەجێ لک و پۆی زۆریان بۆ ئەم زمانە دروست کردووە. بە واتایەکی دیکە زیاتر لە ئاستی پێویست پۆل و دەستەیان بۆ زمانی کوردی دروست کردووە. لە زمانێکی وەکوو فارسی دا کە لە زۆر ناوچە بە شێوەزاری زۆر قسە دەکرێت ھەرگیز بە ئەندازەی کوردی پۆل و دەستە دروست نەکراوە.

کوردیی باکووری یەکێک لە شێوەزارەکانی سەرەکی زمانی کوردییە. بە ھەڵە ئەم شێوەزارە ناوی کرمانجی وەخۆگرتووە بەڵام کرمانجی خۆی لقێکە لە لقەکانی کوردیی باکووری. کورمانجی دەستەواژەیەکی وێژەیی و ڕامیارییە لە سەردەمی عوسمانییەکان لەلایەن میرە کوردەکانەوە خرایە پاڵ ئەو ھۆزە کوردانەی کە ئامادە نەبوون نەتەوەی خۆیان بگۆڕن بۆ تورک یان تورکمان. کورمانجی کورتکراوەی (kurdĕn man cihĕ) (کوردێن مان جیھێ)یە واتای ئەو کوردانەی مانەوە لە جێگەی خۆیان. لەلایەن گەڕیدە و ڕۆژھەڵات ناسەکانەوە لە فەرھەنگی خۆیان تۆمار کراون لەوێشەوە بۆ بەڵگە نامەکانی عوسمانییەکان.

کوردیی ناوەندی یان سۆرانی یەکێک لە شێوەزارەکانی سەرەکی زمانی کوردییە کە لە ڕۆژھەڵات و باشووری کوردستان قسەی پێ‌ دەکرێ. لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان باشوری پارێزگای ورمێ (ناوچەی هەوشار و موکریان)و بەشی هەرە زۆری پارێزگای کوردستان و ناوچەکانی جوانرۆ و ڕوانسەر و دەشتی زەهاو لە پارێزگای کرماشان بەم شێوەزارە قسە دەکەن. زمانی فەرمی حکومەتی شێخ مەحمود لە سلێمانی و کۆماری کوردستان لە مهاباد بووە و ئێستا زمانی فەرمی حکومەتی هەرێمی کوردستانی باشورە. ئەم شێوەزارە لە ئێستادا دەوڵەمەنترین شێوەزاری زمانی کوردییە. زۆر جار بە ھەڵە بەم شێوەزارە دەڵێن سۆرانی بەڵام سۆرانی خۆی لقێکە لە لقەکانی کوردیی ناوەندی.^[٣] سلێمانی، ھەولێر، کەرکووک، بۆکان، مەھاباد، سنە و سەقز لە ئەو شارە گەورانەن کە خەڵکەکەی بە ئەم شێوەزارە دەدوێن.