ئاو ¹ /aw: ن:[ کیمیـ ][ سانسکریت: ئاپه‌][ هه‌خامەشینی: ئاپی][ پەهلەوی: ap][ فارسی: اب] ئاب _ ئا‌ڤ( كباک)، ئۆو _ ئوو( لوری).

  لە فەرهەنگی زمانی ئاڤێستای دا، وەها هاتووەتە تۆمارکردووە 547
 گۆکردنی بە کوردی زمانی ئاڤێستایی   واتای بە ئینگلیزی
  ئه‌پ pa water

 

 شێوەزاری   نەشوناس شوناس

تاک

 كۆ

تاک

 كۆ
 کرمانجی باکوور  ەک  ان  ەكە  ەكان
 کرمانجی ناوەند  ێ ، ێک  ان  ەكە  ەكان
 هەورامی  ێوە  ێ ، ن  ێ ەكێ

1 . پێکهاتووه‌ یان فۆرموله‌یه‌کی شله‌ی بێچێژ و بێبۆن و روونه‌، زۆری لەشوێنێکدا کۆبێته‌وه‌ شین ده‌نوێنێت؛ ئاوێته‌ کیمیایه‌که‌ی ئۆکسجینێک و دووهایدرۆجینه‌. فۆرموولە کیمییایه‌که‌ی H²O یه‌. لەسروشتدا به‌ئه‌ندازه‌ی سێ له‌چواری گۆی زه‌ویدا پۆشی وه‌، وه ‌ته‌نها 2.5 % ئاوی شیرینه‌. لەپله‌ی 100ی گه‌رمایی ده‌کوڵێت و ده‌بێت بە هه‌ڵم و وه ‌لەپله‌ی هیڤۆک( سفر)دا ده‌مه‌ێت، هه‌روه‌ها بەشێوه‌ی( هه‌ڵم) لەهه‌وا دا هه‌یه ‌و که‌ هه‌وای سارد له‌هه‌ڵم بدات، هه‌ڵمه ‌که ‌چڕده‌بێته‌وه‌ و ده‌بێته‌باران، به‌رف، ته‌رزه‌ دێته‌خواره‌وه‌. ژیانی مرۆ‌ڤ و گیانداری دیکه‌ی سه‌رزه‌مین به‌ئاوبه‌نده‌. گه‌ڵێک شتی وه‌کوو( شه‌کر، خوێ) له‌خۆیدا ده‌توێنێته‌وه‌، ئه‌و ئاوه‌ی بەڕووبار و چۆم و کانیاودا دێت گه‌لێ مادده‌ی تیدا تواونه‌ته‌وه‌ و تۆز و خۆلێکی که‌ له‌ هه‌وادا هه‌یه‌ تێکه‌ڵیبووه‌، هه‌روه‌ها میکرۆبیشی تێدایه‌، بۆیه‌ له‌وانه ‌یه ‌خواردنه‌وه‌شی مرۆ‌ڤ تووشی گه‌ڵێک نه‌خۆشی بکات، پێویسته‌ به ‌داو و ده‌رمانی تایبه‌تی یا به ‌کوڵاندن پاکژبکرێته‌وه‌‌.[ ئیتالی: aqua][ ئینگـ: water].  

2 . [ ڕوو]

 شیره‌ یان شیله‌ی فیقی یان ئاووگی میوه ‌و سه‌وزه‌وات

:: ئاوی ترێ، دۆشاو، تڵته‌، سه‌رپاته‌، شه‌ربه‌ت.

:: ئاوی شووتی تووتن خۆشده‌کات.

:: ئاوی گێزه‌ر بۆ تینی چاو باشه.

{

به‌گلی سپی و ئاوی ترێ 

دۆشاوی شیرنت چۆن بۆ ده‌کرێت

}{ مه‌لا}.‌

3 . [ توێ] ئاره‌قه‌( خوێ)، ئەسرین، ئەشک، تف، تۆماو _ تۆوی( توخمی)، خێزاو، ڕۆندک، شیری دایک، فرمێسک، لیک، میز.  

 هه‌ر شله‌یه‌ک ‌له شلەکانی ناو ‌له‌شی مرۆ‌ڤ یان گیانداره‌کان‌‌  

:: له‌حه‌یبه‌تان هه‌موو له‌شی وه‌سه‌رئاوکه‌وت.

:: هێند گه‌رمایه‌ مرۆ‌ڤ هه‌موو گیانی ده‌بێت به‌ئاو.

:: ئاوی زاینده‌گی مه‌ردووم و ئه‌و گیانه‌وه‌رانه‌ی به‌چکه‌ی خۆیان به ‌شیری مه‌مکیان به‌خێوده‌که‌ن.  

:: چاوی پڕبووه‌ له ‌ئاو.

:: پیواز پاکژکردن، ئاو له ‌چاو دێنێت.

{

چەند بەسۆزە ئەی دڵەی سووتاو کزەی هاواری تۆ

دیدە ئەی ئەم هەموو ئاوە کە کردووتە بە جۆ

}{ سالم}

4 . [ مجـ]

 بریسکه‌ و دره‌وشانه‌وه‌ی گه‌وهه‌ر و بەردی بەنرخ  

:: ئه‌ڵماس

:: پیرۆزه‌

:: یاقووت

{

ده‌و گه‌وهه‌ری نیکته‌ی که‌ له‌ نالی ده‌دان خه‌ڵق

ئاوی نییه وه‌ک ئاگری بێ شه‌وقی دزانه‌

}{ نالی}.

5 .  جوانی و تازەیی، ته‌ڕ و پاراو، زێبا شیرینی

::  لێوی به‌ ئاوه‌.

6 . هه‌ر پارچه‌ ئاوێک که‌ تا ڕاده‌یه‌ک ژه‌رف( قووڵ) و پان و به‌رین بێت وه‌ک

:: جۆگه‌ 

:: ڕووبار

:: ئه‌ستێر

:: بناوان یان ده‌ریا.

7 .  یه‌كێكه‌ له‌ چوار مادده‌كان( ئاو، خاک، با، ئاگر).

8 .  پاشگرێكه‌ له‌ زمانی كوردی كه‌ به‌هه‌ندێ ناوه‌وه‌ ده‌نووسێت و وشه‌یه‌كی نۆی دروست ده‌كات

:: سه‌هۆلاو

:: باراناو

:: ماستاو

:: پیازاو .

 پێشگرێکە بە زمانی زانستی بە Hydro یان Hydr دەستپێدەکات، بۆ زۆر زاراوەی زانستی بەکاردەبرێت  

ئاواندن/awandin: کتن:[ كیمیا] به‌ئاوشیكردنه‌وه‌، ئاوشیبوونه‌وه‌. پرۆسێسێكی كیمیاییه‌، چۆن مۆلیكیولێک له ‌گه‌ڵ ئاودا كاردانه‌وه‌ی ده‌بێت، قه‌باره‌ی مۆلیكیوله ‌كه‌ دووكه‌رت ده‌بێت و بچووكترده‌بێته‌ وه‌. به‌تایبه‌ت ئه‌و ماددانه‌ی كه‌ هه‌ڵگری ئه‌تۆمی C یان تێدایه‌.[ ئینگـ: Hydrolysis]

ئاوئاسا/awasa: ئانتـ:[ لێکدراو][ ئاو+ ئاسا] ساف و ڕوون وه‌ک ئاو.

ئاوئەمبار/aw embar: ئانتـ:[ ئینگـ: Reservoir].

ئاوەڕۆ/aweřo: نتـ:[ ئاو+ ئە+ ڕۆ( ڕۆیشتن)] .

ئاوەڕۆی باران/aweřoy baran: نتـ:.[ ئینگـ: watershed].

ئاوەشووشە/aweşûşe: نتـ:[ کیمیـ][ ئاو+ ئە+ شووشە] ناوی باوی سلیکاتی پۆتاسیۆم یان سلیکاتی سۆدیۆمە، وەک کانزایەکی یاردەدەر و بەشی بەتینکەری  چەسپ و لکێنەر جێگیرکەرێکی ئاوە لە کۆنکرێتدا و لە کیمیای ئەتەم و هێلکە پاراستندا بەکاردە‌هێندرێت.[ ئینگـ: water glass].

ئاو به‌ئاگرداکردن/aw beagirdakirdin: کتپ:[ ئد]

1 . کوژاندنه‌وه‌ی ئاگر بەهۆی ئاوه‌وه‌.

2 . فیتنه‌، شه‌ر و شۆز نه‌هێشتن.

ئاوبه‌ ئاوه‌دانی دا ده‌ڕوات/awbe awedanî da derwat: شڕ:[ ئد] ئاو به‌شوێنێکدا ده‌روات که‌ ئاوه‌دانبێت.

ئاتا : تێرئاره‌زووی ئاوخواردنه‌وه‌ ده‌کات، گه‌ده‌ی پڕه‌، تێرو ته‌سه‌له‌، گورچووی پڕه‌.  

ئاوبەخۆدا کردن/awbexodakiirdin: کتپ:[ ئد]

1 . شووشتنی به‌په‌ڵه‌، بۆ ده‌رکردنی ماندوێتی له‌ش و ڕزگاربوون له‌ گه‌رما و ئاره‌قه‌ و …

2 . غوسڵی شه‌رعی به‌جێهێنان، خۆپاکژکردنه‌وه‌ له ‌له‌ش پیسی، به‌ده‌و جۆره‌ی شه‌ریعه‌تی ئایینی ئیسلام دایناوه‌( دوای سه‌رجێیکردن).

3 . خۆشووشتن( به‌س بەئاوی سارد).

ئاوبه‌ردان/aw berdan: کتپ:

1 . كردنه‌وه‌ی ئاوی شێره‌ و رژانی ئاو له‌ لووله‌وه‌.

:: ئاوه‌كه‌ به‌رده‌وه‌ با كۆلانه‌كه‌ ئاو ده‌م.

ئاوبه‌ردانه‌وه‌/aw berdanewe: کتپ: كردنه‌وه‌ی ئاو به‌ بەر‌ده‌وامی بۆ ماوه‌یه‌ک. ئه‌م كاره‌زیاتر بۆ كاری كشتوكاڵی به‌كاردێت.

ئاو به‌ژێرکاداکردن/aw bejêrkada kirdin: کتپ:[ ئد]

1 . به‌نهێنی کارکردن.

2 . به‌دزیه‌وه‌ ئیشی خۆکردن( ده‌ستی خۆوه‌شاندن).

3 . به‌نهێنی پیلان گێڕان.

ئاوبه‌سه‌رکێشان/awbeserkêşan: کتپ:[ ئد]

1 . وونبوونی زه‌وی و زار و هه‌ر شتێکی تر له‌ ژێر ئاودا.

:: به‌ستێنی چۆمی مه‌هاببات به‌هار ئاو سه‌ر ده‌کێشێت.

2 . خنکانی کیسێک یان نوقم بوونی شتێک که‌ له‌ناو ئاودا بێت و له‌ پأ ئاوه‌که‌ له‌به‌رچی بێت، تێکی وپێچی و بیبات.

ئاو به‌شوێنی لێژه‌وه‌ ناوه‌ستێت/aw beşwênî lêjewe nawestêt: شڕ:[ ئد]

1 . ئاو هه‌میشه‌ هه‌ر به‌ره‌و خوارده‌ڕوات( مه‌به‌ست بەیه‌کێکی ده‌ست بڵاو ده‌گووترێت یان پاره‌ به‌فیڕۆده‌ر یان ئێجگار خوارده‌ بێت).

2 . که‌م ته‌رخه‌می کردن له‌….، گوێ نه‌دان به‌…، خستنه‌ئه‌ولاوه‌.

3 . سستی کردن له‌…، خستنه‌ پشت گوێ( ئیش، کار، فه‌رمان).

ئاو به‌لووته‌وه‌ ڕانه‌وه‌ستان/aw belûtewe řanewestan: شڕ:

1 .  تووشی هه‌ڵامه‌ت هاتن ، په‌سییو(په‌رسیو) گرتن، تووشی په‌تابوون.

2 . باپه‌رکردن و ئاوهاتنه‌ خواره‌وه‌ به‌که‌پوودا.

ئاوبڕ ¹ /awbiř: نفا:[ ئاو + بڕ( بڕین)][ زیند]

ماسی گره‌، هه‌له‌که‌ی ئاوی، مژگرکی ئاویی.( قنگره‌).

ئاوبڕ ² /awbiř: نفا:[ ئاو+ بڕ( بڕین)][ نخ] ده‌ردێکه‌ دووچاری ئاژه‌ڵ ده‌بێت له‌ زۆر ئاوی ساردخواردنه‌وه‌ و له‌زمستانانه‌وه‌ کوتوپڕ ده‌یکوژێت به‌تایبه‌ت ماڵات.

ئاوبڕبوون/awbiřbûn: کتپ: تووشی ئاوبڕهاتن.

ئاوبڕ ³ /awbiř: نفا:[ ئاو+ بڕ( بڕین)] ئاوه‌شکێنه‌، ئاوه‌ژنه‌.

 ئه‌و شوێنه‌ی ئاوی لێ هه‌ڵده‌بڕن بۆ ئه‌وه‌ی ڕه‌وانه‌ی شوێنێکی تری بکه‌ن که‌مه‌به‌سته

:‌: ئاوبڕی ئاش.

:: ئاوبڕی جۆگه‌.

 تێبینی 
 جۆگایه‌که‌ دروست ده‌کرێت له‌ ژوور ده‌می ته‌مبووره‌وه‌ به ‌50 مه‌ترێک داده‌مه‌زرێندرێت ئاوبڕ له‌ دار دروست ده‌کرێت، ئه‌وجا ده‌رگایه‌کی بچووک له‌ که‌ناری جۆگا که‌وه‌ داده‌نرێت بۆ کردنه‌وه‌ و داخستن له‌ ئاوی ئاشه‌که‌. هه‌تا ئاشه‌که‌ی پێ وه‌گڕ بخرێت یان بوه‌ستێندرێت.

 ئاو بۆڕژان/aw bořijan: کتپ:[ ئد] ڕاهاتن : له‌سه‌ره‌تا وه‌ فێره‌ كاروكرده‌وه‌یه‌ک بوون.

:: ئه‌و كوڕه‌م ڕۆژێ هه‌تا ده‌تمه‌نی نه‌ده‌مێ ناچێته‌وه‌ فێرگه‌ نازانم چی لێبكه‌م تازه‌ ئاو ێكه ‌بۆی ڕژاوه‌.

ئاو بۆگه‌رمکردن/aw bo germkirdin: کتپ:[ ئد]

1 . گه‌رم كردن و ئاماده‌كرنی ئاو بۆ شووشتنی مردوو.

2 . [ ئد] له‌مردن نزیكبوون. به‌مردووتێگه‌یشتن.

:: جارێک كه‌وتووییم گرت و له‌ مردن گه‌ڕامه‌وه‌ ته‌نانه‌ت ده‌یانگووت ئاومان بۆ گه‌رم كردووی و كفنمان بۆ بڕیوی.{ تاریک و ڕوون، ل، 9}.

ئاوبهێنه‌ و ده‌ست بشۆ/aw bihêneûdest bişo: کتنـ، شڕ:[ ئد]

1 . هه‌موو کارته‌واوبووه‌، کار له‌کارترازا وه‌ .

2 . هیچ نه‌مان( له‌ شتێک یان له‌ کارێک).

ئاوپاریز/awparêz: کتن:[ ئەند][ ئاو+ پارێز] کۆگای ئاو.[ ئینگـ: cistern]{ پەیامی ڕەنج، ل، 47}.

ئاوپرژێن/aw pirjên: کتن:[ ئەند][ ئاو+ پرژێن].[ ئینگـ: wet – pipe]{ پەیامی ڕەنج، ل، 615}.

ئاوتێزان/awtêzan: کتن:[ ئاو+ تێ+ زان] ئاوتێگه‌ڕان.

1 . زار پڕبوون له‌ ئاو به‌ دیتنی شتی ترش بان باسی خواردنێك كه‌ تامه‌زرۆی بێت.

2 . ئاڵوبۆڵبوونی ترێ.

ئاوتێزاندن/awtêzandin: کتن:[ ئاو+ تێ+زاندن] ئاڵوبۆڵكردنی ترێ.

ئاوتێگه‌ڕان/awtêgeřan: کتن: [ ئاو + تێ + گه‌ران] ئاوتێزان.

ئاوتێوه‌ردان /awtêwerdan: کتن:[ ئاو + تێ + وه‌ر+دان] خولاندنه‌وه‌ی ئاو له‌ شتێكی قووڵدا بۆ شووشتنێكی سه‌ره‌تایی.

:: ئاوێكی ده‌ زارت وه‌رده‌.

ئاوچنین/awçinîn: کتن:[ ئاو+ چنین] ئاوگرتن له‌ میوه‌ و به‌رێک كه‌ ئاودارن.

ئاوخواردنه‌وه‌/awxwardinewe: کتن:[ ئاو+خواردن+ ه‌وه‌]

1 . نۆشینی ئاو، نۆشین، ‌ڤه‌خارن.

2 . [ئد] كارێكی زۆر ساناوهاسان.

:: ئه‌سپ ئاژۆتن بۆ من وه‌ك ئاوخواردنه‌وه‌ وایه‌.

ئاوخۆشكردن/awxoş kirdin: کتن:[ ئاو + خۆش+ كردن] شیله‌وتین كردنی ئاو، تێكه‌ڵ كردنی ئاوی سارد وگه‌رم.

ئاودادان/awdadan: کتن، ن:[ ئاو+ دا+دان]

1 . هه‌ڵمژینی ئاو، ئاوهه‌ڵچنین.

::  ئاو دایه‌ ژوورێ وچ ووڵاتی نه‌هێشتین.

:: كه‌وشه‌كه‌م چ كه‌ڵكی نه‌ماوه‌ ئاودایه‌ده‌داته‌ نیوه‌كه‌ی.

2 . [ نخ] نه‌خۆشییه‌كه‌ له‌ لاقی وولاغی به‌رزه‌ ده‌دات و جومگه ‌یان هه‌ڵده‌مسێ وده‌ڵێی ناوی تێدایه‌.

ئاوداشتن/awdariştin: کتن:[ ئاو+ دان] ئاودان و دێرانی زه‌وی و ده‌غڵ و دان و باغ ون باخچه‌، ئاودێران.

ئاودان/awdan: کتن:[ ئاو+ دان]

1 . ئاوەڕشێن : داشتن، ئاودێری، ئا‌ڤدان. تێراوكردنی گژ و گیا. [ ئینگـ : watering]

2 . تێراوكردنی مالات.

3 . ئاو دانه‌ده‌ست كه‌سێک.

ئاودانه‌وه‌/awdanewe: کتن:[ ئاو+ دان+ ه‌وه‌] ده‌لانه‌وه‌ی ئاو له ‌نێو هه‌رشتێكی ئاودار بۆ ده‌ره‌وی خۆی.

ئاوده‌ئاوڕۆکردن/awde awro kirdin: شڕ:[ ئد] له‌ ئه‌ندازه‌ به‌ده‌ر خراپه‌ کردن، له‌ ئه‌ندازه‌ تێ په‌ڕاندن.

ئاوده‌رهێنان/aw derhênan: کتپ:[ کیمیـ][ ئینگـ : Dewatering ] کرده‌ی ده‌رهێنانی بڕی گه‌وره‌ی ئاوه‌، له‌ مادده‌یه‌ک بێ ئه‌وه‌ی گه‌رمی بکرێت.

ئاوده‌گوناندا گه‌ڕان/aw de gunanda geřan: شڕ:[ ئد] هه‌رزه‌کار بوونی کوڕ، شه‌یتان پێ که‌نین، گه‌یشتنه‌ ئه‌و ته‌مه‌نه‌ی که‌ هه‌ستی پیاوه‌تی ده‌بزوێت

::  ئه‌م کوڕه‌ هه‌ قیته‌ قیتێتی ده‌ڵێی ئاو به‌ گونانی دا گه‌ڕاوه‌.

ئاوڕووناکی یه‌ ! /aw řûnakî ye !: شڕ:[ ئد] کاتێک ئاو له‌ده‌ستی یه‌کێک ده‌ڕژێت به‌ شتێک، به‌ ئه‌نجام باش ده‌زاندڕێت و ده‌ربڕینی ده‌م ڕسته‌یه‌ش بۆ دڵنه‌وایی یه‌.

ئاوڕێژ/awřêj: نفا: داته‌ڵینی سروشتی زه‌وی به هۆی ئاوه‌ڕۆی ژێرزه‌ویه‌وه.[ ئینگـ: Sinkhole].

ئاوزایینه‌ده‌م/awzayînedem: شڕ:[ ئاو+ زایین+ ه‌+ ده‌م] ئاو له‌ ده‌م زان.

ئاوشكان/aw şikan: کتن:[ ئاو+ شكان] لادانی ئاوی به‌ردراوه‌ی كشتوكاڵ له‌ ڕێگه‌ی خۆی له‌به‌رهه‌رهۆیه‌ك بێت.

:: ئاوه‌كه‌ له‌ كه‌می داوه‌، وا بزانم له‌ جێیه‌ك شكاوه‌.

ئاوشكاندن/aw şikandin: کتپ:[ ئاو+ شكاندن] لادان و گوازتنه‌وه‌ی ئاوی به‌ردراو بۆ لایه‌نێكی دیكه‌.

ئاوكردن/awkirdin: کتپ:[ ئاو+ كردن]

1 . لێدان و پرژاندنی هه‌ندێك ئاو به‌سه‌رنان یا شتی دیكه‌ بۆ نه‌رم بوونه‌وه‌.

::  نانه‌كه‌ ئاو با نه‌رم بنه‌وه‌.

2 . ئاو له‌چاوگه‌ڕان و قه‌تیسبوونی له‌به‌ر نه‌خۆشی یان هۆیه‌كی دیكه‌.

3 . په‌یدابوونی زنچكاو له‌كران و برین دا.

4 . [ ئد] خوردكردنه‌وه‌ و فرۆشتنی كالای له‌ سه‌رده‌ست ماو.

ئاوگه‌/awge: نتـ:[ئاو+گه‌] کۆگای ئا‌ڤ، ئووگه ‌( کهـ).

ئاو له‌ ئاوه‌ڕۆ بران/aw le awero biran: شڕ:[ ئد]

1 . ئیشک بوون و له‌ جڕایی بوون که‌وتنی ئاو.

2 . کوێربوونه‌وه‌ی سه‌رچاوه‌ی قازانج و سوودی کارێک، بڕانی خێرو بێر.

ئاو له‌به‌ر دڵ ڕۆیین/aw leber dil řoyin: شڕ:[ ئد]

1 . دڵ ده‌خێڵه‌ که‌و‌ڤ هاتن و له‌ حاڵی ڕشانه‌وه‌ دابوون.

2 . [ ئد] برسێتی زۆر، زۆر برسی بوون.

ئاو له‌به‌ر هه‌ڵنیشتن/aw leber heľnîştin: شڕ:[ مکـ] میز ده‌بنه‌ خۆکردنی منداڵ.

:: ئه‌م منداڵه‌ ئاوی له‌به‌رهه‌ڵ نیشتووه‌.

ئاو له‌جێ ماڵی( که‌سێ) نان/aw le cê mal kesê nan: شڕ:[ ئد]

1 . وێرانکردنی ماڵی که‌سێک( ته‌ختکردنی جێماڵه‌که‌ی، که‌ بکرێته‌ کێڵگه‌و ئاوی لێ بندرێت تا ئاماده‌بێت بۆ کێڵان).

2 .  تووشی به‌ڵاکردنی که‌سێک به ‌جوورێ وه‌کو ماڵ وێرانی وه‌هابێت.

ئاوله‌ده‌سک ڕوونگاکوتان/aw ledesk  řûnga kutan: شڕ:[ ئد، مک] تـمـ : ئاوله ‌دینگاکوتان.

ئاوله‌ده‌م زان/aw le den zan: شڕ:[ ئد] تـمـ : ئاو له‌ ده‌م گه‌ڕان.

ئاوله‌ده‌م گه‌ران/aw le dem geran: کتنـ:

1 . ئاوکه‌وتنه‌ زار، له‌به‌رخواردنی شتێکی ترش یان چاو پێکه‌وتنی که‌سێک که‌ شتێکی ترش بخوات یان باسکردنیشتی ترش.

2 .  ئیشتهاچوونه‌ خواردنێک، حه‌زله‌ شتێک کردن.

ئاو له‌دینگا کوتان/aw ledînga kutan: شڕ:[ ئد] کردنی کارێک که‌ که‌ڵکی نه‌بێت.

ئاولێ ( له‌کارێ) نه‌خواردنه‌وه‌/awlê(le karê)ne xwardinewe: شڕ:[ ئد] ده‌ست نه‌ گێڕانه‌وه‌ و خۆنه‌پاڕاستن له‌ کردنی کارێک

::  تۆ بڵێی ده‌ست به‌سه‌ر پووله‌ کانه‌وه‌ بگرێت ؟  ئه‌رێ وه‌ڵا ئاوی لێ ناخواته‌وه‌.

ئاو و ئاوچوون/aw – û – aw çûn: شڕ:[ ئد] تووک و نه‌فرینێکه‌ له‌ که‌سێک ده‌کرێت

::  ڕه‌بی ئاو- و- ئاوچێت. تووشی به‌ڵایه‌ک بێت و ڕزگاری له‌دوا نه‌بێت.

 تێبینی 
 به‌ ئه‌و واتایه ‌: ئاوێک (چۆمێک، ڕووبارێک) له‌ پێشادا بیگات که‌ خۆی هاته‌ بڕانه‌وه‌ ‌فڕێی داته‌ ئاوێکی دیکه‌وه‌ هه‌تابیبات، هه‌ر به‌ ئه‌وجۆره‌ له‌ ئاوێکی تره‌وه‌ بۆ ئاوێکی تر.

ئاو و پیای/aw û piyay: نتـ:[هـ ][ توێ ][ ئاو+ و+ پیای] مه‌نی، ئاوی مرۆ‌ڤ، تۆماو، ئا‌ڤک، ئا‌ڤین.

ئاو و ئاگر/aw û agir: نت:[ ئاو+ و+ ئاگر][ كنـ] به‌لا، مه‌ترسی یه‌كجار زۆر. { ئاو و ئاگر ئامانیان نیه‌}{پپـ}.

خۆ به‌ ئاو و ئاگردادان/xo be aw û agir dadan: شڕ:[خۆ+ به‌+ ئاو+ و+ ئاگر+ دا+ دان][ كنـ] ئه‌نجامدانی كارێك و نه‌پرینگانه‌وه‌ له‌ هیچ مه‌ترسییه‌ك.

ئاو و ئاوه‌دانی/aw û awedanî: نتـ:[ رۆژک، سنــ] تمـ ئاب و ئاوه‌دانی.

ئاو و با/aw û ba: نتـ:[ ئاو+ و+ با] ئاووهه‌وا، که‌ش.

ئاو و تاو/aw û taw: نتـ:[ سنـ][ ئاو+ و+تاو( تاب)] جه‌خت

:: فیسار که‌س له‌ئاب و تابێکه‌وه‌ قسه‌که‌ی ده‌گێڕایه‌وه‌. واته‌ به‌ جه‌خت، به‌ کوڵ و دڵ .

ئاو و خاک/aw û xak: نت:[ ئاو+ و+ خاك] ووڵات، نیشتیمان .

{

نه‌سیبم هه‌ر نه‌بوو له‌م ئاو و خاكه‌، بشمرم بێ جێم

به‌ ده‌ردی خۆمه‌وه‌ ده‌تلێمه‌وه‌ بێ ئاو و گڵ چیبكه‌م

}{ ئاواتز ل 20}.

ئاو و دان/aw û dan: نت:[ ئاو+ و+ دان] ئاو و دان پێکه‌وه‌.

ئاو و دۆ/aw û do:نت: دۆیه‌، که‌بۆ ئه‌وه‌ی سارد ببێ یان ئه‌گه‌ر خه‌ست بئووبێته‌وه‌، ئاوی تێکه‌ڵ ده‌که‌ن. 

ئاو و گڵ/aw û giľ: نت:[ کنـ]

1 . ئه‌جه‌ل، مه‌رگ، ئاکام.

2 . ئه‌و شوێنه‌ی پیاوی لێ ده‌مرێت. ئه‌وشوێنه‌ی لێی ده‌نێژرێت

:: ئاو و گڵ نالـی بردۆته‌ ئه‌ستانه‌( ئه‌سته‌مبول).

:: که‌س نازانێت ئاووگڵی کوێی به‌نسیب ده‌بێت.  

3 . له‌ش، ته‌ن، ڕواڵه‌ت، کلۆخ.

4 .  سروشت، نیشتیمان، نیشتگه‌، دیار، زێد.

ئاو و گڵ هه‌ڵگرتن/aw û giľ heľgirtin: کتن:[ پپ][ شڕ] ( ئاوگڵ هه‌ڵی گرت)

1 . مه‌رگ بۆی هات، ئاکامی هات، واتا نه‌ما، مرد، گیانه‌ به‌ده‌سته‌وه‌ دا.

2 . گیان سپاردن، گیان به‌ده‌سته‌وه‌ دان، دونیابه‌جێ هێشتن، مردن، به‌لاداهاتن، له‌ناوچوون، ته‌فروتوونا بوون.   

ئاو و گۆشت/aw û goşt: نتـ:[ رۆژک] چێشتێکی شله‌ی گۆشته‌، له‌تکه‌ نۆکی تێده‌کرێت ونانی تێده‌گوشرێت. چه‌ند جۆری هه‌یه ‌: شۆربا و گۆشت، گۆشتاو.  

ئاو و هه‌وا/aw û hewa: نتـ[ ئاو+ و+ هه‌وا]

1 . که‌ش، کا‌ڤار، ۆلکه‌، بینده‌ر : هه‌موو ئه‌و باره‌ سروشتیانه‌ ده‌گرێته‌ وه‌ ( گه‌رما، سه‌رما، باوبژ، گه‌رده‌لوول، به‌رف، باران….) که ‌زانستی هه‌واناسی ده‌یانگرێته‌وه‌ وخۆشی وناخۆشی ووڵاتێک یا شوێنێک پێدیاریده‌کات.

:: ئاوهه‌وای کوردستان به ‌ئاوهه‌وای ده‌ریای سپی ناوه‌ڕاست ده‌ژمێردرێت.

{

یاخۆ په‌ڵه‌ به‌فرێكی که‌ ئه‌سڵا نه‌شکابێ 

قه‌ندیلی مونیری گوزه‌ری ئاووهه‌وابێ

}{ نالی}.

 2 . جێگا، وار _ هه‌وار.

ئاووهه‌وای وشک/aw û heway uşik: نتـ:[ جێۆ][ ئاووهەوای+ وشک( ووشک)] ئه‌و ئاووهه‌وایه‌ی كه‌ رێژه‌ی باران بارین به‌شی ڕووه‌ك‌‌كان ناكات، راده‌ی باران بارین له‌ 10 ئینج كه‌متره‌.    

ئاوهاتنه‌وه‌/awhatinewe: کتن: شاوه‌ت له‌( شهوه‌)ی عه‌ره‌بییه‌وه‌هاتووه‌.[ ئینگـ : orgasme] 

ئاوهه‌ڵمژته‌/awy heľmijte: نفا:[ ئاو+ هه‌ڵمژ( هه‌ڵمژین)+ ته‌] شتێک که‌وتبێته‌ ئاوه‌وه‌ و ئاوی هه‌ڵمژش بێت.

ئاوی/awî: نچ:[ ڕه‌نگ][ ئاو+ی] ئاڤی. [ ئینگـ : watery]

1 . شین، که‌وه‌، که‌وی.

2 .  [ زیند] ڕووه‌کی ئاوی یا زینده‌وه‌ری ئاوی : ماسی. ئوویی (کل).

3 . ربه‌، رنیگ، دۆشاو : میوه‌یه‌که‌ به‌گه‌رم کردن خه‌ستکرابێته‌وه‌.

ئاویه‌و/awyew: نتـ:[ هـ] ئابجۆ، ئاوجۆ، بیره‌.

ئاویی/awîy: ئانتـ:[ ئاو+ئیی][ ئینگـ : aqueous]

1 . هه‌رچی كه‌ پێوه‌ندی به‌ ئاو هه‌بێت.

:: كاژێری ئاوی.

2 . کشتوکاڵێک كه‌ ده‌بێت ئاوبدرێت. به‌راو، ئاویه‌.× دێم.

3 . [ زیند] ئه‌و گیاو گیاندارانه‌ی كه‌ له‌ ئاودا ده‌ژێن یا ئه‌وه‌ی كه‌ ژیانیان تا راده‌یه‌ک پێوه‌ندی به‌ ئاوه‌وه‌ هه‌بێت. ئاوژی

:: ماری ئاوی، گیای ئاویی.

4 . [ ڕه‌نگ] یه‌كێک له‌ سێ ڕه‌نگی سه‌ره‌كی. ( زه‌رد، سوور، ئاوی(شین)عابی، ئابی، ئاوڕه‌نگ.

            چەند نموونەیەک لە جۆرەکانی ئاوی             

ئاوی ئه‌مار/awî emar: نتـ: ئه‌ماراو.

ئاوی ئاموون چێ/awî amûn çê: نتـ:[ ئد][ ئاوی+ ئاموون+ چێ( چوون)]تووکو نه‌فرینه‌ : بۆواو نه‌یه‌ته‌وه‌، چوونی بێهاتنه‌وه‌ بێت.

 تێبینی 
1 . ئاموون ناوی چه‌مێکه‌ له‌ ئاسیای ناوه‌ند.
2 . چه‌مێکه‌ به ‌که‌ناری شاری (خوارزم)دا ده‌ڕوات و له‌ نێوان تورکستان و خۆرستاندایه‌.

3 . دکتۆرمعین ده‌ڵێت له‌باتی ئاموون (ئامووی، ئاموویه‌، ئا مووده‌ریا) ده‌ڵێت و به‌چه‌می (جه‌یحون)ی دا ده‌نێت که‌ له‌باکووری خۆرستانه‌وه‌ به‌ده‌شتی( ئامووی) ده‌ده‌ڕوات.{ زه‌بیحی }.

ئاوی ئەمۆنیا/awî emonya نتـ: .[ ئینگـ : aqua ammoniae]

ئاوی بابه‌قه‌تار/awî babeqetar: نتـ:[ رۆژک : مکـ] ئاوی کانییه‌ که‌ له ‌موکریان خه‌لک لایان وایه‌ خواردنه‌وه‌ی کۆخه‌ وکۆکه‌ ڕه‌‌شه‌ چاک ده‌ کاته‌وه‌و له‌ هه‌موو لایه‌که‌وه‌ ‌ڕووی تێ ده‌که‌ن.  تێبـ: بابه‌ قه‌تار خۆی (چاک )ێکه‌ له‌ دێی خۆراسان 30-20  کم دووره‌ له‌ ڕۆژهه‌ڵاتی (مه‌هابات)ه‌وه‌.

ئاوی بادەم/awî badem: نتـ: .[ ئینگـ : aqua amygdalae]

ئاوی باران/awî baran: نتـ: ئاوبه‌نگ، باراناو : گۆمێکه‌ که‌ باراناوی تێدا کۆببێته‌وه‌.[ ئینگـ : aqua pluvialis]

ئاوی به‌ستوو/awî besitû: نتـ: سه‌هۆڵ، به‌فری مه‌ییو.

ئاوی بەفر/awî befir: نتـ: [ ئینگـ : aqua nivialis]

ئاوی به‌قا/awî beqa: نتـ:[ئاو+ی+ به‌قا( بقاء)] ئاوی ژیان :

{

هات به‌هار ئه‌مما له‌پاش بارانه‌ بۆ چیمه‌ كه‌په‌نك

یا له‌ پاش مردن چ سوودێكی هه‌یه‌ ئاوی به‌قا

}{ئاوات. ل 155}.

{

لێوی تۆ ئاوی به‌قا من خوزم

فه‌یزی تۆ ره‌حمه‌ت ومن سه‌وزه‌گیا

}{ نالـی}.

ئاوی بۆندار/awî bondar: نتـ:[ ئاو+ ی+ بۆندار] بۆناوی. [ ئینگـ : aqua armatica]

ئاوی بێلنگاو خواردنه‌وه‌/awî bêligaw xwardinewe : شڕ:[ ئد] کاران به ‌ئاره‌زووی دڵی خۆ کردن و گوێنه‌دانه‌ هیچ که‌س و هیچ شتێک.

::  وه‌ها دیاره‌ ئاوی بێ لخاوی خواردووه‌ته‌وه‌، وه‌ڵڵا به‌سه‌ریه‌وه‌ ناچێت.

ئاوی بێمه‌رگی/awî bêmergî: نتـ: ئاوی حه‌یات.

ئاوی بیر/awî bîr: نتـ:[ ئاو+ ی+ بیر][ ئینگـ : well water]

ئاوی پاک/awî pak: نتـ. شڕ: ئاوی ره‌وان، ئاوی سازگار. ئاوێک بۆ خوار دنه‌وه‌ بشێت.

ئاوی پاڵاوتە/awî paľawte: نتـ:[ ئاو+ ی+ پاڵاوتە( پاڵاوتن)] دڵۆپاو. [ ئینگـ : aqua distillata]

ئاوی په‌نگ خواردوو/awî peng xwardû: نتـ:[ ئاو+ ی+په‌نگ+ خواردوو( خورادن)][ ئینگـ : inter ception water]

ئاوی په‌نیر/awî penîr: نتـ:[ئاو+ی+په‌نیر] چۆڕاوه‌ی تووره‌گه‌ی په‌نیر.

ئاوی پشت/awî pişit: نتـ:[ توێ] تۆماو، شاوه‌ت، ئاوی نێر.

ئاوی پرژ/awî pirj: نتـ: تا ‌ڤگه‌، سوولا‌ڤ، تا‌ڤگه‌یه‌که‌ له‌سه‌کران زۆر سارد وخۆشه‌.

ئاوی پیرۆز/awî pîroz: نتـ: له‌ ئایینی ئیسلام دا به‌ ئاوی زه‌م زه‌م ده‌گوترێت.

ئاوی پیری/awî pîrî: نتـ: چیای شاقشاق، ئاوی مه‌نزور.

ئاوی پیس/awî pîs: نتـ: ئاوی ئاوەڕۆ.[ ئینگـ : waste water].  

ئاوی تاڵ/awî taľ: نتـ:[ ئاو+ی+ تاڵ] مه‌ی : مه‌به‌ست له‌ شه‌راب و عه‌ره‌قه‌.

ئاوی تاڵ وسوێر/awî taľ û siwêr: نتـ:[ ئاو+ی+ تاڵ+ و+سوێر][ كنـ] كوێره‌وه‌ری، ڕه‌نجه‌ڕۆ.

ئاوی تاڵ و سوێرخواردنه‌وه‌/awî taľ û siwêr xiwardinewe: نتـ :[ ئاو+ی+ تاڵ+ و+سوێر][ كنـ] كوێره‌وه‌ری و زه‌حمه‌ت زۆر دیتن. ڕه‌نج و مه‌ینه‌ت چێشتن.

ئاوی ترشەلۆک/awî tirşelok: نتـ:[ کیمیـ][ ئاو+ ی+ ترشەلۆک][ ئینگـ : acidulous water].

ئاوی ترێ/awî tirě: نتـ:[ ئاو+ ی+ ترێ] گووشراوه‌ی ترێ.

ئاوی تۆبه‌/awî tobe: نتـ:[ ئاو+ی+ تۆبه‌] ئاوێكه‌ كه‌ له‌كاتی تۆبه‌كردندا به‌سه‌ر دا ده‌كرێت.

ئاوی تۆبه‌یه‌سه‌رداكردن/awî tobe beserdakirdin: كتپ:[ كنـ] تۆبه‌كردن و پاك بوونه‌وه‌ له‌ گوناه‌.

:: قادر ئاوی تۆبه‌ی به‌سه‌ر قه‌حپه‌یه‌كدا كرد وهێنای.

ئاوی تێکراو/awî têkiraw: نتـ:[ ئاو+ ی + تێکراو(تێکردن)] ئه‌و ئاوه‌یه‌ ده‌خرێته‌ دادده‌ی تره‌وه‌، بۆ شل کردنه‌وه‌ی.

ئاوی چاو/awî çaw: نتـ: ئه‌سرین، فرمێسک، فرمیسک.

{

الحضر مه‌حوی له‌ نه‌وحه‌ی بێ گوناهان الحض

ئاوی چاوی بوو جیهانی دا به‌فر تۆفانی نووح

}{ مه‌حوی. ل. 102}.

ئاوی چاودادان/awî  çawdadan: كتن:[ ئاو+ی+چاو + دا+دان]

1 . روونكردنه‌وه‌ی چاو به‌ چاو له‌ جوانی كردن.

2 .  چاوترسێن، ترساندن. هه‌ڕه‌‌شه‌لێ کردن.

3 . [ ئد] روون کردنه‌وه‌ و زاخاو دانی چاو به‌ته‌ماشاکردنی شتی جوان ( ئافره‌ت، دیمه‌ن). ئاوی چاوساندن.

ئاوی چاوداهاتن/awî  çawdahatin:  شڕ:[ ئد] کوێر بوون، که‌مبوونی بینایی : هێنه‌ چاوی به‌په‌رتووکه‌کاندا چڕ داگرتووه‌ وه‌خته‌ ئاوی چاوی دابێت.

ئاوی چاورۆڕژان/awî  çawrořijan: كتن:[ ئاو+ی+چاو+ ڕۆ+ أژان] كوێربوون، سۆما و بینایی چاو نه‌مان، بینایی چاو ڕژان.

ئاوی چاوسه‌ندن/awî  çawsendiin: کتپ:

1 . [ باشک] ترساندن، تۆقاندن، ترس وه‌به‌رکه‌سێ نان، چاوترسێن کردن، چاودان.

2 . [ رۆژک : سنـ] ئاوی چاوسه‌نن.

ئاوی چنین/awî  çinîn: ن: ئاوگرتنی میوه‌و هه‌ندێ شتی تر.

ئاوی حه‌یات/awî ĥeyat: نتـ: ئەلکسیر :  له‌ چیرۆکه‌ کاندا گوتراوه‌: ئاوێکه‌ هه‌ر که‌س لێی بخواته‌وه‌ نا مرێت. ده‌چمه‌ سه‌رکێوی ئاتێ، دێنم ئاوی حه‌یاتێ.

 تێبینی 
وه‌ها باسده‌کرێت که‌( خدر)ی پێخه‌مبه‌ر له‌ ده‌م ئاوه‌ی خوار دۆته‌وه‌ و بۆیه‌ش له ‌کورده‌واریدا ناوی بۆته‌( خدری زینده‌). هه‌ر وه‌ها ده‌گووترێت ئه‌سکه‌نده‌ری مه‌که‌دۆنی یش به ‌دوای ئه‌م ئاودا گه‌ڕاوه‌ – که‌ گوایه‌ له ‌مه‌ڵبه‌ندێکی تاریکی دونیایه‌( ؟) و ناوی تاریستانه‌ هه‌ڵوه‌دا بووه‌. که‌ به ‌ئێکسیر ناوی ده‌رکردووه‌.
چیڕۆکه‌کانی ناو ئا‌ڤێستا بۆ وێنه‌ باسی باوکی زه‌رده‌شت ده‌کات که ‌له ‌ئه‌م ئاوه‌یخواردۆته‌وه‌ به‌ ناوی (هۆمه‌) و هەر‌وه‌ها له‌ جامی جه‌م ده‌خوڕێته‌وه‌ وه‌ جه‌مشیدیش به‌ هه‌مان مه‌به‌ست گه‌یشتووه‌.
 [ ئد] لێوی دڵدار.{ له‌شیعرو ئه‌ده‌بیاتدا}

 {

ئاوی حه‌یاته‌ ئاته‌شی ئه‌فسوورده‌یی ده‌مت

ته‌حرێکی تۆیه‌، گڕ، له‌تووۆیش که‌دێته‌ده‌ر

}{سالم}.

3 . [ ئینگـ : aqua vitae].

ئاوی خزر/awî xizir : شڕ:[ ئد] ئاوی ژیان.

{

زوڵمه‌ت مه‌دیده‌ چونكه‌ گه‌یشتی به‌ ئاوی خزر

تۆ نامریت و عاله‌م ئه‌كا یه‌ك به‌یه‌ك وه‌فات

}{ بێخود. ل 98}.

ئاوی خواردنه‌وه‌/ awî xiwardinewe: نتـ: ئاوێك كه‌ خاوێن بێت و بشێت بۆ خواردنه‌وه‌.

ئاوی خه‌زایی/awî xezayî : شڕ: ئه‌و سالانه‌یه‌ كه‌ كولـله‌ له‌ كشتوكاڵ ده‌دات.

{

كولـله‌ت كه‌وته‌ ناو شینایی 

بۆی بێنه‌ ئاوی خه‌زایی

}{ هه‌ژار ، بۆكوردستان، ل 80}.

ئاوی ده‌م/awî dem: نتـ: لیک، تف : بریتی یه‌له‌ ئاوێته‌یه‌کی شل ولینجه‌. ئه‌م شله‌یه‌ له‌لایه‌ن أژێنه‌ گلانده‌کانی ژێرگوێ و ژێر زاروهه‌ر دوولووی بن گوێ و هه‌موو ئه‌و لووه‌ ورده‌ کانی تر ده‌رده‌درێت. له‌ماوه‌ی 24  کاتژێمرنیزیکه‌ی یه‌ک لیترلیک له‌لایه‌ن ئه‌و لوولنه‌وه‌ ده‌ردێت: ئه‌و مژاده‌ ئۆرگانیکا نه‌ی که‌ له‌ لیکدا هه‌ن بریتین له‌ فۆسفاتی کالیسیۆم و کاربۆناتی سۆدیۆم و فۆسفاتی مه‌نگه‌نیسیۆم وکلۆریدی پۆتاسیۆم. فرمانه‌کانی سه‌ره‌کی لیکگ مرۆ‌ڤ ئه‌مانه‌ن: پاراستنی ته‌رێتی ناو ده‌م به‌شێوه‌یه‌کی هه‌میشه‌یی، ئاسان کردنی ئاخاوتن، ئاسان کردنی هه‌رس کردن، ئاسان کردنی قوتدان، له‌ناوبردنی هه‌ندێک به‌کتریا.

ئاوی دڵۆپێندراو/ awî dilopěndraw: نتـ: ئه‌و ئاوه‌ كه‌ دڵۆپێنداره‌وه‌ به‌ ڕێگه‌ی كیمیایی.

ئاوی دیده‌/awî dîde : نتـ: ئاوی چاو، فرمێسك.

{

مه‌گه‌ر خه‌ر یاری نه‌قشێنم ببێته‌ نه‌قشبه‌ندی دڵ

كه‌ نه‌قشی غه‌یری ره‌نگی ئه‌و به‌ ئاوی دیده‌ شۆرابێ

}{ نالـی}.

ئاوی ڕازیانە/awî raziyane: نتـ:[ ئاو+ ی+ ڕازیانە]. [ ئینگـ : aqua anisi]

ئاوی ڕه‌‌ش/awî ř: نتـ:[ نخ ] ئاوی سه‌وز : ماکه‌ی ده‌ردێکه‌ که‌ چاو کوێر ده‌کات یان ڕه‌‌شاوێکه‌ که‌چووه‌ په‌رده‌ی چاوه‌وه‌، کوێری ده‌کات وه‌ئیتر ڕووناک نابێته‌وه‌[ ئینگ:  Glaucoma].

ئاوی ڕه‌‌ش داهاتن/awî řeŝ dahatin: کتپ: په‌یدا بوونی ئاوی ڕه‌‌ش له‌چاو دا، کوێر بوون.

ئاوی ڕوو/awî řû: نتـ: ته‌ماشای (ئابڕوو) بکه‌ن.

ئاوی زار/awî zar : نتـ:[ ئاوی+ زار] ئاوی ده‌م، ئا‌ڤده‌م، لیک، ڕنگاو( هـ).

ئاوی زاردان/awî zardan: نتـ: ئاوی چاو دان. بریتی یه‌ له‌ هه‌ره‌شه‌لێکردن، تۆقاندن، ترساندن.

ئاوی زه‌مزه‌م/awî zemzem: نتـ: ئاوێکه‌ حاجیان له‌گه‌ڵ خۆیان له‌ (مه‌ککه‌) ڕا بۆ مته‌فه‌رک له‌گه‌ڵ خۆیان ده‌یهێنن.

ئاوی زێر/awî zêř:  نتـ: ئه‌و زێراوه‌یه‌ كه‌ زێری پێ نوێ ده‌كه‌نه‌وه‌.

ئاوی ژیان/ awî jiyan: نتـ: ئاوی بێ مه‌رگی، ئاوی ژیان، ئاوی حه‌یات.

ئاوی ژین/awî jîn: نتـ: ئاوی بێ مه‌رگی، ئاوی ژیان، ئاوی حه‌یات.  

ئاوی ژێر زه‌وی/awî jěr zewî: نتـ:[جێۆ ] ئه‌و به‌شه‌ ئاوه‌ی ژێر زه‌وییه‌ كه‌ له‌ ناو پشتێنه‌ی تێربووندا هه‌یه‌؛ چینی زەوی گلدەرەوی ئاو.[ ئینگـ : Groundwater , waterbearing].

ئاوی ساز/awî saz: نتـ:[ ئینگـ :soft water].

ئاوی سازگار/awî sazgar: نتـ: ئاوی شیرین و ڕوون که ‌بۆ خواردنه‌وه ‌بشێت.

ئاوی سه‌وز/awî sewiz: نتـ:[ نخ] ئاوی ڕه‌‌ش، ئاوی سەوز، تەمیی چاو، سەوزئاو، گلاوکۆما. [ ئینگـ : Glaucoma]

ئاوی سپی/awî sipî: نتـ:[نخ] ئاوی مرواری، بریتی گه‌ له‌ ڵێڵ بوونی زه‌ره‌بینی چاوکزبوونی هێزی بینینی به‌ هۆی پیری و هه‌ندێک نه‌خۆشی گه‌وره‌ به‌نه‌شته‌ر گه‌ری چاره‌سه‌ر ده‌کرێت.

ئاوی سوێر/awî swêr: نتـ:[ ئاوی+ سوێر] ئاوی شۆرک، ئاوی شوێر، شۆراو، سوێراو ، ئاڤا دەریایی، روندک، سورئاڤ، شوراو، گیراڤا خوێ.[ ئینگـ : salt water , brine ]{ سەلاحەدین، ل، 99}{ کەمالنامە، ل، 1253} 

ئاوی سیاوه‌/awî siyawe: نتـ:[ هـ] ئاوی ڕه‌‌ش.

ئاوی شله‌تێن /awî ŝiletěn: نتـ:[ هـ] ئاوی شیره‌تێن. ئاوی شیله‌و گه‌رم. [ ئینگـ : aqua tepida]. 

ئاوی شه‌و/awî ŝew: نتـ:

1 .  ئاوێکه‌ له‌سه‌ره‌تای شه‌وه‌وه‌ له‌ گۆزه‌ کرابێت، تاوه‌کو بۆ به‌یانی سارد بێت.

2 . [  ئد] شتێک که‌ هیچ مایه‌ی تێ نه‌چێت

:: ئاوی شه‌وێ پارێزت ده‌کات

ئاوی عه‌ینه‌مه‌ل/awî a’ynemel: نتـ:[ باشک، سیمـ][ ئاوی + عه‌ینه‌مه‌ل] ئاوێکه‌ گوایا باڵنده‌ ی عه‌ینه‌مه‌ڵ (خه‌زایی) حه‌زی لێده‌کات وبه‌داویدا دێت.

 تێبینی 
  زیبیحی : نازانم ئه‌م ته‌رکیبه‌( عین الامل)ی عاره‌بی یه‌ یان ته‌رکیبی کوردی و عه‌ره‌بییه‌ به‌واتای( عین : کانی+ مه‌ل : باڵنده‌) یاخود هه‌ر هیچیان نه‌بێت و وشه‌یه‌کی کوردییه ‌و جه‌ڕاوه‌.
  له‌ هه‌ندێ شوێنی کوردستان کاتێ کولـله‌ زۆر ده‌بێت و ترسی ئه‌وه‌ ده‌کرێت که‌ زیان به‌ ده‌غلان بگه‌یه‌نێت. یه‌کێک که‌ ده‌بێت هه‌ندێ سیفه‌تی تێدا بێت – ده‌نێرن له‌ کانییه‌کی که‌ هیچ که‌س نازانێت له‌ که‌نگێوه‌ ده‌ست نیشان کراوه‌ ئاو بێنێت، باوه‌ڕیان وه‌هایه‌ که‌ باڵنده‌ی خه‌زایی به‌دوای ده‌م ئاوه‌دا دێن و کولـله‌ کان ده‌خۆن.

 ئاوی قاچ داهاتن/awî qaĉ dahatin : کتنـ:[ ئد] زۆرماندووبوون

:: ئه‌وه‌نده‌ به‌ پێوه‌ ڕاوه‌ستاوه‌ ئاوی قاچی داهاتووه‌.

:: ئه‌وه‌ چۆن ئاوی قاچی دانایه‌.

ئاوی قه‌تیس/awî qetîs: نتـ:[ جێۆ] ئاوی كۆن : ئاوی سوێری هه‌ڵگیراو له‌ناو كه‌ڤره‌كاندا.[ ئینگ: Connate water ].

ئاوی قۆره‌/awî qoře: نتـ: به‌رسیله‌، ئووغووره‌.  

ئاوی کافوور/awî kafûr: نتـ:[ ئاو+ ی+ کافوور][ ئینگـ : aqua camphorae]

ئاوی کانی/awî kanî: نتـ: کانیاو، بیراو. [ ئینگـ : aqua fontana]

ئاوی که‌وسه‌ر/awî kewser: نتـ:[ كو: ئاوی( ئاو+ی)+ ع: كه‌وسه‌ر( )] ئاوی حه‌وزی كه‌وسه‌ر له ‌به‌هه‌شت.

{

ئاوی كه‌وسه‌ر نۆشی سۆفی بێ كه‌ من

ئاوی ئینسان یه‌عنی ماچی ده‌م ده‌خۆم

}{ نالی}.

ئاوی کلۆرۆفۆرم/awî kloroform: نتـ:[ ئاو+ ی+ کلۆرۆفۆرم][ ئینگـ : aqua chloroformi]

ئاوی گه‌رم/awî germ: نتـ: .[ ئینگـ : aqua fervens]  

ئاوی گه‌رم له‌ ژێر(له‌به‌ر)ڕۆیشتن/ awî germ le jêr(le ber) řoyŝtin: شڕ:[ ئد] میزبه‌خۆدا کردن، میزده‌بنه‌خۆکردن.

::  سه‌ری وه‌بنی کڵاوی که‌وتووه‌، ئاوی گه‌رمی له‌ ژێر دا ده‌ڕوا.

ئاوی گوڵاو/awî guľaw: نتـ: [ ئینگـ :  aqua rosae]

ئاوی گوڵه‌باخ/awî guľebax: نتـ: گوڵاو.

ئاوی لووت/awî lût: نتـ: ئاوی که‌پوو، چڵم.

ئاوی ڵێڵ/awî ľěľ: نتـ: ئاوی لێخن.  

ئاوی لیمۆ/awî lîmo: نتـ: ئوووالیموو، گووشراوه‌ی لێمۆ.

ئاوی مه‌رگ /amerg: نتـ: ئاوی مردار، ئاره‌قه‌ی مردوو، چیامانی، چایمانی، ئاوی په‌سیوی.  

ئاوی ناو بۆشایی یەکان/awî naw bošayîyekan : نتـ: [ جێۆ] ئاوی سەر ڕووی ئاوی ژێر زەوی لە چینە تێر ئاوەکاندا. [ ئینگـ : vadose water]

ئاوی نەبا‌ت /awî nebat: نتـ:  ئویونه‌وات( رۆژک، ل ).

ئاوی وه‌شه‌ن /awî weŝen: نتـ:[ هـ] ئاوی خۆش.  

ئاوی هه‌رێمی/awî hermě: نتـ:  گووشراوه‌ی هه‌رمێ.

ئاوی هه‌نار/awî henar: نتـ: ئووئه‌نار، ئاوی ئه‌نار، گووشراوه‌ی هه‌نار.

ئاوی هه‌ڵووژه‌/awî heľûje: نتـ: ئووئه‌ی، گووشراوه‌ی هه‌ڵووژه‌.

به‌ ئاودادان/be aw dadan: کتپ:[ ئد] به‌تڵاندن، زایه‌کردن، فه‌و تاندن، له‌ده‌ست ده‌رکردن.  

به‌ئاوکه‌وتن/be aw kewtin: کتن:[ به‌+ ئاو+ كه‌وتن] ئاوه‌شی بوون، کزبوون و زه‌رد هه‌ڵ گه‌ڕانی داهات له‌به‌ر ئاو زۆری.

به‌حه‌وت ئاوپاکنه‌بوونه‌وه‌/be h’ewt aw pak bûnewe: کتنـ:[ ئد] زۆرپیسبوون، گڵاویی ده‌رنه‌چوون.

بەرهەڵستکەری ئاو/aw: نتـ: .[ ئینگـ : water proof].  

بوون به‌ ئاو/bûn be aw: کتنـ:[ ئد] به‌خۆدا شکانه‌وه‌، خه‌جاله‌ت بوونه‌وه‌، ته‌ریق بوونه‌وه‌

:: وه‌ختێ درۆکانی کرد و سووربووه‌وه‌و هه‌ربوو به‌ئاو.

::  قسه‌ی وه‌های ده‌کرد مرۆ‌ڤی ده‌کردبه‌ئاو.

پاککردنەوە بە ئاو/aw: نتـ: ڕاماڵین بە ئاو. [ ئینگـ : water borne]

پاڵنانی ئاو/paľnanî aw: نتـ: [ ئینگـ : water backflow]

توانای کۆکردنەوەی ئاوی ژێر زەوی/aw: نتـ: [ ئینگـ : water holding capacity]

تێڕاو/aw: نتـ: تێرئاو.[ ئینگـ : water logged].  

دژە ئاو دزی/awî pîs: نتـ: سفت.[ ئینگـ : ].

ڕێژەی ئاو بۆ چێمەنتۆ/aw: نتـ: [ ئینگـ : water cement ratio or water factor]

ڕێگری ئاو لەچوارچێوەی پەنجەرەدا/ aw: نتـ: [ ئینگـ : water bar]

سەرچاوەی ئاو/aw: نتـ: .[ ئینگـ : water inle].  

شوێنی وەرگرتنی ئاو/aw: نتـ: .[ ئینگـ : water intake].

قسڵی ئاوی/awî: نتـ: .[ ئینگـ : water lime].   

له‌ئاودان/le awdan: کتنـ: له‌چه‌م و ڕووباران په‌ڕینه‌وه‌.

:: سیروان لێشت نه‌ده‌م هه‌ر ده‌م به‌ی ؟ .

:: له‌حه‌وت ئاوی داوه‌ ، قولاپه‌ی ته‌ڕنه‌بووه‌ : زۆز فێڵبازو زۆینگه‌.

له‌ئاوی شه‌وێ پارێزكردن/le awî ŝewê parêzkirdin: نتـ، شڕ: خۆ له‌ ئاوی شه‌وێ پارستن.

:: گوتیام : ناو كام رێوی تۆبه‌ت كردووه‌ به‌ رۆژووه‌، له‌ ئاوی شه‌وێ پارێزێ ده‌كا، ده‌چێته‌ حه‌جێ( مانز، ل،7).  

 تێبینی 
له ‌کەله‌پووردا : ئه‌وانه‌ی هه‌ر خۆیان ده‌مڕێنن و هه‌وڵده‌ده‌ن هه‌رچی نه‌فسیان ئیشتیهای چوویه‌، نه‌یخۆن و نه‌یخۆ نه‌وه‌و نه‌یکه‌ن. جا ئاوی شه‌و له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ساردو خۆشه‌ نه‌فس ئاره‌زووی ده‌کات

مەرزیبی ئاوی پیس/awî pîs: نتـ: بۆڕی ئاوی ئاوەڕۆ.[ ئینگـ: waste stack].  

ناسازی ئاو/aw: نتـ: [ ئینگـ: water hardness]

.

.

_________

ئاو  ²/– aw: پێبـ:

1 . له‌هه‌ندێ ناوچه‌ی کوردستان بۆنیشاندانی شه‌ریکایه‌تی دوو یان چه‌ند که‌س له‌ کارێکدا، له‌ شتێکدا، یان وه‌ک یه‌ک ئه‌ندازه‌ وشێوه‌ی دوویان چه‌ندشت. ده‌خرێته‌ سه‌ر وشه‌ی مه‌به‌ست

::  ئاوده‌نگی

::  ئاودامان

::  ئاوماڵ….

2 . ئام، هام، هاو، هه‌و، ئه‌و، ها‌ڤ_هه‌‌ڤ{ کباک}.

3 .  پێشگرێکه‌ له‌زمانی کوردی[ ئاو+ وێنه ‌: ئاوێنه‌] نه‌ینۆک، نه‌ینک، قۆدکا.

.

.

_____________

ئاو  ³/– aw: ئـمـ:

1 .  ئامرازی دروست کردنی به‌رکاره‌، له‌ دۆخی ڕابڕدووی سێیه‌م که‌سی تاک که‌ بکه‌ری دیارنه‌بێت( المبنی للمجهول)

::  براو

::  پچراو

::  خوراو

:: خنکاو

:: سووتاو.

 2 .  پێشگرێکه‌ له‌ زمانی کوردی ده‌چێته‌ سه‌ر ناو و ناوێکی تری لێ دروست ده‌کات.

:: گوڵاو

:: به‌فراو

:: چەماو یان چەماوە

:: دۆشاو

:: زاخاو

:: قرتاو

:: گه‌رماو

:: کانیاو

:: سه‌راو

.

.

.

.