زەرد/zerd: ن، ئان:[ رەنگ] زەر _ زەرک : zerik( کباک)، زەرڎ : zerđ( هـ)، قیچک : ڕەنگێکە لە سێ ڕەنگە سەرەکییەکان، کە ئەوانیش( زەرد و سوور و شین)ـن، هەروەها ڕەنگێکە کە حەوت ڕەنگەکەی پەلکەزێڕینە، ڕەنگی زەرد تێکەڵی ڕەنگی شینی بکەی ڕەنگی سەوزی لێ پەیدادەبێت و ڕەنگی زەرد تێکەڵی سووری بکەی، ڕەنگی پرتەقاڵی لێ پەیدادەىێت. بەلای ڕەنگی سپی یان ڕەشدا بیبەی کاڵ و تۆخ تردەبێتەوە.[ لا: Xantho][ ئینگـ: yellow]
ڕەنگی زەرد لە ڕووی گەشبینی یەوە گوزارشت لە خۆشی و شادی دەکات، خەیاڵ یان گرنگیدان بە ئاوەز و بیر و ئارەزوویەکی راشکاوانەیە بۆ خۆشەویستی خۆ و و لاف لێدان لەمەڕ خۆ. هەروەها بەتایبەت لە ڕۆژهەڵاتی کیشوەری ئاسیادا رەنگی زەرد پێرۆزە و بەرێزە وەک هێمایەکی پاشایەتی تەماشا دەکرێت. لێ لەڕووی دەڕوونییەوە وەک : ئیرەیی( حەسوودی)، تەزویر، ترسەنۆکی، دڵەراوکێ و نەخۆشی و لایەنی رۆحی و وەحی دێت.
| لە فەرهەنگی زمانی ئاڤێستادا، وەها تۆمارکراوە. ل. | ||
| گۆکردنی بە کوردی | زمانی ئاڤێستایی | واتای بە ئینگلیزی |
| زەئیریتە | atiriaz | yellow |
:: ڕەنگێکە وەک هەتاو زەردە.
زەرد/zerd: ن:[ رەنگ] نامویوچە ڕە‌نگە‌كانە.
زەرڎ/zerđ: ئان:[ هـ] زەرد.
زەرداڤ/zerdav: ن:[ زەرد+ ئاڤ] زەرداو، زەرڎاو( هـ).[ ئینگـ : yellow bile]
زەرداو/zerdaw: ن:[ زەرد+ ئاو]
1 – تەووڵ( کباک)، سەفرا : ئاوێکی تاڵ و زەردە لە دەروونی هەندێ کەسەوە دێتە دەرێ. [ لا : xanth یان xantho], [ ئینگـ : Bile Gall]
2 – زووخاو، کێماو : ئاوێکی زەردە لە برینان دێتەدەرێ.
زەرداوڕژێن/zerdawřijên: ن:[ زەرد+ ئاو + ئە+ ڕژێن][ ئینگـ : serous gland].
زەرداوی/zerdawî: نچ:[ زەرداو+ ی] سەفرایی.[ ئینگـ : biliary]
زەردای/zerday: نتـ:[ هـ] زرینچک.
زەردایی/zerdayî: نچ: زەراهی، زەرایی، زەرکی، زەردێتی، زەردێنەی هێلکە.
زەردایی کردن/zerdayî kirdin: کتن:[ ] بەئاستەم تروسکەکردنی چاو.
زەرڎئەوەکەرڎەی/zerđewekerđey: کتپ:[ هـ] زەرد نواندن. زەرڎکەرڎەیۆ ( هـ).
زەردە/zerde: ن:
1 – بزە، دەڤکەنی( کباک)، زەردەخەنە، زەردەکەنی، زەردەلێو، گرژینەوە، لچ خەنە، لێوخەند، نەرمەپێکەنین.
2 – جوورە ماسییەکە وەک قاشتە بەڵام پوولەکەکانی ڕەق و زل نین و لە خواردنا فڕێ نادرێت.
زەرڎەبەی/zerđebey: ن:[ ڕوو][ هـ] بەهێی زەرد.
زەردەبی/zerdebî: نتـ:[ ڕوو][ زەرد+ ئە+ بی] بیزەر( کباک) ویرۆل شامی : جۆرە داربییەکە لە چوار جۆرەکانی داربی.[ لا : poplus tremula]
زەردەپەڕ/zerdepeř: نتـ: زەردەلپەڕ، زەردەی ئێواران : کاتی ئاوابوونی خۆر کە زەردە بەسەر کەلەوە بێت.
زەردە پەڵەی چاو/zerdepeľey çaw: نتـ:[ زەردە+ پەڵەی+ چاو] پەڵەی زەردی ناو چاو.[ ئینگـ : yellow spot]
زەردەپێهاتن/zerdepêhatin: کتن:[ زەردە+ پێهاتن] پێخۆشبوون : بەسووکی تەماشاکردن، گەمەپێکردن.
زەردەتا/zerdeta: نتـ:[ نخ][ زەرد+ ئە+ تا] جۆرە نەخۆشییەکە لە ناوچەگەرمەکان باوە، نیشانەکەی نەخوشەکە خوێن دەڕشێنێتەوە و میزەکەشی ڕەنگی زەردە.[ ئینگـ : Yellow fever].
زەردەتەن/zerdeten: نتـ:[ توێ] ئەو پێکھاتەیەیە کە لە چیکڵدانەی تەقیوی ھێلکەدان پێکدێت، لەدوای ھێلکەدانان. ھۆڕمۆنەکان دەردەدات.[ لا : Corpus luteum]
زەردەجۆش/zerdecoş: نتـ: خەرکان، خەرکانە.
زەردەچەوە/zerdeçewe: ن:[ ئەردە، هـ] زەردەچێوە، زەردەچوو، ئەسپەرە. ( به‌هاراته‌و ده‌رمانیشه) وه‌ک مه‌رهه‌م به‌کاردێت.
زەردەچۆ/zerdeço: ن:[ ڕوو] زەرڎەچۆ( هـ)، زەردەچەوە، زەردەچێوە، سمڵەی کێوی. [ لا : Curcuma Longa l ]
زەردەچوو/zerdeçû: ن:[ هـ] زەردەچێوە.
زەردەچێوە/zerdeçêwe: ن:[ خوار] زەردەچەوە، زەردەچۆ، زەردەچوو : دەرمانێکی زەردە بەووڕدکراوی بەسەر چێشتی شلەدا دەکرێت.
زەردەدڕک/zerdediřik: نتـ:[ ڕوو] دڕکەزەرد.
زەردەزیڕە/zerdezîře: نتـ:[ باڵ]
1 – [ بابا] باڵندەیەکی بچووکی سەرڕەشە لە هەڵفڕینێدا دەزیڕێنی گەرمێن و کووێستان دەکات.
2 – [ مکـ] زەردۆرە، زەردۆڵە، زەرگەتە : باڵندەیەکی چکۆڵەی زەرد و سپییە.
زەردە سێپەڕێ/zerde sêpepeřê: نتـ:[ ڕوو] شەوەرە سوورە، گۆچانە باخی.[ لا : Mellitotus indica ( officinalis) Lami ]
زەردەسیری/zerdesîrî: نتـ:[ ڕوو] زەردسیری : گیایەکی گەڵا ووردی دڕکاوییە بۆ کەچەڵی زۆرباشە.
زەردەشامی/zerdeşamî: نتـ:[ باڵ] گۆرەوی چنە، گۆریەچنە : باڵندەیەکە بەئەندازەی هەوێردەیە دەنگی زۆرخۆشە. بەسێ جوور دەخووێنێ سەرباڵەکانی ڕەشە، لەشی زەردە. لەنێو دارستانی پڕ ئاو و جۆلان دەژێت.
زەردەشت/zerdeşit: ن:[ ئاین][ هـ] زەڕتوشتر، پەروەردگار، تڕووم پەروەر، نەژادپەروەر، زەڕتوشت، زڕاتەشت، زەڕادهشت، زەردهێشت : پێغەبەرێکی کورد بوو لە مادەکان، نزیکەی 700 ساڵ پێش عیسا لە ناوچەی سەردەشتەوە ڕووی لگەكەکەی کرد و بانگەوازییانی کرد کە ڕوو لە خودای تاک و تەنیای ئا‌هوورا مەزدا بکەن. ناوی باووکی ( پوورسپ) و ناوی دایکی( دوغدۆ)بووە. بە زەردشت ئسپیتمان گازدەکرا یان ناوییان دەهێنا. ئاینی لەسەردەمی مادەکان و دوای هەخامەشینەیەکان بوو بە ئایینی فەرمی ووڵات تا سەردەمی کۆتای ساسانییەکان. پەرتووکی زەردەشت ناوی ئاڤێستایە و 21 نەسک بووە.
زەرڎەک/zerđek: ن:[ هـ] زەرتک : گەڵای ووشکی بن گەڵای تووتن.
زەردەکەما/zerdekema: ن:[ ڕوو] کەماووڵاغ. [ لا : Ferula Ovina]
زەردەکەنی/zerdekenî: ن: زەردەخەنە.
زەردەکی/zerdekî: ن:[ توێ][ کباش، فە] زراو.
زەردەگەر/zerdeger: ن: نەرمەپێکەنین، زەردەخەنیکار.
زەردەگۆینی/zerdegoynî: نتـ:[ ڕوو][ كشت][ زەردە+ گۆینی] جەباری، گەوون، خووژە، تەپڵەگوێنیە : كۆمەڵە گیا و دەوەنێكی دڕكاویی دەشتەكیییە، گوڵەكەی بە شێوەی هێشویەكی سپی، زەرد، بنەوشەی و سووردەگرێت، كەتیرە یان جێوەكەی بۆ مەبەستی پزیشكی بەكاردەهێندێت. نزیكەی 40 جۆری هەیە.[ Bot : Astragalus]
زەردەلە/zerdele: نتـ:
1 – مێوەیەکە لەبەر هەتاو ووشک کرابێتەوە.
2 – [ خوار] هەڵوای شەکری، کە لە شیر و برنج و چشتی شیرین دروست دەکرێت.
زەردەلپەڕ/zerdelipeř: نتـ:[ کباک] زەردەی ئێواران، زەردەپەڕ.
زەردەلۆ/zerdelo: ن:[ هـ] گیایەکی زەردە.
زەردەلوو/zerdelû: ن:[ ڕوو][ هـ][ زەردە+ لوو] ئاروونگ، زەردالوو( باد)، زەردەلووێ( ل)، شیلانە، قەیسی تەڕ و تازە، هەڵووژە زەردە.
زەردەلێو/zerdelêw: نتـ: زەردەخەنە.
زەردەلێوی/zerdelêwî: نچ: باری زەردەخەنەیی.
زەردەڵە/zerdeľe: ئان: ڕەقۆڵە : مرۆڤی زەرد و لەڕ و لاواز.
زەردەمار/zerdemar: ن:[ زیند] جۆرە مارێکی زەردی ڕەقی پیسی کوژندەیە.
زەردەماسی/zerdemasî: ن: جۆرە ماسییەکی زەردە.
زەردەنێوهێڵەی/zerde: نتـ:[ هـ][ ] زەردێنەی هێلکە.
زەردەواڵە/zerdewaľe: ن: [ زیند] زەرگەتە، سیرەمۆزە : گیاندارێکە ڕەنگ زەرد باڵدار و چزوودارە لە هەنگ و مێش زۆر گەورەترە و هەندێکیان کوژندەن.
زەردەوەلی/zerdewelî: ن: [ باڵ] زەردوێڵە، گۆرەوی چنە : باڵندەیەکی زەردی باڵ ڕەشە، لە کۆتر گچکەترە.
زەردەێڵە/zerdeêľe: ن: زەردەوەلی.
زەردەوی/zerdewî: ن:[ نخ][ ئینگـ : Jaundice].
زەردەوی جۆری دێلتا/zerdewî corî dêlta: نتـ:[ ئینگـ : Lyme].
زەردەهاتن/zerdehatin: ن: گرژینەوە.
زەردەی/zerdey: نتـ:[ هـ] زەردوویی دەستی ژنان.
زەردەی هەتاو/zerdey hetaw: نتـ: زەردەخۆر، زەردەپەڕ، گزنگ، گەزنگ : تیشکێکی بێ تینی خۆرە بەسەر چیا و جێگایانی بڵندەوە.
زەردەیی/zerdeyî: نتـ: زەردی.
زەردباو/zerdbaw: نتـ:[ نخ] زەردباوە، زەردکار: مەیلەوزەرد.[ گر: xanthous][ ئینگـ: yellowish].
زەردباوە/zerdbawe: نتـ:[ جا] زەردنووێن، مەیلەوزەرد : ڕەنگێکە بەرەو زەردی بڕوانێت.
زەردبوون/zerdbûn: کتن:[ زەرد+ بوون]
1 – ڕەنگپەڕین، زەردهەڵگەڕان.
2 – ترسان.
3 – وشک و ڕەقبوونی گەنم و جۆ، کاتی دروێنە.
4 – گەیشتنی برین و قوونێر.
زەردبینین/zerdbînîn: نتـ:[ نخ] زەردبینی [ ئینگـ: xantho pisa].
زەرڎەوە بییەی/zerđewe biyiyey: کتن:[ هـ] زەرد بوون.
زەردشابەنگ/zerdşabeng: نتـ: بۆژانە.[ لا: achillea eriophora DC ( vermicuaris) ].
زەرڎکار/zerđkar: نفا:[ هـ] زەردزەردباو.
زەردکە/zerdke: ن:[ ڕوو] [ بابا] جۆرە ترێ یەکە.
زەرڎکەرڎەی/zerđkerđey: کتپ:[ هـ] زەردکردن.
زەردکەوێت/zerdkewêt: ف: ڕەنگی سووڕێکە بەرەو زەرد بڕوانێت.( بۆ ووڵاخی بەرزە).
زەردکردن/zerdkirdin: کتن:[ خوار][ زەرد+ کردن] نیوە کوڵاندنی هەندێ سەوزی بامێ بان کەنگرە، کە زەرد کرابێت.
زەردکریاگ/zerdkiryag: ئانفا:[ کباش] ئاوپەز، زەردکراو، نیمپەز، نیم پوخت.
زەردکی/zerdkî: کتن:[ کباش، فە] زەرتک، زەردێ،
زەردنەیەی هێڵەی/zerdeneyey hêľey: نتـ:[ هـ] زەردێنەی هێڵکە.
زەردۆرە/zerdore: ن: زەردەزیرە.
زەردۆڵە/zerdoľe: کتن:[ ڕەوا] زەرگەتە.
زەردۆیی/zerdoyî: ن:[ جێۆ] زەردوویی : ناوی تیرەیەکی کوردە، لە ڕۆژهەلاتی سیروان.
زەردووزی/zerdûzî: ن: بەسیم چنین.
زەردووم/zerdûm: ن:[ کباک]
1 – داردەستی شەڕێ، گۆپاڵ، تێڵا.
2 – نەخۆشییەکە تووشی مرۆڤ و مەرەز بێت زەردیان هەڵدەگەڕێنێت.
زەردوزۆڵ/zerdûzoľ: نتـ:[ زەرد+ و+ زۆڵ] چشتی زەرد و جوان. زەرڎ و زەهاڵ( هـ).
زەردوسوور/zerdûsûr: نتـ:[ زەن][ زەرد+ و+ سوور] کۆڵکەزێڕینە، گوڵ و بەرگی ڕەنگاوڕەنگ. منداڵ
:: سەردوسووری لە پاش دەمێنێت.
زەردویی/zerduyî: ن:[ نخ] زەرکی.[ ئینگـ : jaundice]
زەردهەڵگەڕان/zerdheľgeřan: کتن:[ رەنگ][ زەرد+ هەڵگەڕان]
1 – زەردکردن.
:: گەڵای داران لە ووشک بوون، زەرد هەڵدەگەڕێن.
2 – زۆرترسان.
زەرد هەڵگەڕاو/zerdheľgeřaw: ئانفا:[ نخ][ ئینگـ : xantho chromic].
زەردێنە/zerdêne: نتـ:[ زەرد+ ئێنە] زەرک، زەرتک : ئەو بەشە زەردەی لەناو هێلکەدایە.[ ئینگـ: Yolk].
زەردی/zerdî: نچ:
1 – زەردوویی، زەرەک، بەزەک : رەنگی زەرد، زەردێتی، زەری.
2 – [ ڕوو] قاقڵی. [ لا: carthamus tinctorius l ]
3 – [ ڕوو] قاقڵی دەیمی. [ لا: carthamus Lanatus ]
| گوڵبژێرێک لە ڕەنگەکانی زەرد |
زەردی باخی/zerdî baxî: ن:[ ڕوو] زافەران.[ لا: Crocus sativus l ]
زەردی پرتەقاڵی/zerdî pirteqaľ: نتـ:[ رەنگ] حوول، حوویل.[ ئینگـ: orange colored]
زەردی خاکی/zerdî xakî: نتـ:
زەردی زێڕی/zerdî zêrî: نتـ:[ ئینگـ: golden]
زەردی زیوی/zerdî zîwî: نتـ:[ ڕوو][ ئینگـ: silver stain]
زەردی كاڵ/zerdî kaľ: نتـ:[ رەنگ][ ئینگـ: canary yellow]
زەردی کایی/zerdî kayî: نتـ:[ ئینگـ: dtraw yellow]
زەردی کەناری/zerdî kenarî: نتـ:[ ئینگـ: canary yellow]
زەردی کرۆم/zerdî kirom: نتـ:[ ڕوو] [ ئینگـ: chrome yellow]
زەردی کۆڵەکەی لووت/zerdî koľekey lût: نتـ:[ نخ] دوای لووت پژان.[ ئینگـ : xanthosis of the nasal septum].
زەردی کولەکەی/zerdî kulekey: نتـ:[ رەنگ] یەکێ لە سوودەکانی ئەوەیە چالاکی جگەر زیاددەکات و ڕێگری لە زەردوویی دەگرێت.
زەردی گۆگردی/zerdî gogirdî: نتـ:[ ئینگـ: sculpture yellow]{ زاراوەهونەرییەکان، ل، 115}.
زەردی لیمۆیی/zerdî kirom: نتـ:[ رەنگ][ ڕوو] زەردی سیترۆن[ ئینگـ: lemon yellow]
زەردی مۆز/zerdî moz: ن:[ رەنگ][ ڕوو] . [ لا : ]
زەردین/zerdîn: ئان:[ رەنگ][ نخ] ڕەنگی زەرد لە گوڵی زەرەدەوە وەرگیراو. [ ئینگـ : xanthin].
زەردینە/zerdîne: ن:[ زەرد+ ئینە] خشڵ، چەکی ژنان.
زەردی وەلی/zerdî welî: ن:[ باڵ] باڵندەیەکی زەردی بچووکە، جۆخۆرە، لە پاساری گچکەتر و باڵی ڕەشە.
ئافتاب زه‌رد/afitab zerd: نتـ:[ ئافتاب+ زەرد] زه‌رده‌ی خۆرئاوا.
ئاوساوی زەرد/ awsawî zerd: نتـ:[ نخ] لووی زەرد.[ ئینگـ : xanthoma ].
بیبەری زەرد/bîberî zerd: نتـ:[ ڕوو]
پەڵەی زەرد/peľey zerd : نتـ:[ پەڵە+ ی+ زەرد] زەردەپەلە.
پڕچ زەرد/pirçzerd: نتـ:[ پرچ+ زەرد]
{
پاییز! پاییز!
بووکی پرچ زەرد!
من مات، تۆ زیز :
ھەردوو ھاودەرد!
من فرمێسکم، تۆ بارانت؛
من ھەناسەم، تۆ بای ساردت؛
من خەم، تۆ ھەوری گریانت،
دوایی نایە: دادم ، دادت،
ھەرگیز، ھەرگیز،
پاییز! پاییز!
}{ گۆران}
پێستەزەرد/pêstezerd: نتـ:[ نخ][ ئینگـ : xantho chroia].
پێست زەرد هەڵگەڕان/pêst zerdheľgeřanکتن:[ نخ][ ][ ئینگـ : xantho chromia].
پێست زەردی/pêst zerdî: نتـ:[ نخ][ ئینگـ : xantho derma , xanthosis].
پێست زەردی شەکرە/pêst zerdî şekere: نتـ:[ نخ][ ئینگـ : xanthosis diabetica].
ترشیاتی زەرد/tiršyatî zerd: نتـ:
:: چۆنیەتی دروست کردنی ترشیاتی زەرد، واتە ترشیاتی عەمبە.{ چێشت کوردی}
ترێی زەرد/tirêy zerd: نتـ: جۆرە ترێیەکە. [ ئینگـ:]
توورەکەی زەرداو/tûrekey zerdaw: نتـ:[ توورەکەی+ زەرداو].[ ئینگـ : Gall Bladder]
توێکڵی زەردێنە/tiwêkiľî zerd: نتـ: توورەکەی زەردێنە. [ ئینگـ : Yolk sac].
جۆزەدر/cozeder: نتـ:[ جۆ+ زەرد] جۆزەردان، کاتی دروێنەی جۆیە، کاتی پێگەیشتنێتی.
جۆزەردان/cozerdan: نتـ:[ کات] بارانبڕان، جۆدرەو، پووشپەر، جەهزەرا، خەرمانان، جۆخینان : سێ هەمین مانگی وەرزی بەهارە : کە لە 31 ڕۆژە و لە 21یەکی حوزەیرانەوە تاوەکو 21ی تەمووز دەخایەنێت. بەڕامبەر بەکەڵوی ( جمک : دووانە).
خوێنەزەردێ/xiwênezerdê: نتـ:[ نخ][ خوێن+ ئە+ زەردێ][ ئینگـ : xanthemia].
ددان زەردی/didan zerdî: نتـ:[ نخ][ ئینگـ : xantho dontous ].
دڕەزەرد/diře zerd: نتـ:
ڕەنگی زەرد/řengî zerd: ن:[ رەنگ] [ لا : Xantho chromatic]
{
ڕەنگ زەرد و سەر شین دەروون پڕ لە دەرد
بۆ عالەم شادی و بۆ من ئاهی سەرد
}{ پیرەمێرد}
ڕووزەرد/řûzerd: نتـ:
{
پاییزی ڕوو زەرد، پاییزی غەمگین
زروەزەرد/zirwezerd: نتـ:[ ڕوو] گوڵەهەنگوین [ لا : Tanacetum Balsamita ]
ڕیشاڵی زەرد/řîşaľî zerd: نتـ: [ خوار] [ ئینگـ : yellow fibere]
زۆنی زەرد/zonî zerd: نتـ:
:: بەغدا دەیەوێت زۆنی سەوز و زەرد بەردەوام بێت.{ خەڵک}.
زیخی توورەکەی زەرداو/zîxî tûrekey zerdaw: ن:[ زیخی+ توورەکەی+ زەرداو] .[ ئینگـ : Gall stone]
سێوی زەرد/sêwî zerd: نتـ:
شووتی زەرد/şûtî zerd: نتـ:[ ڕوو]
شیری زەرد/şîrî zerd: نتـ:[ خوار] [ ئینگـ : yellow milk]
فراکسوێنی زەرد/firaksiwênî zerd: نتـ:
لەکەی زەرد/lekey zerd: نتـ:[ نخ]
کولەکەی زەرد/kulekey zerd: نتـ:[ ڕوو]
گەردنزەرد/gerdinzerd: نتـ:[ گەردن+ زەرد]
{
}{ مەولەوی}
گوڵی زەرد/guľî zerd: نتـ:
:: گوڵی زەرد هێمای پێوەندی دۆستانە دەبەخشێت.
گیازەرد/giyazerd: نتـ:[ ڕوو][ گیا+ زەرد] گیایەكە گوڵەكەی بە شێوەی هێشویەكی بۆنخۆشە سپی مەیلەو زەردە ، ڕەنگی لێ دەگیرێت.
مسی زەرد/misî zerd: نتـ:[ رەنگ] کانزایەکی تێکەڵەیە، کە سەماوەر و هەندێک ئامرازی دیکەی لێدروست دەکرێت.
میزی زەرد/mîzî zerd: نتـ:[ نخ][ ئینگـ : xanthinuria].
.
.
.
.