خاک/xak: ن:
1- ئاخ( كباك)، بەژیا، بووم، خۆڵ، ڕزوێ، گڵ : یەکێکە لە چوار هۆبەکانی سروشت.[ ئینگـ : Soil].
{
من کە خاکی پاکی کوردستانی نازدارم هەبێ
چی لە قەطعەی ئەوروپاکەم، مولکی چینم بۆ چییە
}{ف، بێ کەس}.
2 – زێد، مەڵبەند، وەلات، وەتەن، نیشتمان.
3 – گه‌رد، تۆز، عه‌رد.
خاکاویی/xakawî: ئانتـ:[ خاک+ ئاویی] تۆزاوی، خۆڵاوی.
خاکە/xake: نتـ:[ خاک+ ئە] ووردەتۆزی قەند، برنج و خەلووز.
خاکەبان/xakeban: نتـ:[ هـ] گڵەبان، ئاخەبان.
خاکەچەرمگە/xakeçermige: نتـ:[ خاک+ ئە+ چەرمگ+ ئە] ئاخەسپیک: گڵەسپییەکە بۆسواغدانی دیواری وەتاغی بەکاردێت.
خاکەرێ/xakerî: نتـ: خاکستەر، خۆلەکەوە، خۆلەمێش.
خاکەری/xakerî: نتـ: خاک دی.
خاکەشارکێن/xakeşarkên: نتـ:[ ئەردە] خاکبازی.
خاکه‌لێوه/xakelêwe: ن:[ کات][ مكـ] ئاخەڵێوە، ئاخلێڤە( کباک)، هەرمێ پشکوان: یەکەمین مانگی وەرزی بەهارە، فەروەردین( فارسی). وەیەکەمین مانگی کەڵۆیە، کەبەرامبەربە کەڵووی یەکەم ئەویش کەلووی کاوڕە. کە لە (21- 3ی مانگی مارت) وە تا( 20- 4 ی نیسان) کۆتای پێ دێت.
خاکەی مڕبەند/xakey miřbend: نتـ: بڕادە.: ڕیزە ئاسنی ووردە کە لە ئاسنی ڕندراو دەبێتەوە.
خاکەمڕمەند /xakemiřmend: نتـ: بڕادە، ورتکە.
خاکەناز/xakenaz: نتـ:[ خاک+ ئەناز(ئەنداز)]
1 – مەدونە، بێلۆکەی خۆلەمێش دەردان.
2 – بێڵ( هـ)(بێڵی ئاسن، بێلی دار)، پامەڕە_ پێمەڕە_ مەڕە، مەربێر، خاکەناس.
: ئامرازی هەڵكەندنی زەوی و ڕاگوێزتن و هەڵگرتنی كۆما شتی دیكە.
خاکەناس/xakenas: نتـ: خاکەناز، پێمەڕە، بێلاسن.
خاکەنداز/xakenidaz: نتـ:[ خاکە+ نداز(ئەنداز)] خاکەناز.
خاکباز/xakibaz: نفا: کەسێکە بەهۆی خۆڵی ووردە گەمە بکات.
خاکبازی/xakibazî: نتـ:
1 – خاکەشارکێ، تەپەشارکێ: گاڵتە بەخۆڵکردن، گەمەکردنی منداڵان بەخۆڵ.
2 – چشتێکی لە نێو خۆڵێدا شاردنەوە و یەکێکی تر بیدۆزێتەوە.
خاکبازیی کردن/xakibazî: کتپ: بەخاک یاریی کردن، بەخۆڵ گەمەکردن، خۆڵەپەتانی کردن، گاڵتەبەخۆڵ کردن، گەمە بە خۆڵ کردن(منداڵان).
خاک بەتوورەکەبێژان /xak be tûrekebêjan: کتن:[ ئد] داتەپاندن، داڕووخاندن، کاول کردن، لەبەین بردن.{ شوان. ل. 483}.
خاک بەتوورەکە کێشان/xak betûrekekêšan: کتن:[ ئد] بریتییە لە وڵات وێرانکردن و لەناوبردن.
خاکبەسەر/xakbeser: ئانتـ:[ خاک+ بە+ سەر] خەمناک، پەڕێشان، بەدبەخت، لێقەوماو، زەلیل.
خاکبەسەربوون /xakbeserbûn: کتن:
1 – تووشی چورتم بوون، نەگبەتی بەسەرهاتن.
2 – زەدەداربوون.
خاکبەسەری/xakbeserî: نچ:[ خاکبەسەر+ ی] خەمناکی، پەڕێشانی، بەدبەختی، لێقەوماوی، چارەڕەشێتی.
خاکبۆس/xakibos: نتـ:[ خاک+ بۆس] کووڕنووشبەر.
خاکبۆسی/xakibosî: ئانتـ:[ خاکبۆس+ ئی] کووڕنووش
بەری.
خاکبێژ/xakibêj: نتـ: کەو، سەڕەند، هێڵەک : لەوحێکی کون کونە خۆڵی پێدەبێژرێت.
:: خاکبێژ لە چینک دروست دەکرێت.
خاکبێژان/xakibêjan: کتن: بریتیە ژ وێران کرن وخراب کرنێ.
خاکپێژ/xakipêj: نفا: خاکبێژ.
خاکپا/xakipa: نتـ: خاکی بەری پێ.
خاکپەرست/xakiperist: نفا: نیشتیمان پەرست.
خاکپەرستی/xakipersitî: نچ: نیشتیمان پەرستی.
خاکپەروەر/xakiperwer: نتـ: خاکپەرست.
خاکپەروەری/xakiperwerî: نچ: خاکپەرستی، نیشتیمان پەرستی.
خاکردن/xakirdin: کتپ:[ کباش، ل] کەپماڵ کردن.
:: ئەرا ئەو خانگە خاکردم.
خاکرێز/xakrêz: نفا: بەخۆڵ قوڵکە پڕکردنەوە.
خاکڕن/xakřin: نفا:[ ئەردە][ خاک+ ڕن( ڕنین)] خێشک لە شێوەردان، ماڵەی تەختە، ماڵنج، تەختەی ڕێک و لووسی کردنی شێوەرد.
خاکڕن کردن/xakřin kirin: کتپ: تەخت کردن، خێشک لەشێوەردان، زەویی داماڵیین، زەوی ماڵە دان( دوای کێڵان).
خاک ڕنین/xak řinîn: کتن:
خاکڕی/xakiřî: ن:[ ل] خۆڵەمێش، خۆلەکەوە، خۆڵەمێش.
خاکسار/xaksar: ئانفا:[ مجـ][ ئەردە] بەلەنگاز : بریتیە لە مرۆڤی هەژاری بێ نەوا.
خاکساری/xaksarî: نچ: [ مجـ][ ئەردە] هەژاری و بێ نەوایی.
خاکسەر/xakser: ن: خۆڵەمێش، خۆڵەکەوە، خۆڵی.
خاکسەری/xakserî: ن:[ ڕەنگ][ ئەردە] بۆر، ڕەنگی بۆر.
خاکسفت/xak sift: ن:[ ئەردە] جۆرە خۆڵێکە بۆ دیزە و گۆزە و لەویش باشتر کە بۆ ئامانی چینی دەست دەدات.
خاکشیر/xakşîr: ن:[ ڕوو] گیایەکی بەهاری باڵا بەرزە تۆوێکی هەیە وەک تۆوی تووتن لەگەڵ شیری کچان تێکەڵ دەکرێت، بۆ فێنکی دەدرێت بە منداڵ، دەلێن دەرمانە.{ گیوی.ل. 352}.
خاکشیر/xakşîr: ن:[ زیند] کرمی ئاو (؟).{ گیوی.ل. 352}.
خاکشین/xakşîn: ن:[ ڕوو][ کباک] گیایەکە. { گیوی.ل. 352}.
خاککەش/xakikeş: نتـ:[ ئەردە][ خاک+ کەش] عەربانەی خۆڵ و زبڵ کێشانی دەستی.
خاککەفتن/xakikeftin: کتن:[ خاک+ کەفتن] خۆخستنەسەرخاک، نێوچاوان لەسەر زەوی دانان، کۆڕنۆش.
خاکلماو/xaklimaw: نتـ:[ خاک+ لم+ ئاو] خاکێکی شێوەسێگۆشەیە لە شوێنی بەیەکگەیشتنی ڕووبار بە دەریاوە دروست دەبێت و پێکهاتووە لەنیشتووە قوڕییەکان ولمییەکان.[ ئینگـ : Delta]{ زەویناسی. ل. 22}.
خاکناز/xakinaz: نتـ:[ ئەردە][ خاک+ ناز(ئەنداز)] خاکەنداز، بێڵی ئاسن.
خاکنشین/xaknişîn: ئانفا: خاکسار، گەدا، سوواڵکەر، نابووت.
خاکنشینی/xaknişînî: نچ: خاکساری، گەدای، سوواڵکەری، نابووتی.
خاکوباد/xak û bad: نتـ:[ ئەردە] هاوخاک.
خاکوپا/xak û pa: نتـ:[ مجـ] کەوش ولاق ماچ کردنی گەوران، هێڤی و جاوەجاو، پەنا و داڵدە.
:: چووە خاکوپەنای بۆبرد.
خاکوخۆڵ/xak û xoľ: نتـ: هەر دوو ژی مەبەست پێ هەر ئاخە.
خاکوخون/xak ǔ xun: نتـ: ئاخ و خون، ئەڤەژی قسمێ جۆتە وشەیانن.
خاکی/xakî: ئان:[ ڕەنگ]
1 – بەرەنگی خۆڵ، بۆرەڵووکە یان ڕەنگی کوتاڵ کە وەک خاک وایە.
2 – [ مجـ] بریتییە لەمرۆڤی خۆبەزڵ نەزان، بێفیز، بێلاف.
خاکی ترش/xakî tirş: نتـ: زەوی ترش.[ ئینگـ : Acid soil].
خاکی جڵیتاوی/xakî ciľîtawî: نتـ: خۆڵی سێلاکی. [ ئینگـ : Alluvial soil].
خاکی چينتی/xakî çîntî: نتـ: خاکی سپی، گڵی چينی : گڵێکە دەفری چينی لێ سازدەکرێت.
خاکی دامەن/xakî damen: نتـ: ئەو خۆل و تۆزەی دەنووسێ بەداوێنەوە.
{
کە خاکی، خاکی دامەن بە، وەگەرنە، تۆزی بەربادی
کە ئاوی، ئاوی گەوهەر بە، وەگەنە، بڵقی سەر ئاوی
}{نالـی}.
خاکی ڕووەكدار/xakî řuwekdar: نتـ:[ ئینگـ : Humus].
خاکی کاوی/xakî kawî: نتـ:[ ئینگـ : Sand soil].
خاکین/xakîn: ئان:[ کباش، کهـ] زەوی خاکین.
.
هەڵگێراندنەوەی خاک/heľgêřandinewey xak: نتـ:[ کشت][ هەڵگێراندنەوە+ ی+ خاک][ ئینگـ : Soil uplifting ( turning )].
یەكەکانی خاك/yek: نتـ:[ یەکەکانی+ خاك] [ ئینگـ : Soil units]
.
.
.
.