تاڵ ¹ /taľ: ن:[ هیک : تەنترە][ ئاڤێستا : تەﺜرە.]

1 – تاڵەموو: taľemû.

:: مامم تەمەنی زۆرە، بەڵام سەری یەک تاڵی سپی تێدانیە.

2 – هەودا، داو، دەزوو : تاڵ كە دەچنرێت و دەكرێت بە جلک.

.

.

___________

تاڵ ² /taľ: ن:[ ڕۆژک، جێو] دەشتێكە دەكەوێتە ناوچەی بانەوە، بەرزاییەكەی لەرووی ئاستی دەریاوە 1400 – 1450 مەتر دایە.

.

.

___________

تاڵ ³ /taľ: ئان:[ هیک: تەكرە پار : تخل، پهـ: تەخل، تەهل. فار: تلخ. تات: تەل] تال( كباک)، تەحل تەعل( كباک)، تاعل( زا) :

1 – تامی لە زران ناخۆش >< شیرین.

2 – هەرشتێكی ناخۆش.

:: ڕووداوی تاڵ

:: قسەی تاڵ

:: رۆژی تاڵ.

3 – ناشیرین، ناحەز.

:: خوێنتاڵ

:: گۆشتتاڵ

4 – رۆژێكی سارد و ناخۆش و ڕەهێڵە كە نەكرێت جووتی تێدابكەن یان ئاژەڵی بڵەوەرێنن، تووش.

تاڵاو/taľaw: نتـ:[ تاڵ+ ئاو]

1 – سوێر و تاڵ : گیراوەیەکی خەست لە خوێی چێشت لە ئاودا.[ ئینگـ : Brine]{ کەماڵنامە، ل، 9}

2 – ئاوی تاڵ و ناخۆش.

3 – ئاوی سەفرا، زەرداو.

{

ئەمێستەش گەرچی عەیش و عوشرەتت هەر تاڵ و تاڵاوە

بە مەرگی تۆ لە پاشانیش دەخۆی تاڵاوی تاڵاوی

}{ ناڵی}.

3 – زۆنگ : شوێنێک كە ئاوی رووبار و جۆبار و بارانی تێدا كۆدەبێتەوە و مەنداو بێت.

4 – [ مجـ] دەرد و خەمی زۆر.

تاڵاوبوون/taľaw bûn: کتن:[ تاڵاو+ بوون] تیەلەوبوون( کهـ). 

تاڵاوکردن/taľaw kirdin: کتپ:[ تاڵاو+ کردن] تیەلەو کردن.( کهـ). 

تاڵاویی/taľawîy: نچ:[ تاڵاو+ ئیی]

1 – ناوی ناخۆش و تاڵ.

2 – تاڵایی ژیان، دەرد و خەم.

تاڵایی/taľayî: نچ:[ دەر][ تاڵ+ ئایی]

1 – تامی تاڵ، تاڵبوون.

2 – ناخۆشیی.

3 – رەزاگرانیی، ناحەزیی، تاڵیی.

تاڵبوون/taľbûn: كتن:[ تاڵ+ بوون] تیەڵ بوون( کهـ). 

1 – گۆڕانی تامی شتێک و بەرەو تامی تاڵ چوون.

2 – تامی تاڵ هەبوون.

3 – [ ئد] رەزاگران بوون، خوێنتاڵ بوون.

تاڵداگریان/taľdagirtin: كتن:[ تاڵ+  داگریان] ڕەش بوون، ڕشەوەبوون، ڕقهەستان.

تاڵكردن/taľkirdin: کتپ: تیەڵ کردن( کهـ). 

خۆتاڵ كردن/xo taľ kirdin: کتن:

تاڵ و سوێریی/taľ û sêrîy: نتـ:[ ئد][ تاڵ + و+ سوێریی] دەرد و نارەحەتیی، مەینەت و ناخۆشیی، تاڵیی و سوێریی.

{

كراسێكە بە بەژنی من بڕاوە تاڵ و سوێریی ژین

كە هەر ئەسرینە دەیڕێژم، كە هەر زووخاوە دەیچێژم

}{ حەقیقی. ل. 179}.

تاڵوسوێریی چێژتن/taľûsêrîy çêjtin: كتن:[ ئد] مەینەت و ناخۆشیی دیتن لە ژیاندا، تاڵیی و سوێریی چێژتن.

1 – تاڵی.

::  تا ئیزنگە تیەڵی ئە خوەی نەدیە.

تاڵی/taľî: نچ:[ تاڵ+ ئی] تیەڵی( کهـ). 

1 – تامی تاڵ، تاڵبوون.

2 – ناخۆشیی.

{

وەرە با هەڵمژم ئەو لێوە شیرینە بە كەیفی خۆم

لە پاش ئەو تاڵییە با من دەمێك شەكرم لە دەم دابێ

}{ هێمن}.

3 – رەزاگرانیی، ناحەزیی. تاڵایی.

2 – تەنگ.

بەتاڵیی باس كردن/be taľîy baskirdin: كتپ، شڕ: بەخراپ و ناحەز باسی كەسێك كردن، باسی رەزاگرانی و خوێنتاڵی كەسێك كردن.

{ كەسێكی تۆ ناخۆشت ویست و بە تاڵییت باس كرد، ئەویش ناخۆشی دەوێ و دەبێتە قەستەسەری}{ سەعید ومیرسێوەدین. ل. 117}.

تاڵیی و سوێریی/taľîy û swêrîy: نتـ:[ تاڵیی+ و+ سوێریی] تاڵ و سوێریی.

.

.

____________________

تاڵ /taľ: ئان:[ ڕەنگ]

1 – ڕەنگی ڕەش مەیلەو زەرد یان زەردی مەیلە و ڕەش.

2 – [ ئەردە] ڕەش، تار.

:: تاڵ داگەڕیان.

.

.

______________________

تاڵ /taľ: ن:[ توێ] سپڵ.

تاڵە/taľe: ئان:[ توێ] زراوی نێو زگی گیانلەبەران.

.

.

___________________________

تاڵ /taľ: ن:[ ؟] هەڵاڵ : جەوت و مازوو و تۆكڵەهەنار، كە مەشكە و هەمبانە و چەرمی پێخۆش دەكەن.

تاڵ دان/taľdan: كتن: خۆش كردنی چەرم بە تاڵ و هەڵاڵ.

.

.

.

.