با // ba – فەرهەنگی زمانی یەکگرتووی کوردی هاوچەرخ

با 1/ba: ن:[ کەش][ پەهلەوی : ڤات( باد)][ لا: ventus] سووکەڵەی( باد)ـە.

لە فەرهەنگی زمانی ئاڤێستادا، وەها تۆمارکراوە. ل.
گۆکردنی بە کوردی	زمانی ئاڤێستایی	واتای بە ئینگلیزی
ڤاتە	atAW	wind

1 – جێگۆرکێ هەوای ئاتمۆسفێری بەچڕی لەشوێنێکەوە بۆ شوێنێکی تر، بەهۆی جیاوازی پلەی گەرما و پاڵەپەستۆی هەواوە. بەخێرایەکی نزیک بە 28 میل لە کاتژمێرێک دا : بزووتنەوەی توندی هەوا.

:: بای شەمال.

2 – بەرهەمی جووڵانەوەی با بە ئامرازێكی دەستكرد

:: بای پەنكەش هەر گەرمە.

3 – یەكێكە لە ئەو چوار ڕەگەزەی كە زانایانی پێشینان بۆی دەچوون كە هەموو شتێكی ئەم جیهانە دەچێتەو ەسەر( خاک، ئاو، ئاگر، باد).

هەندێک لە جۆرەكانی با

: بای باكووری – بای شەمال

: بای باكووری خۆرئاوا – كزەبا

: بای بادەر، بای باشوور– رەشەبای باشوور

: بای باشووری خۆرئاوا

: بای بەفرتۆێنەوەر

: بای باران – باپێش.

: بای دەشت.

: بای خۆرهەلإت

: بای گەرداوی نمدار.

بائەنگێو/baengêw: نتـ:[ با+ ئەنگێو] كونەبا، قەلشێک یاكونێ كە بای لێوەدێت.

بابردە/babirde: نفا:[ با+ بردە( بردن)]

1 – بابردوو، بەفیڕۆچوو.

2 – [ مجـ] تەواو ڕووتونەدار.

بابردەڵە/babirdeľe: ئانفا:[ با+ برد( بردن)+ ئە+ ڵە]

1 – پوش وقانگە لاشکی بەربا.

2 – تەواونەدار، بە فیڕۆچوو.

{

بۆمنی بابردەڵەی گرەنشین

بۆ منی دڵ پڕلە ناسرۆ و برین

}{ هێمن}.

بابردن/babirdin: کتپ:[ با+ بردن] باگوێزانەوە.

بابردوو/babirdû: ئانفا، نفا:[ با+ بردوو( بردن)] بریتییە لە شتی سووک و بێ بەها

: بە دوای کڵاوی با بردوومەکەون.{ پپ}.

بابردی/babirdî: نفا:[ با+ بردی( بردن)]

1 – میوەیەک کە با بردبێتی وەک هەنجیر، هەنار.

2 – جۆرێک لەکوتاڵی ژنانە کە زۆر تەنکە.

بابڕ/babiř: نفا:[ با+بڕ( بڕین)]

1- سمێڵی(سوێلی) ئەستوفش.

:: سمێل بابڕ بەکەیفی خۆتی لێ بادە. {مەلامارف}.

2- بان و دیوارێک باش سواخدرابێت و بابوێری نەمابێت .

:: وام دادا بابڕ بووە.

باپووک/bapûk: نتـ:[ کەش][ با+ پووک] کڕێوە و تۆفی بەفر کە با دەیهێنێت. یا بایەکە لەگەڵ بەفر باڕیندا بێت.

باپەسیو/bapesîw: نتـ:[ با+ پەسیو] ئەنوایەک با نایگرێتەوە، پەنابا، باپەنا.

باپەنا/bapena: نتـ:[ با+ پەنا] ئەنوایەک بانایگرێتەوە، پەنابا، باپەسیو.

باپزوو/bapizû: نتـ:[ کەش][ با+ پزوو] ئەو بەفرەیە باری لە جێگەێکی دەپەستێت تا وەهای لێدەێت دۆڵێک پڕ لە بەفر بێت.

تێبینی

باپزوو وەک بابردوو، باپەستوو، باپێزو وایە

باپێچ/bapêç: نفا:

1 – ژان لەسک وەستان یان پێچکێک کە بەسکی مرۆڤدا بێت.

2 – شوێنێک کە زۆرباب یگێرێت، دژی باپەنا.

3 – [ کەش] بایەکە بە بەفرەوە لە زمستاناندا هەڵدەکات.

باپێش /ba pêş: نتـ:[ کەش][ با+ پێش] بای باران.

باپێشک/ba pêşik: نتـ:[ کەش][ با+ پێشک] بای پێش باران.

باپێو/bapêw: نتـ:[ کەش][ با+ پێو( پێوان)] ئامرازئێک کەلای هاتنی باوتوندی و سووکی پێشان دەدات. ئامرازی پێوانی خێرایی با[ ئینگ: Anemometer].

باخن/baxin: نتـ:[ کەش][ با+ خن] شوێنێک بای لێوەبێت. کونەبا.

بارووڤە/barûve: ن:[ کەش] بەفروباران بە باوە، ڕەشەبای بەفراوی، کرێوە، باوبۆران، شلێوە، باسریشک، ڕەهێلە، گێژەن.

باسارک/basarik: نتـ:[ کەش][ کباک، زا] سارنجۆک.[ ئینگـ: Air condition].

باسریشک/basirîêşik: نتـ:[ کەش] بەفرو باران بەباوە، ڕەشەبای بەفراوی، کرێوە، باوبۆران، شلێوە، بارووڤە، ڕەهێلە.

باسوورێن/basûrên: نفا:[ کەش][ با+ سووڕێن( سووڕان)] ( بع : دوارە الریاح) ئاشی با.

باکەش/bakeş: نتـ:[ کەش][با+ کەش] بادرز، باخۆر، بابوێر، کەڵەشاخ.

: کەلێنی بچووک کە بای لێوەبێت، کون یان قەڵشی لەدیواری خانوویەکدا.

باکێش/bakêş: نفا:[ کەش][ با+ کێش( کێشکردن)] باخۆشک ( كباك).[ ئینگـ : aircondition].

باکێش/bakêş: نفا:[ کەش][ با+ کێش( کێشان)] هێژەن.

باکێشکردن/bakêş kirdin: کتپ:[ کەش][ با+ کێش+ کردن] با سووڕاندن.

باگەڕ/bageř: نفا:[ کەش][ با+ گەڕ( گەڕان)] کڕێوە، بای بەهێز.

باگر/bagir: نفا:[ با+ گر(گرتن)] وورشێن، بامشت، وەردەوا.

: شوێنێکە کە با بیگرێتەوە.

باگرتن/bagirtin: کتن:[ با+گرتن]

1 – هەر شتێک پێش بابگرێت.

2 – هەرشتێک با لێی بدات.

3 – کەڵەشاخ گرتن لە شوێنێک، لەئەندامی لەش.

باگرتنەوە/ba girtinewe: کتن: دووبارەبوونەوەی باگرتن.

باگرۆ/bagiro: نتـ:[ کەش][ با+ گر+ۆ] بای توند و قایم.

باگرۆک/bagirok: نتـ:[ کەش][ با+ گرۆک] باگێژە، باگرۆکە، گێژەبا، گەردەلوول، گێژە لۆکە، باگەر.

باگرۆکە/bagiroke: نتـ:[ کەش][ با+ گرۆک+ئە] گێژەلۆکە.

باگژە/bagje: نتـ:[ کەش][ با+ گژە] بایەکە لە نێوان شەمال و زریان.

باگۆرکێ/bagurkê: نتـ:[ با+ گۆرکێ( گۆڕین )][ بع : تهوئە].

باگێڕە/bagêře: نفا: گێژەلووکە.

باگێژە/bagêje: نتـ:[ کەش][ با+ گێژ+ ئە] باگرۆک، باگرۆکە، گێژەبا گەردەلوول، گێژەلووکە. باگەڕ.

باگیرە/bagîre: ن:[ کەش][ با+ گیر(گیران)] باگا، شوێنی باگر.

بالێکدان/balêkidan: کتن:[ کەش] لێکدانی دوو بای گەرم وسارد لە ئەتمۆسفێردا.

بابووهێر/babûhêr: نتـ:[ نخ][ کباک] پەنا، پەسیو.

بابوێر/babwêr: نتـ: بادرز، باخۆر، باکەش، کەڵەشاخ.

: کەلێنی بچووک کە بای لێوە بێت، کون یان قەڵشی لە دیواری خانوویەکدا.

بابێر/babêr: نتـ: [با+بێر] باپێچ : جێگا یان چاڵ و پەنا و پەسیوی ناوکێو و ئەشکەوتان، کە با پڕی کردبێتەوە لە بەفر.

هەندێک جۆری با لە کوردستان و جیهان

بای بازرگانی/bay bazirganî: نتـ:[ کەش][ بای+ بازرگانی] با یەکە لە رڕۆژهەڵاتی ژوورووی نیوەی سەرووی گۆی زەویەوە بەرەو هێڵی ئیستیوای هەڵدەکات.

بای بزنکوژ/bay bizinkuj: نتـ:[ کەش][ بای+ بزنكوژ] بایەکی ساردە، لە پایزو زمستاناندا لەناوچە ساردەکانی کوردستان هەڵدەکات.

بای بۆرا/bay Bora: نتـ:[ کەش][ بای+ بۆرا] بایەکی زۆر ساردە لە ناوچەی نیمچە دوورگەکانی بۆلگان هەڵ دەکات.

بای بۆهارۆک/bay Boharok: نتـ:[ کەش][ بای+ بۆهارۆک] بایەکی ناوچەیی گەرمە لە سۆمەترە هەڵدە کات و زیان بەکشتوکاڵ دەدات.

بای پۆرگا/bay Porga: نتـ:[ کەش][ بای+ پۆرگا] بایەکی زۆر خێرایی ساردە، لە سیبیریا لە زمستاندا هەڵدەکات و دەبێتە هۆی بەفربارین.

بای پۆلی/bay polî: نتـ:[ کەش][ بای+ پۆلی] بایەکی ساردە لە دەوروپشتی پۆلەکانەوە بەرەو ناوچە فێنکەکان هەڵدەکات.

باپووک/babûk: نتـ:[ کەش][ با+ پووک] بۆرفتە، باوبەفر، باپێچ، بۆران، باکەر.

بای پێچەوانە/bay pêçewane: نتـ:[ کەش][ بای+ پێچەوانە] ئەو بایەیە کە لە رۆژهەڵاتی خوارووی نیوەی گۆی زەویەوە لە رۆژئاوایی ژوورووی نیوەی خوارووی گۆی زەوی وە هەڵ دەکات، ئەمەش بە پێچەوانەی خواست و ویستی كەشتیەوان بووە.

{

لەبەر بای پێچەوانەی غەم لە هیچ لا ناگرم وەقرە

لە عەردی ووشكی دووری جاویدا نا مەوجی دەریا خۆم

}{ بێخود}.

بای خەزان/bay xezan: نتـ:[ کەش][ بای+ خەزان] بای پایزی كە گەڵای دار و درەخت دەوەرێنێ.

بای خەمسین/bay xemsîn: نتـ:[ کەش][ بای+ خەمسین] بایەکی ناوچەی زۆر گەرمی ووشکە لەبیابانی میسر ەوە هەڵدەکات نیزیکەی پەنجا رۆژ دەخایەنێت.

بای خۆماڵی/bay xomaľî: نتـ:[ کەش][ بای+ خۆماڵی] بای چەپ، ڕەشەبا، هەوەفوو، بای بزن کوژ، بای چۆغان، بەرڕۆژ، کوێرەبا.

بای چۆغان/bay çoĝan: نتـ:[ کەش][ بای+ چۆغان] بەدژوارترین بای ناوچەی ئوێرئەحمەدی دادەنرێت، بەزۆری لە زمستاندا بۆ ماوەی حەوت رۆژ هەڵ دەکات. بایەکی زۆربە هێز و زیانگەیەنەرە.

بای خۆرنشین/bay xornişîn: نتـ:[ کەش][ بای+ خۆرنشین] باڕەش، بای خۆرئاوا، بای ماشەڵان، دەبور، بایەکە لە رۆژئاوا هەڵ دەکات.

بای داراوس/bay daeawis: نتـ:[ کەش][ بای+ داراوس] بایەك كە لە دوارۆﺬەكانی زستان هەڵیدەكاتێ و دار چەكەرەی پێدەردەكەن.

بای داکەوتوو/bay daketû: نتـ:[ کەش][ بای+ داكەوتوو] شنەی شاخی: ئەو بایە ساردەیە کە لە شاخەکانەوە دادەکەوێتە سەر شیوەکان.

بای دەبوور/bay debûr: نتـ:[ کەش][ بای+ دەبوور] بای خۆرنشین، نای خۆرئاوا، بای ماشەڵان.

باڕەش/bařeş: نتـ:[ کەش][ کباک][با(باد)+ ڕەش] ڕەشەبا، باڕش، بای هەرە بەقووەت، زریان: بای رۆژهەڵات.

بای ڕۆژاوایە/bay řojawaye: نتـ:[ کەش][ کباک][ بای+ ڕۆژاوایە] بایێ بێرین.

بای رۆژئاوایی/bay rojawayî: نتـ:[ کەش][ بای+ ڕۆژاوایی]بای پێچەوانەیی، بای بازرگانی پێچەوانەی.

بای زەمەن/bay zemen: نتـ:[ کەش][ بای+ زەمەن] بای سەخت، بای گوڕ، باوەرەک.

بازرمە/bazirme: نتـ:[ کەش][ با+ زرمە] بایەکە لە کاتی هەڵ کردنیدا بەر ریزە چیاکاندا دەکەوێت و ڕێرەوەکەی دەگۆرێت بەرەو دەربنەدەکات لەبەرئەوەی دەنگێکی ئاشکرای لێ دێت.

بای زوندا/bay Zunda: نتـ:[ کەش][ بای+ زوندا] بایەکی زۆرگەرمە لە باکوورەوە هەڵدەکات بە سەر ئەرجەنتیندا تێدەپەڕێت.

بای زریان/bay ziryan: نتـ:[ کەش][بای+ زریان] بای قوبڵە : بایەكی ساردە كە لە لای باشوورەوە هەڵدە كات.

{

هەناسەی عاشقان با نەتگرێ، بێ مروەتی تاكەی

بترسێ ئەی گوڵی نازك بەدەن لەوبایی زەریانە

}{وەفایی}.

بای سەبا/ba: نتـ:[ کەش][ بای+ سەبا] بای سەوا : باییەكی فێنك و خۆشە لە لای باكووری ڕۆژهەڵاتەوە دێت.

{

بۆی وەنەوشە و سونبولە سەحرا سەراسەر تۆ دەڵێی

بای سەبا عەنبەردەبارێنێ لە دەشت و كۆهسار

}{ وەفایی}.

بای سەبوون/bay Sebûn: نتـ:[ کەش][ بای+ سەبوون] شەرا: جۆرە بایەکی گەرمی خۆڵاوییە لە ووڵاتە عەرەبی یەکانەوە هەڵدەکات، بەرەو نێران دەچێت.

بای سەخت/ba: نتـ:[ کەش][ بای+ سەخت] بای گوأ، باوەرەک، بای زەمەن.

بای سۆلانۆ/bay Solana: نتـ:[ کەش][ بای+ سۆلانۆ] بایەکە لە ناوچەی کێوی تارق( جبل طارق) هەڵدەکات.

بای سیرۆکۆ/bay Sirrocco: نتـ:[ کەش][ بای+ سیرۆكۆ] بایەکی گەرمە ناوچەیی یە لە نزیک کەنارە باشوو رەکانی دەریای سپی ناوەڕاستەوە هەڵدەکات بەرەو باشووری ئەوروپا.

بای سیستان/bay Sîstan: نتـ:[ کەش][بای+ سیستان] بایەکی باکووری بەتینە، خێرایی یەکەی دەگاتە نز یکەی( 70)میل لەکاژێرێکدا، لەناوچەی سیستان – لەخۆرهەڵاتی ئێراندا بە هاوین هەڵدەکات.

بای شەمال/bay şemaľ: نتـ:[ باشک][ کەش][ بای+ شەمال]

1 – بای وەشت ، بای باشوور: بایەکە لە باشوو ری هەڵدەکات بەتایبەت لە هاویندا بەرۆژدا زۆر بەتینە.

2 – بایەکی باکووری خۆرئاوای یە بەرەو ناوچەی پاکستان دەروات، دەشێت لە زستانیش هەڵبکات. بەڵام ئەو تینەی هاوینی نیە.

بای شنە/bay şine: نتـ:[ کەش][ بای+ شنە] بایەکە گەڵای درەخت دەلەرێنێتەوە، خێرایی یەکەی 72 کم /ک.

بای فۆهن/bay Phohn: نتـ:[ کەش][ بای+ فۆهن] بایەکی ناوچەیی یە لە ناوچەشاخاوێکانی ئەڵپ دا هەڵدە کات، بایەکی گەرمی ووشکە.

باگژە/bagje: نتـ:[ کەش][ با+ گژە] بایەکە لە ناوەندی شەمال و سەبادا( زریان).

باگوشە/baguşe: نتـ:[ کەش][ با+ گۆشە] گەردەلوول ، گێژەڵووکە: بایەکە لە ناوچەیی یە لە پرێکا هەڵدە کات و بۆ ماوەیەکی کەم( چەند خولەکێک) بەردەوام دەبێت لە پرێکدا نامێنێت.

بای مەیدان/bay meydan: نتـ:[ کەش][ بای+ مەیدان] بایەکی خۆماڵی گەرمە، لەناوچەی بوێر ئەحمەدی گەرمەسێر هەڵدەکات .

بای مەیسترۆ/bay Mestro: نتـ:[ کەش][ بای+ مەیسترۆ] بایەکە لە ناوچەی باکووری رۆژئاوایی یە لەناوچەی ناوەڕاستی دەریای سپی ناوەداستەوە هەڵدەکات.

بای نێڤادۆس/bay Nevados: نتـ:[ کەش][ بای+ نێڤادۆس] بایەکی ساردە لە ئەکوادۆر، لە ئەمەریکای لاتینی هەڵدەکات.

بای وادە/bay wade: نتـ:[ کەش][ بای+ وادە( وەعدە)] بای وەعدە.

بای وەعدە/bay waaide: نتـ:[ کەش][ جێۆ][ کو: بای+ ع : وەعدە] بایەکە هەژدە ڕۆژی بمێنێت بۆ نەورۆز هەڵ دەکات و بەفردەتوێنێتەوە.

{

بای وەعدە بەفری بردەوە یەخ بەندی کردەوە

خەمڵیوە گوڵ، وە شەڕاڕاتی جەمرە مردەوە

}{حاجی}.

بای وەرزی/bay werzî: نتـ:[ کەش][ بای+ وەرزی] کزەبا، بای وەشت

: ئەو بایە یەکە لە زەریای هێمن و هیندی یەوە بەرەو رۆژهەڵات و رۆژهەڵاتی خوارووی کەرتی ئاسیا لە هاویندا هەڵدەکات.

بای وەشت/bay weşt: نتـ:[ کەش][ بای+ وەشت] بایەکی سووکە کە بارانی بە داوادا دێت.

بای هابووب/bay Habûb: نتـ:[ کەش][ بای+ هابووب] گێژۆڵەیەکە لە وولاتی سودان هەڵ دەکات.

بای هەڵچوو/bay heľçû: نتـ:[ کەش][ بای+ هەڵچوو] بای سەرکەوتوو، شنەی شیو، لەبنی شیوەکانەوە بەرزدەبێتەوە.

باهۆرە/bahore: نتـ:[ کەش][ با+ هۆرە] گڕە.

باهور/bahur: نتـ:[ کەش][ با+ هور] ڕەشەبا، تۆف: بایەکە خێرایی یەکەی (50-100) کیلۆمەتر لە کاژێر ێکە.

بای هێلم/bay Hêlm: نتـ:[ کەش][ بای+ هێلم] بایەکی باکووری خۆرهەڵاتی بەتینی ساردە لە ئینگلترا هەڵ دەکات.

________________

– با 2/ ba – : یەكەمین پاشگرە لە زمانی كوردی لە پیتی ( با) كە بە واتای ئاش یان چێشت دێت

:: شۆربا

:: زیرەبا

( بەڵام پتر لە ناو دیالێكتی ناوەندییدا بە( وا ) پتر بەكاردەهێندێت)

:: نیسكەوا

:: نۆكەوا.
.
.
___________
با 3/ba: ن، ف:

1 – بەلێ، ئارێ، وەڵامێکی( ئیجابییە) بۆ پڕسیارێک بە شێوەی( سەلبی) بکرێت و هەروەها ( نە)ی تێدا بێت.

:: ئەرێ نەچوویە مالـی خاڵت ؟ . با.

:: مووچەت وەرنەگرت، با.

2 – لێگەرێ، بـهێلە.

:: بابچێت، بابخوات.

3 – گریمان كرد.

:: با بچوبای خۆنە دەمردی.

4 – پێج دانان

:: ئەو بەنە بادراوە.

5 – ئەستووربوونی لەش

:: دەستم بای كردووە.

6 – بانگ كردن

:: حەسۆ با كرنا ژناخوە.

7 – ڕەگی چاووگی( بادان)ـە واتا پێچ، خول، باد

:: بای دەدا، بای دەدا. { فۆلكلۆر}.

8 – ڕەگی چاووگی ( بای) بوونە. واتا بەهابوون

:: ئەم پەرتووكە بای چەندە؟.

:: بابژی

:: بابمرێت.

بابا/baba: ئان: بەڵێ بەڵێ : هەر ناچی ؟ بابا دەچم.
.
.
__________
با 4/ ba: ئمـ:

1 – وەکو دیارە شێوەکی دی(ب) ـەیە، (بڕوانە ب، بە) لەبەشەدیالێکتی ئەرمەنستان و سوریەدا بەکاردێت، واتای بنچینەی لە ئەوەدایە، کە ڕێچکەی ڕووداو بەرەو کەس دەردەبڕێت.

:: ئەز چووم بابرێ خوە.

:: ئەوێ کورشاند باباڤێ.

:: ئەڤی تۆپ ئاڤێنە بامن.

2 – هەروەها ئەو بەرکارە پێشان دەدات، کەوا ڕووداو لە لای ئەوەوە یا لە پێش ئەو ڕوودەدات.

: باباڤێ وی پارەتونە.

: ئەوبادیا خوەما.

: ئەز باوی هین دبم.

3 – ( ل + با): کە لە لایەن ئەوەوەوە یان بۆلای ئەو ڕووداوە کە ڕوو دەدەن.

:: ل با دان چ بپژی هەیە.

:: کەچک ل با دایکا خوە ڕوونشتیە.

:: ئەز چووم ل با خالێ ڕەشید.

4 – ( ژ+ با)

:: سە ژ با هرچ بازدا چوو.

:: مستۆ ژ باباڤێ خوەهات. ( ل با یان بال) ڕەنگە پاش و پێش بوو بێت وەک

:: بەرف- بەفر، زیخ- خیز. بەڵام لێرە پیتی بزرۆکە لە نێو چووە.

:: بال باڤێ وی کتێب گەلەکن.

:: ئەز بال جیرانێ مەبووم. کورکێ دەلال وەرە بال من.( ژ… بال، ل …بال)

:: جووت دەبن و پێکەوەبەکاردێن، جووتە ئامرازی (ژ بال، ل بال) پێکدێنن.

:: مستۆ ژ بال باڤێ هات.

:: ئازاد ژ بال هەڤالێ خوە کتێب ئانی.

:: ل بال وی پارە نەمان. ئ

:: ەو چوو ل بال برێ من.

:: کەچك ل بال دایکا خوەدا.
.
.
___________
با 5/ ba: ئاک: بلا، برا.

.
_________

با 6/ba: ن: بریتییە لە ئەو گازەی لە دەزگای هەرس كۆدەبێتەوە، بە دوو شێوە دێنەدەرەوە لە لەشی مرۆڤدا. ئەگەر لە گەروورا ئەو گازە دێتەدەرەوە، ئەوا پێی دەگوو ترێت : ( قرپ و قرقێنە) وە ئەگەر گەیشتە ریخۆلەکان و بە رێگای كۆم دا بەشێوەی( تر، تس)دێنەدەرەوە.

بالێبوونەوە/balêbûnewe: كتن:[ با+ لێ+بوون+ەوە]

1 – تسین

: مندالەكە بای لێ دەبێتەوە.

2 – نەخۆشی وژانێكی ناریاری لەشە دا

: كاورا بادارە.

بالێبەربوونەوە/balêberbûnewe: کتن: تسین، تس لێ بەربوونەو، ترلێ بەربوونەوە.

_________

با 7/ba: ن:[ ع: باە] مەیل و هەوەسی جووت بوونی نێر و مێ بە تایبەت بۆ سەگ، هۆک.

باپەرست /baperist: نفا:[ کباک، زا][ با+ پەرست] خواستەک،خواستۆک، هەوەسپەرست، هەوەسخواز: کەسێ کە ئارەزووی زایندەگی وجووت بوونی زۆر بێت.

باپەرستی/baperistî: نچ:[ کباک، زا][ با+ پەرست+ ئی] هەوسبازی، خواستۆ کی.

وەباهاتن/webahatin: کتن:[ وە+ با+ هاتن]

1 – پەیدابوونی مەیلی جووت بوونی دێڵ و مێێەی هەندێک گیانلەبەر دەگەڵ نێرینەکەیان.

2 -[ مجـ] ژن یان کچێک کە مەیلی لە پیاو بێت.

تێبینی

1 – زەبیحی دەفەمووێ : لە زمانی فارسی و عەرەبی دا ( با‌ه) بە واتای ( هێزی جنسی) بۆ مرۆڤ بەکاردێت.

2 – هەژار دەفەمووێ : (باە)ی عەرەبی بە مانای وزەی گان کردن هێناوەتەوە سەر ئەم بایە}.

_________

با 8/ba: ن: پێچ، خول، سوڕ.

باخواردن/baxwardin: کتن:[ با+خواردن] خول خواردن، پێچ خواردن.

باخواردنە سەریەک/baxwardine seryek: کتن، شڕ: لێک هاڵان و کەوتنە سەریەکی دووشت یان چەند شت لە یەکتر.

:: ماسوولکەکانی باسکی پاڵەوان كەریم وەک گرێی قەیسی بەسەر یەکدا بایان خواردبوو.

بادان/badan: کتپ:[ با+ دان]

1- لوولدان، سووڕاندن و پێچ دانی ( بەن، دەزوو و تەناف..) بۆ گشت بوون و قایمتربوونیان، باپێدان.

:: ئەو بەنانە بێنە بایان دەین.

2 – سووڕاندن بۆ قایمکردن یا کردنەوەی هەر شتێک کە پێچی هەبێت.

{

ئەو پێچە بادە با چاک بچێتە ژوور

کە دەستی رۆژگار بای دا سەری من

سەری شووشەی شەراب وا چاکەبادەم

}{ هێمن}.

3 – سووڕاندن و پێچ دانی بەشێک لە ئەندام بۆ ناز و پۆز و لەنجە.

:: چاو ئەو بەر و ستمەی چۆن با دەدا.

بادانەوە/badanewe: کتن:

1 – لادان لەسەر بیر و بروا و چوونەوە سەر باوەڕی پێشوو.

2 – گەڕانەوە، پاشگەزبوونەوە.

:: لە نێو مەنگوڕان دا بادانەوە عەیب نیە.

3 – سووڕاندنەوە، وەرگەڕاندنەوە.

:: ئەو گوڵدانە هەندێک بادەوە بابیبینم بزانم ئەو بەری چۆنە.

4 – کەوانەکردن، کلکردن.

:: گولـلەوە دیوار کەوت و بای داوە.

بادانەوەسەر/badaneweser: کتن: وازهێنان لە کار و مەسەلەیەک وچوونەوە سەر باری پێشوو.

:: کەریم لە نەجاڕی بایداوەتەوە سەر ئاسنگەری.

خۆبادان/xobadan: کتن:

1 – سەماکردن.

2 – بەلەنجە و لار ڕۆیشتن.

لێ بادان/lêbadan: کتن: هەڵقورینجاندن.

بابادەم/babadem: نتـ:[با+بادەم] بابەدەم، ئادەم.

باپەڕ/bapeř: نتـ:[ هـ][ با+ پەڕ] چایمانێ ( هـ)، واپەڕ، ڕەقیتە، کۆڵکج کردن : کەسێکە لە کاتی ئاڕەقەکردینیدا کە هێشتا ئارەقەکەی ووشک نەبووبێتەوە بای سارد لێی بدات.

باپەڕی/bapeřî: نچ: ئەوەی پەیوەندی بە باپەڕە وەهەبێت.

باپەڕبوون/bapeřbûn: کتپ:[ نخ] تووشی نەخۆشی بوون لە پاش ئارەقە کردن وسەرما خواردن. سەرما بوون.

باپێچ/bapêç: نتـ:[ با+ پێچ] ژان لەسک وەستان یان پێچکێک کە بە سکی مرۆڤدا بێت.

باتێدان/batêdan: کتن:[کباش][با+ تێ+ دان]

1 – نەخۆشی باداری گرتن.

:: شێرکۆ قاچی بای تێداوە.

2 – بەدرۆ بەیەکێک هەڵگووتن ولە خۆ دەربردن.

باتێکەر/batêker: ن:[ با+ تێ+ کەر(کردن)] مووشە دەمە( فخخاخ).

باتێکردن/batêkirdin: کتن:[ با+ تێ+ کردن]

1 – بادکردن، فووتێکردن.

2 – پێداهەڵکوتن و فریودان، تاریف کردنی بەدرۆ.

:: بەدرۆ هێندەم تاریف کرد، بام تێکرد.

3 – داخ نانەسەر دڵ، تووشی خەفەت کردن.

باخستن/baxistin: کتن:[ با+ خستن] وەستانی با، تەواوبوونی با.

:: بایەکەی خستووە و پێت خۆش بێ دەتوانین بچینە ماسیان.

باخواردن/baxwardin: کتن:[ با+ خواردن] گشت بوون، پێچ خواردن.

بادەرچوون/baderçûn: کتن:[ با+ دەرچوون] بریتی یە لە لووت بەبەرخۆدا هاتنەوە.

بادەرکردن /baderkirdin: کتپ:[ با+ دەر+ کردن]

1 – بەدەستووری کۆنی کوردەواری، چوونەسەرچاک و پیران بۆ چارەکردنی نەخۆشی باداری( رۆماتیزم).

:: هەموویان چوونە سەرپیری شەوکێل بالەخۆیان دەرکردن.

2 – کردنەوەی زارکی هەمبانە و کوندە …… ی فووکراو بۆ ئەوەی هەوا کەیان لێ بێتەدەر.

3 – هەڵمسانی زگ، ماسین.

:: ئەو مەڕە ئەوەندەی وێنجە ی خواردوە بای کردووە.

بادەرک لێنەکردنەوە/baderk lê ne kirdinewe: کتپ:[ ئد][ با+دەرک+لێ+ نە+کردن+ەوە] ئاسوودە و بێ مزاحم بوون، کەس کار پێنەبوون و خۆ تینەگەیاندن.

بادەش/badeş: نتـ: همبرپز.

بادەڤ/badev: نتـ: باهۆز، بای سارد، کڕێوە.

باگونە/bagune: ن:[ نخ] گتدێ: جۆرە نەخۆشی یەکە دەداتە گونی نێرینە لەغوباوی یەوە هەڵی دەئاوسێنێت. گون پەنەمان لەبەر قەڵەوی.

باکران/bak: کتن: هەڵامسان، پەنمان، پژبوون( کباک).

باکردە/bakirde: ن:[کباش. ل] فووتێکردنی ئاژاڵ لە کاتی سەربریندا.

باکردن/bakirdin: کتن، کتپ:[ با+ کردن]

1 – ئاووسان _ ئاووسین، ئەستوورکردن، هەڵامسان _ هەڵماسین، ماسان، ڤزین، پەنمین.

2 – بریتییە لە تووڕەبوون.

3 – پەیدابوونی با لەناوسکدا.

4 – باکردنی ئاژەڵ بەهۆی زۆرخواردنەوە.

5 – فیزکردن، بەهەوابوون.

باکردنەوە/bakirdinewe: کتن:

1 – ئاوسانەوە.

2 – بەهەوابوونەوە.

باکێش/bakêş: نفا:[با+کێش(کێشان)] باد گییر، باکەش، دەڵاقە، گڵوێنە.

باپشكێو/bapişkêw: نتـ:[با+ پشكێو+ پشكووتن)][ نخ] قینچكە سڵاوە، چینچكە سڵاو، سیتكەسڵاو، سیسكەسراوە، سلەزوەردە، بیتك، بووك : زیپكەیەكی سووری چووكی نێرتكدارە لە سووچی چاو لەسەر پێڵوو پەیدا دەبێت و هۆیەكەی دەستی پیس یان دەسرەی پیس لەچاوادانە.

بای ئاوردە/bay awrde: ن:[ کباش.ل] باداری.

بای سوور/bay sûr: نتـ:[ کناو. مك] ماشەرە، سوورەبا، نەخۆشییەکە تووشی پێستی لەشی مرۆڤ دەبێت و دەی پەنەمێنێت و ڕەنگی سوورێکی مەیلە و مۆر هەڵدەگێڕێت، ئاوسایەکەی تا توێژی بنەوەی پێست دادەخرێت، زیاتر لە دەم وچاو دەدات و یەک لەیەکی دەگرێتەوە، میکرۆبی (Sreptocoque) ـە و بە زاراوەی پزیشکی نە خۆشییەکە کە [ ئێریسپێل: Eryspele ]ی پێ دەگووترێت.

بای کەپوو/bay kepû: نتـ:[ ل] جۆرە مارێکی بێ ژەهرە.

بای کەش/bay keş: نتـ: باکردوو، هەڵمساو.

بای ناوسک/bay nawsik: نتـ: بای گەدە.

بای فەرهەنگ/bay ferheng: نتـ: ئاگرە، ئاورە، زیپکەو پوورگ کە لە دەم و چاو دەردێت.

________

با 9/ba: ئان: لەكن، لجەم.

:: كالكێ من باتەیە.

:: تزبیاتە بامنە.