پیر¹/pîr: ئان:[ پەهلەوی: پیر]
| لە فەرهەنگی زمانی ئاڤێستادا، وەها تۆمارکراوە. ل. 359 | ||
| گۆکردنی بە کوردی | زمانی ئاڤێستایی | واتای بە ئینگلیزی |
| زەیرووە | auuriaz | old age |
| زەیریرە | aririaz | old |
1 – بەساڵاچوو، کال( کباک) : مرۆڤ چ نێر، چ مێ كە تەمەنی زۆر چووبێتە سەر یان تەمەنی دوای گەڕاوەیی.
2 – [ ڕوو] درەختی بەتەمەن.
{
داری پیرەدار بەدار نابێ
یاری دوورە شار بەیار نابێ
}{ پەند}.
3 – [ ڕوو] گژوگیای ناشلک و چیڕ.
4 –[ ئاین] پیاوی باش و نیكی خوداپەرست كە بە ئامۆژگاری مرۆڤ بێنێتەسەر رێگای چاكە، ماموەستا، ڕێپیشاندەر.
{
دەروێشیەكەمان كیسەیەكی بێ بن بوو
مەیگێڕی جوان ڕێبەر و پیری من بوو
}{ خەیام}.
5 – گۆڕی پیاوچاكان.
6 – پێشگرە بۆ گەلێک ناو، ئاوەڵناو وەک
:: پیری موغان.
:: پیرەمێرد.
پیرایەتی/pîrayetî: ئاكتـ:[ پیر+ئایەتی] پیرێتی.
پیران/pîran: نتـ:[ پیر+ ئان] كۆی پیر.
پیرانە/pîrane: ئانتـ:[ پیر+ ئانە]
1 – تەمەنی پیریی.
2 – هەر شتێک كە تابیەت بێت بەپیرانەوە.
3 – چەشن و شێوەی پیر.
پیرە/pîre: نتـ:[ پیر+ ئە]
1 – پیرەكەرە و قەڕاسە!. بە كەسێک دەڵێن كارێک بگرێتە ئەستۆی خۆی لێوەشاوەی نەبێت. یان كەسێكی پیر جل و بەرگی هەرزەكارانە لەبەربكات.
2 – [ کباک، جز] پیرەژن.
پیرەباب/pîrebab: ئانتـ:[ پیر+ ئە+ باب]
1 – پیرپنتک : منداڵێكە كە كردار و گوفتاری لە گەورە بچێت.
2 – دەم سپی : كویخوا و زانای كۆمەڵ.
3 – ناوی دێیەكە لە ناوچەی شارباژێر سەر بە شاری سلێمانی.
پیرەپیا/pîrepya: ئانتـ:[ هـ][ پیر+ ئە+ پیا( پیاو)] پیرەپیاو.
پیرەپیاو/pîrepyaw: ئانتـ:[ هـ][ پیر+ ئە+ پیاو] پیاوی پیر و بەساڵداچوو، پیرەمێرد.
پیرەپتۆن/pîrepton: ئانتـ:[ ڕەوا] پنەپێتۆ، سەرەسۆدە : منداڵێكە گووتە و ئاخاوتنی پیرانی بێت.
پیرەدا/pîreda: نتـ:[ كباك] نەنک، داپیرە.
پیرەزا/pîreza: نتـ:[ پیر+ ئە+ زا( زایین)] مندالێكە لەكاتی پیری دایک و باووكی لەدایک بووبێت.
پیرەژن/pîrejin: نتـ:[ پیر+ ئە+ ژن] پیرێژن.
پیرەژنی/pîrejinî: نچ:[ پیر+ ئە+ ژن+ ئی] پیرێژنی.
پیرەسەگ/pîreseg: نتـ:[ پیر+ ئە+ سەگ]
1 – سەگی پیر.
2 – [ مجـ] پیری خراپ و ناخۆشەویست.
پیرەكەر/pîreker: ئانتـ:[ پیر+ ئە+ كەر]
1 – كەری پیر.
2 – [ مجـ] پیری خەرفاو و نەزان.
پیرەكەمۆ/pîrekemo: ئانتـ:[ پیر+ ئە+ كەمۆ] پیری فێلباز و ناڕاست.
پیرەگورگ/pîregurg: ئانتـ:[ پیر+ ئە+ گورگ]
1 – گورتی پیر.
2 – [ مجـ] پیاوی بەئەزموون و تێگەیشتوو، زیرەك، بە فڕوفێڵ، فێڵەزان.
پیرەمێر/pîremêr: ئانتـ:[ پیر+ ئە+ مێر( مێرد)] پیرەمێرد.
پیرەمێرد/pîremêrd: ئانتـ:[ پیر+ ئە+ مێرد]
1 – پیاوی بەسالاچوو.
2 – نازناوی تۆفیق ئەفەندی فەیلەسووف.
پیرباب/pîrbab: ئانتـ:[ كباك، زا][ پیر+باب] باپیر.
پیرباڤ/pîrbav: نتـ:[ پیر+ باڤ][ كباك] باپیر.
پیربوون/pîrbûn: كتن:[ پیر+ بوون]
1 – چوون بەسالا، گەیشتنە سەردەمی پیری. پەرخاندن، بەناوسالانداچوون، بەسالانداچوون، سەربوون، پیربوون، ژچاخاخۆ دەرباس بوون.
2 – گژوگیا لە قوتاغی ناسک و نەمامی بەسەرچووبێت و چیڕبووبێت.
:: ئێستا ئیدی پنگ پیر بوون و بۆ خواردن نابن.
پیرپەنک/pîrpenik: ئانتـ: پیرپنتک.
پیرپنتک/pîrpintik: نتـ:[ پیر+ پنتک] منداڵێكە كە كردار و گوفتاری لە گەورە بچێت.
پیركردن/pîrkirdin: كتپ:[ ئد][ پیر+ كردن] كەسێک لەبەرخەم و خەفەت و ناڕەحەتی زووتر لەكاتی خۆی گەیاندنە تەمەنی پیریی
:: من پیرنیم خەم و خەفەت پیریان كردم.
پیركوونی/pîrkûnî: ئانتـ:[ پیر+ كوون+ ئی] پیاوی پیری جلف و هەرزەكار.
پیرلێكردن/pîrlê kirdin: كتپ:[ ئد][ پیر+ لێ+ كردن] لێ پیركردن وەكوو نەخۆشی، كە كۆن بێت.
:: دەڵێن لێی پیربووە.
پیرمەند/pîrmend: نتـ:[ پیر+ مەند] سێناتۆر.
پیروپاتاڵ/pîrûpataľ: نتـ:[ پیر+و+ پاتاڵ]
1 – زۆرپیر.
2 – پیری خەرفاو و کەللەویشک.
پیروپەندی/pirûpendi: نتـ:[ پیر+ و+پەند+ی] مەتهەلۆک.
پیر و کاڵ/pîr û kaľ: نتـ:[ کباک] پیروگەنج، پیروجحێڵ.
پیرێتی/pîrêtî: نچ:[ پیر+ ئێتی] پیریی : ئەوەی پەیوەندی بە پیرەوە هەبێت.
پیرێژن/pîrêjin: ئانتـ:[ پیر+ ئێ+ ژن] پیرەژن. ژنی بەتەمەن و بەسالاچوو، پیرە.
پیڕی/pîřî: نچ: ئەوەی پەیوەندی بە پیرەوە هەبێت، وەک تەمەن، تەندروست، ڕووخسار، هەڵسوکەوت، بیر و بۆچوون دەربارەی پیربوون.
:: پیری و هەزار عەیب.
پیڕی ئاخرشەر/pîřî axirşer: نتـ، شر:[ پیر+ ی+(ع : ئاخر+ شەر)] كەسێک كە كۆتایی ژیانی بەخێر و خۆشی تەواو نابێت و لە پیرییدا ئەركەكانی ئایینی بوجێ ناهێنێت و دەست دەكات بە خراپە.
{
ئەو قورم ساغە دەڵێن پیری موغانە، پێی بڵێن
پیری ئاخرشەر دەردی مەیخانە تاكەی دادەخەی
}{ مەحوی}.
پیڕی ئیفتار/pîřî îftar: نتـ، شر:[ پیر+ ی+ ئیفتار] پیری كەنفتار.
{
ئەی پیری ئیفتار، ئەتۆ چ عەكسێكت پێشانی ئەو پادشایەی ئێمەدا كەوا دڵی مەحزوون بوو}{ سەعید و میر سێوەدین}.
پیڕی تەریقەت/pîřî terîqet: نتـ. شر:[ پیر+ ی+(ع : تەریقەت: ڕەوت)] مورشد، شێخ.
{
بە پێچی خوار و خێچ ئیما دەكا پیری تەریقەت : بێ
حەقیقەت پیرە زاهیدپیرە، گوم كردوو تەریق ئەمما
}{ مەحوی}.
پیڕی خانەقا/pîřî xaneqa:[ پیر+ ی+ خانەقا] شێخی خانەقا.
پیری خەرابات/pîrî xerabat: ئانتـ:[ پیر+ ی+ خەرابات( خەر+ ئابات )]
1 – پیرێک لە مەیخانە مەی دەفرۆشێت.
2 – ( سۆف) پیر و ڕێبەرێک كە مورید بۆ تەركی داب و نەرێت هان دەدا و بەرە و هەژاریی و سۆفیگەریی هانیان دەدا.
{
من رەند و قەلەندەر و سیفەت و مەست و خەرابم
تۆ پیری خەراباتی و ئەگەر مەزهەبی وات بێ
}{ وەفایی }.
پیڕی دڵ/pîřî diľ: ئانتـ:[ پیر+ ئی+ دڵ] سەرۆک و ڕێپیشاندەری هەست.
{
بنووسە، پیری دڵم ئەمری كرد، ئیتاعەم كرد
لە ئیبتیداوە كە بەیتی موناسبی دیوان
}{مەحوی}.
یان
{
چییە پیری دڵ ئیمشەو وەك عەرەقخۆر
لە كونجی تەكیە بۆ مەیخانە ئەگری
}{ بێخود}.
پیڕی فەرتووت/pîřî fertût: ئانتـ:[ پیر+ ی+ فەرتووت( ؟ )] زۆرپیر.
پیڕی سەدساڵە/pîřî sedsaľe: ئانتـ:[ پیر+ ئی+ سەد+ ساڵ+ ئە] كەسێكە كە زۆرپیر بێت، پیری فەرتووت.
پیری شاتی/pîrî şatî: نتـ:[ پیر+ ئی+ شاتی] ناوی یەكێک لە سەرۆک هۆزانی ناوچەی ووڵاتی (ماننا) بووە. هەندێک بۆچوون لەسەر ئەم ناوە هەیە، ناوی یەكێک لە وەزیرەكانی فەرەیدوون ناوی ( پیرشاد)بووە، هەروەسا ( پەری زاتی، ئەرتی شاتی، شاتە بەرزانە) هاوبەشییان هەیە.
پیڕی عەقڵ/pîřî äeqiľ: نتـ:[ پیر+ ی+ ( ع : عەقڵ : ئاوەز)]
1 – ئەقڵی گشتی.
2 – پیاوی زانا و فرەزان.
{
كە ساڵی ریحلەتی ئەم مورشیدەم پرسی لەپیری عەقڵ
بەحەرفی جەوهەری ئەم ئایەتی كردم ئیشارانی
}{ بێخود}.
پیری عیشق/pîrî äîşiq: ئانتـ:[ پیر+ ی+( ع : عیشق)] ماموەستا و رێبەری عاشقان. یان ئەو كەسەی لە عیشقدا پیربووبێت.
{
عەقدی ئیحرامێ د عیشقیدا كو پیری عیشق بەست
دی چغەم گەر خەرقە رەهنی خانەیی خەممار بت
}{جەزیری}.
پیڕی كەنعان/pîřî kenäan: ئانتـ:[ ئد][ پیر+ ی+ (ع : كەنعان)]
1 – پێغەمبەر یاعقووب.
2 – كەسێک گەلێک چاوەڕوانی دیتنی خۆشەویستێكی دووركەوتوو.
{
دەمێ بوو چاوەڕێی مژدەی قودوومی ئێوەبوو پێخود
خودا كردی نەسیمی پیرەهەن بۆ پیری كەنعان هات
}{ بێخود}.
پیڕی كەنفتار/pîřî kenfitar: نتـ:[ پیر+ ی+ كەنفتار] پیری فێڵەزان و دڕ و هار، پیری ئیفتار.
{
ڕاوستاوە تەوە پیرێكی كەنفتارە
ئەوە پیرهەرای لێدە كردەوە هەی عەرەب و عەرەبەسوارە
}{ سەعید و میرسێوەدین}.
پیڕی مەیخانە/pîřî meyxane: نتـ:[ پیر+ ی+ مەیخانە]
1 – پیری مەیفرۆش.
2 – پیری تەریقەت، پیری مەیكەدە.
{
بەبۆنەی پیری مەیخانە منیش پیربووم و لێكەوتم
كەچی هەر جوانەمەرگیم پێدەمێنێ وەك دڵی لاوم
}{ ئاوات}.
پیری مەیكەدە/pîrî meyikede: نتـ:[ پیر+ ی+ مەی+ كەدە] پیری مەیخانە.
{
سۆفی گۆشەی خانەقا بووم، ئێستە پیری مەیكەدەم
زاهیدی خەڵوەنشین بووم، ئێستە مەست و مەیزەدەم
}{ هێمن}.
پیری موغان/pîrî muẍan: نتـ:[ پیر+ ی+ موغان( موغ+ ئان)]
1 – پێشەوایی گەوەرە پیاوانی ئایینی مەزدایی ( زەردەشتی) بووە.
{
جاما ددەستی شاهید ژەنگێ ددڵ دشۆتن
پیری موغان درەندان وەهوە دكر ریوایەت
}{ جەزیری}.
2 – زیرەک و زۆرزان.
3 – خاوەن بار.
پیریناسی/pîrînasî: نتـ: زانستێكە كە دەكۆڵێتەوە لەمەڕ باری كۆمەلایەتی، دەروونی، و زیندەوەری. ئەم ڕەوتە خۆی جودا دەكاتەوە لە (geriatri) كە دەكۆڵێتەوە لەمەڕ نەخۆشییەكانی دەمی پیربوون لەتەمەنی مرۆڤدا. [ ئینگـ ـ: gerontology : پیرزانی].
پیڕی هەزار ساڵە/pîřî hezae saľe: نتـ، شڕ:[ پیر+ ی+ هەزار+ ساڵ+ ئە] زۆرپیر، پیری فەرتووت.
{
چاو ڕەشێكم دی لەو ماڵە
دە كووژێ پیری هەزارساڵە
}{ كانی مرادان}.
پیری وەجاغان/pîrî wecaẍan: نتـ:[ پیر+ ی+ وەجاغان( وەجاغ+ ئان)]
1 – خۆی زەلامێكی تایبەت بووە، چارەی دیوانە و شێتی كردووە.
2 – كەسێكە بەنزا و نیایش نەوە بە وەجاغ كوێران دەدا.
{
چارەی نیە دێوانەی رووی تۆیە وەفایی
سەد سال ئەگەر بیبەنە بەر پیرووەجاغان
}{ وەفایی}.
پیریی/pîrî: نچ:
1 – بوونی شت بەپیری.
2 – پیرایی.
.
.
__________
پیر²/pîr: ف:[ پهـ: پەتییرەک] پێشواز، پێرگین، بۆلا، بەرەو.
| تێبینی |
| ئەم وشەیە بەتەنها دەكارناكرێت و دەگەڵ ئەم چاوگانەی خوارەوە دێت |
بەپیرەوەچوون/be pîreweçûn: كتن:
1 – بۆلای كەسێک چوون بۆ بەخێرهاتن كردن، پێشوازیی كردن، بەرەوپیرچوون، بەپیرەوەڕۆیین، بەپیرەوەڕۆیشتن: بەرەوپیرڕۆیین.
{
بەپیرئەو ماهەوە چووم و بەسەرچووم
پەری بوو، ئەونەبوو، شەوبوو، بەسەرچووم
}{ مەحوی}.
2 – پێشوازیی كردن لە هەر كار و مەسەلەیەک.
:: خەڵكێكی زۆر بەپیر پێشانگای نەقاشی لاوەكانی شارەوە چوون.
بەپیرەوەڕۆیشتن/be pîrewe řoyiştin: كتن: بەپیرەوەچوون.
بەپیرەوەڕۆیین/be pîrewe řoyîn: كتن: بەپیرەوەچوون.
{
بەپیری مەرگەوە فەرسەخ بە فەرسەخ ڕۆیون مەردان
ئەوی باكی لەمردن بێ دیارە بڵح و نامەردە
}{ مەحوی}.
بەپیرەوەهاتن/be pîrewehatin: كتن: پێشووازیی لێكرانی كەسێك لەلایەن كەسانێكی دیكەوە. بەرەوپیرهاتن.
پیرایی/pîrayî: ن:[د] بەپیرەوەچوون، پێشوازی
:: بەپیرمەوە هات.
.
.
.
.