بەهارات beharat

بەهارات/beharat: ن:[ بەهار+ ئات] داو و دەرمانی چێشت، ئاڵات، ئەزبیە ( کهـ) : ئەو دار و دەرمانەیە کە بۆن و بەرامی خواردەمەنی خۆش دەکات، هەندێکیان ڕۆنێکی بۆنخۆشی تێدایە وەک نەعنا، مێخەک، زەعفەران، بیبەر، زەنجەفیل، زەردەچەوە، سیر … بەهارات بریتیە لە ئاردی ڕەگ، قەدی دار و ساقی درەخت، گەڵا و بەری تۆوی ڕووەک. 

بەهارات فرۆش/beharat firoš: ن: [ ئینگـ : spice sellers] ‌

.

.

                 هەندێك لە جۆرەکانی بەهارات لە جیهاندا                 

 

ئاریل/arîl: ن:[ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : arillus].

ئیسۆت/îsot: ن:[ ڕوو] [ خوار] ئیسیوه‌ت، بیبه‌ر. 

بیبەری تیژ/bîberî tîj: نتـ:[ ڕوو] [ خوار] بیبەری توون.

:: بیبەری تیژ وریاکەرەوەیەوە، خوێن دەگەێنێتە هەموو شوێنیکی لەشی مرۆڤ.

بیبەری ڕەش/bîberî řeŝ: ن:[ ڕوو] [ خوار]  ئاڵه‌تە ڕه‌‌ش، ئاڵتەسیاو، بیبه‌ری ڕه‌‌ش، ڕه‌‌شه‌بیبه‌ر، گه‌ڕۆكی به‌ناوبانگ( ماركۆپۆلۆی) ئیتالی له‌ یا داشته‌كانی گه‌شتی هیند و چین ناوی بیبه‌ری ڕه‌‌شی هێناوه ‌وه‌ك ده‌رمان، له‌گه‌لێ جۆری تیماركردن دوواوه. [ bot: Piper Nigrum l] .

بیبەری سوور/bîberî sûr: ن:[ ڕوو]  [ خوار] ئاڵتەسوورە : ئاڵه‌ته‌ سووره، ئاڵه‌ت فره‌نگی ( ل)‌ : بیبه‌ر گه‌ڵێ چه‌شنێ هه‌یه‌ له ‌ڕه‌نگ و جۆردا. زۆر به‌یان به ‌سروشت گه‌رم و تیژن وه‌ ‌ڤیتامینی: A، D، M، PP،B1، B3 وه‌خۆی جۆراوجۆر، وه ‌چه‌ندجۆر ڕۆنی توند و گۆگردی تێدایه‌، بۆ گه‌ڵی نه‌خۆشی سوودبه‌خشه‌. [ bot: Capsium frutesc willd] .

دەوبیبەر²/bîber: ن:[ روو][ خوار] دەلوبیبەر : ڕووەکێکی ساڵانەیە، بەرێکی جوان دەگرێت بەکاڵی و بەکولاوی بەسورەوەکراویش دەخورێت. هەندێکێان شیرین و هەندێکیان گەلێک تیژن. نزیکەی 30 جۆرە چەشنی بیبەری جیاواز هەیە لە جیهاندا. ڕەچەلەکی ناسینی هەم ڕووەکە لە مەکسیک دەگەڕێتەوە بۆ 5500 سال پ. ز. کۆلۆمبۆ لە ساڵی 1493 هێناویە بۆ ئەوروپا و پاشان بە ڕۆژهەڵاتی ناوەراستیش بڵاودەبێتەوە. [Bot : Capsicum ].

بیبەری ترشی/bîber: نتـ:[ ڕوو] [ خوار] [ بیبەر+ی+ ترشی (تورشی)] بیبەری کاڵ لە ئاو، خۆێ، سرکە، دەگەل سەوزەی دێکە هەڵدەگیرێت و تا دەترشێت و وەک سەلاد دێتەخواردن.[ ئینگـ : ].

بیبەر بەرازیلی فلفل/ : نتـ :  [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

بیبەر پیرو/ : نتـ :  [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

بیبەر تەسمانیا/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

بیبەر حەلەبی/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

بیبەر سوودانی/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

بیبەر درێژ/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

بیبەری ئالیگاتۆر/bîberî alîgator: نتـ:[ ڕوو] [ خوار]  [ ئینگـ : Alligator pepper ].

بیبەرۆچکەی حریفە / : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

بیبەرۆچکەی فەرەنگی/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

بیبەرۆچکەی سیشوان/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

پاپریکا/paprîka: ن:[ ڕوو] [ خوار]  بریتیە لە سەلکە بیبەری سەوز یان سووری ووشکراوی هاردراو، کە بەکاردەهێندێت بۆ چێشت لێنان. مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتاکانی سەدەی شانزدەهەمی زایینی بەناوی دەلی بیبەری شیرین یان پیمێنتۆن : Pimenton.[ ئینگـ : ].

تۆوی گوڵاڵە/towî guľaľe: نتـ: [ ڕوو] [ خوار] [ تۆو+ ی+ گوڵاڵە] جۆڕێکە لە بەهارات. [ ئینگـ : ].

تۆوی گەرەوز/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

تەمەر هیندی/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

جاترە/catire: ن:[ ڕوو][ خوار] ئەزبی _ ئەزبیلە، جانترە، جعیدۆک، چاترە، کاکوتی، هەزبی _ هەزبیلە _ هەزبیە کیویلە : گیایەکە زۆر بۆنخۆشە، لە بۆنی نەعنا دەچێت، گەڵاکەی دەکرێتە خواردنەوە، ڕۆنی جاترەی لێدەردەهێندرێت بۆ مەبەستی پزیشکی. [ عب: זעתר : زعتر ][ لا : thyme].

جدوار/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

جوزەی سودانی/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

جوزة الطيب/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

حلتيت/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

خەردەلی سپی/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

خەردەلی ڕەش/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

خەردەلی هیندی/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

خولنجان/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

خولنجانی بچووك/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

خوێی چێشت/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

دەنگە هەنار/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

دەنگە ڕەشکە/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

دەرمانی گورچیلە / : نتـ : ( ٥ تشتە)[ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

دارچین/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

ڕەشکە/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

زافەران/zaferan: نتـ : [ ڕوو] [ خوار]  [ ئینگـ : saffron].  

زەنجەبيل ( زەنجەفیل)/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

زنجبيل عطري/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

زەردەچەوە/zerdečewe: ن:[ ڕوو][ خوار][ ئەردە، هـ] ئەسپەرە، دارەزەرد، زەردەچۆ _ زەردەچوو _ زەردەچێوە، مامیران : گیایەکی سەلکدارە لە کۆمەڵەی زەنجەفیل لە ناوچە گەرمەکانی گۆی زەوی دەڕوێت بەتایبەت لە باشووری ڕۆژهەڵاتی هیند لە ناوچەی تەمیل نادۆ. چەند جۆرێکی هەیە وەکوو ڕەش و جۆری ڕەنگ کردن گوڵەکەی زەردە. لەسەلکەکەی ماددەی نیشاستە دەردەهێندرێت، پێی دەگووتڕیت ( ئەرروتی هیندی : )، هەروەها لە گوڵ و سەلکەکانی ماددەیەکی زەرد دەردەهێندرێت کە پێدەڵێن ( کورکومین : curcomine) هاڕڕاوەی سەلکەکەی بە شێوەی بەهارات پێی دەگووترێت کاری. [ ئینگـ : curcuma , turmeric , zedwary , setwell]{ کەمالنامە، ل، 1144}

زرشك/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

زيست/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

ساذج هندي/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

ساسافراس/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

سوماق ( ترش)/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

سنا/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

سیر/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

شبتت/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

شومر/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

شیراوگی ڕوو‌ەک/šîrawgî  řuwek: نتـ:[ ڕوو] [ خوار]  وەکو شیراوگی دەختی لاستیک. [ ئینگـ : latex]{ کەمالنامە، ل، 1220}

عجمود/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

عرقسوس/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

هرقلية فارسية/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

عەرعەر/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

فانيليا/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

فجل حار/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

فشاغ[ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

قرفة/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

قەیتەران/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

فاصولياء تونكا/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

قرنفل/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

كافوور/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

كبابة/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

كراويا/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

كركووم/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

كزبرة/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

كەموون/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

گەڵای گوێژە/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

گونجی/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

گاركينيا انديكا/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

ليمیۆی ڕەش/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

مانگو/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

محلب/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

نانخة/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

هال/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

هال أسود/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

واسابي/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

ورد جوري/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

يانسون/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

يانسون نجمي/ : نتـ : [ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : ].

.
[ ڕوو] [ خوار][ ئینگـ : Bumbu ]. 

[ ڕوو] [ خوار][ ئینگـ : black pepper]. 

[ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : cassia].

[ ڕوو] [ خوار][ ئینگـ :cinnamon ]. 

[ ڕوو] [ خوار][ ئینگـ : Charoli]. 

[ ڕوو] [ خوار][ ئینگـ :Chenpi ]. 

[ ڕوو] [ خوار][ ئینگـ : cloves]. 

[ ڕوو] [ خوار][ ئینگـ : Chaat masala]. 

[ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : Chili powder].

[ ڕوو] [ خوار][ ئینگـ : Curry powder]. 

[ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : Dried fruits].

[ ڕوو] [ خوار][ ئینگـ : Fingerroot]. 

[ ڕوو] [ خوار][ ئینگـ : fennel]. 

[ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : Five-spice powder].

[ ڕوو] [ خوار][ ئینگـ : flower buds]. 

[ ڕوو] [ خوار][ ئینگـ : galingale]. 

[ ڕوو] [ خوار][ ئینگـ : ginger]. 

[ ڕوو] [ خوار][ ئینگـ : Garam masala]. 

[ ڕوو] [ خوار][ ئینگـ : Harissa]. 

[ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : Hawaij].

[ ڕوو] [ خوار][ ئینگـ : Kaempferia galanga]. 

[ ڕوو] [ خوار][ ئینگـ : Khmeli suneli]. 

[ ڕوو] [ خوار][ ئینگـ : Jerk spice]. 

[ ڕوو] [ خوار][ ئینگـ : Litsea cubeba]. 

[ ڕوو] [ خوار][ ئینگـ : mustard]. 

[ ڕوو] [ خوار][ ئینگـ : Masala]. 

[ ڕوو] [ خوار][ ئینگـ : Mixed spice]. 

[ ڕوو] [ خوار][ ئینگـ : nutmeg]. 

[ ڕوو] [ خوار][ ئینگـ : Old Bay Seasoning]. 

[ ڕوو] [ خوار] [ ئینگـ : Panch phoron].

 

 

 

.

 

ئاسافۆئێتیدا/Asafoêtîda: ن:[ بیا][ ڕوو][ خوار] شیراووگی ووشکی ڕووەک، [ ئینگـ : Asafoetida]

بریانی/biryanî: ن:[ ڕوو][ خوار] بریتیە لە تێکەڵەی گوڵەباغ، زیرە، گزنیش، مێخەك، هێل، کەبابە، ئاڵەتی ڕەش. [ ئینگـ : ].

بێربێرێی ئەسیوپی/bêrbêrî essyubî: ن:[ ڕوو][ خوار] تێکەڵەیەکە لە بیبەری چیلی، پاپریکا، پیاز، زەنجەفیل، موسکات، هێل، مێخەک.  [ ئینگـ : ethiopian berbere]. 

چواردەرمانەی فەرەنسی/čiwar dermaney ferensî: نتـ:[ بیا][ ڕوو][ خوار] تێکەڵەیەکە لە ئیسوت، زەنجەفیل، مێخەک و موسکات.  

چواردەرمانەی پومپکین پیی/čiwar dermaney ferensî: نتـ:[ بیا][ ڕوو][ خوار] تێکەڵەیەکە لە چوار کەوچک دارچین، دوو کەوچک زەنجەفیل، ئێک کەوچک مێخەک و نیو ملاک موسکات.[ ئینگـ : Pumpkin pie spice]. 

راس الحانوت/ras alĥanut: ن:[ بیا][ ڕوو][ خوار] تێکەڵەیەکە لە باکووری ئەفەریقا سازدەکرێت وەک لە تونس و جەزایر و مەغریب باوە، بریتیتە لە ( التابل والكروياء والزنجبيل والقرفة والفلفل الأسود والكركم وشوش ورد.)   [ ئینگـ : Ras el hanout].

شیچیمی تۆگاراشی/šîčîmî togarašî: نتـ:[ بیا][ ڕوو][ خوار] بریتییە لە تێکەلەی حەوت جۆری بیبەر، تێکەلەیەکی ژاپۆنی یە.[ ئینگـ : Shichimi togarashi]. 

ڤێجێتا/vêcêta: ن: [ بیا][ ڕوو][ خوار] بریتییە لە تێکەڵەیەکی بەهاراتی ڕووەکی ووشکەوەکراو دەگەڵ هەندێک بەهاراتی پیشەسازیی.[ ئینگـ : Vegeta]. 

 

.

 

.

.

.

.