قەل ¹ /qel: ن:[ باڵ] بەقلەموون( هـ)، بۆقلەمەن، شامی، عەلەشیش، عەلۆک( کباک)، قەلەموون : پەلەوەڕێکی ماڵی کراوە، گۆشتی دەخورێت، چەشنی ئەم پەلەوەرە جۆرێکە لە جۆرەکانی دیکەی پەلەوەرە مامرییەکان، مێکانیان بچووکترن لە نێرینە یەکانیان، ملی بێپەڕە؛ نێرەکەی چەپکێک تووکی گەورە بەسنگییەوە وەک تاووس خۆی گڤ دەکات وکلکی دەکاتەوە، لێ کەمتر ڕەنگاوڕەنگن. باڵی نێرینەیەکانیان لە 1,5 – 2 مەتر دڕیژدەبێت، گەورەترین جۆرن لەپەلەوەرە مامرییەکان( Galliformes) ، ناسینەوەیان زۆر ئاسانە لەچاو ڕەگەزەکانی دیکە. تەمەنی دەگاتە 50 ساڵێک.[ ئینگـ: turkey]

 لە دوو چەشنی جیاوازیان هەیە
1  چەشنەی Meleagris gallopavo لە لایەن زانای سویدی Carl Linnaeus لە ساڵی 1758 تۆمارکراوە.
2  چەشنەی Meleagris ocellata لە لایەن زانای فەرەنسی Georges Cuvier لە ساڵی 1820 تۆمارکراوە.

:: قه‌ل به‌ قه‌لی وت ڕووت ڕه‌ش بێت.

عەلوعەلو : گووتەیەکە قەلی پێ تووڕە دەکرێت.

قەلبەخێوکردن/qelbexêwkirdin: کتپ:[ قەل+ بەخێوکردن] بۆ دەستكەوتنی جوجەڵەی قەل هێلكەی قەل دەهێندرێت لە نێو هێلکەهەڵێنەر بۆماوەی 28 رۆژ دادەنرێت و دوای تروكاندنی لە نێو هۆڵی پرۆژە و کێشی قەل بە 15 كیلۆگرام عەلەف لە ماوەی 90 رۆژ دەبێتە 7 تاوەكو 8 كیلۆ بەرزدەبێتەو و دەخرێتە بازاڕەوە.

   ناوەڕۆک لە  100  گرامدا
 هێزی وزە  456 KJ
  پرۆتین  g 20.2
  چەوری  2.2 g
  ئاو  75.5 g
  ڤیتامینەکان  ڤیتامین Thiamine (B1)  7 %
 Riboflavin (B2)  11 %
 Niacin (B3)  73 %
 Vitamin B6  34 %
 Folate (B9)
 B12-vitamin  100 %
 Pantothensyre  15 %
 E-vitamin  2 %
  کانزاکان  کالیسیۆم  7 mg
 ئاسن  9 %
 مەگنیزیۆم  7 %
 فۆسفۆر  23 %
 kobber  5 %
 سیلینیۆم، سێلێن.  47 %
 زینک  26 %
 Tryptofan  220 mg

گۆشتی قەل/goştî qel: نتـ:[ خوار]

گۆشتی قەل، سەرچاوەیەكی باشە بۆ ڤیتامین B6 و نیاسین Niacin لەكۆمەڵەی ڤیتامین B كە لەئاودەتوێنەوە زۆرگرنگن بۆ بەرهەمهێنانی وزە لە لەشدا. ڤیتامین B6 زۆرگرنگە لە كرداری مامەڵەكردنی لەش لەگەڵ خۆراكی كاربۆهیدراتیدا( نیشاستە و شەكرەكان) بەتایبەتیش گلایكۆجین كە شەكری چڕكراوە لە خانەكانی ماسوولكە و جگەردا خەزن دەكرێت. ئەم ڤیتامینە لەگەڵ ڤیتامین B12 ڕۆڵیان هەیە بۆ ڕێگرتن لەكۆبوونەوەی ماددەی هۆمۆسیستین كە ماددەیەكی زیانبەخشە بۆ دیواری بۆڕییەكانی خوێن و تووشبوون بەنەخۆشی لەكۆئەندامی دڵ و سووڕاندا.
گۆشتی قەل سوودی زۆری دەبێت بۆ چاسەرەکردنى نەخۆشیی خەمۆکیی. چونکە کۆمەڵێک پێکهاتە لە خۆدەگرێت وەک (Tryptophan) کە رۆڵیان هەیە لە دروستکردنى هۆرمۆنی بەختەوەریی ناسراو بە سیرۆتۆنین، بەڵام بەپێی وتەى ئەو پسپۆڕانە، بۆ چارەسەرکردنى خەمۆکیی، پێویستە کەسی توشبوو بەو نەخۆشییە ڕۆژانە 100 گرام گۆشتی قەل بخوات. هەروەها خواردنى گۆشتی قەل گرفتى ئالوودەبوونی مرۆڤ بە ماددە هۆشبەرەکان و مەینۆشیش چارەسەر دەکات.

.

.

_______________

قەل ² /qel: ن:[ باڵ] قاڵاو( هـ)، قەڵا( دەر)، قەڵەڕەشە : بە هەموو جوورە مەلێکی ڕەشی وەکو قاژوو و ئیتر.{ گیو، ل، 696}.

.

.

_________________

قەل ³ /qel: ئان: 

1 – بزن و مەڕێکە، کە تاقە گووێیەکی بڕا بێت. 

2 – یەکێکە کە چاوێکی پووچ و کوێر بێت.{ گیو، ل، 696}.

3 – [ ئەردە] مرۆڤی زماندرێژ، زوواندار، سەرشار لەگەمەی قەلەمندارێدا. 

.

.

.

.