قوڕ /quř: ن:
1 – بشکووڵ _ پشکووڵ، حەرگ، خەرگ(فە)، کوڕ، گیل، هەڕ، هەرگ( ئەردە)، هەڕی : ئەو خۆڵەی لە پاش باران یان لافاو تەر دەبێت و بە ئاسانی مرۆڤ ناتوانێت تێی ڕەت ببێت.[ ئینگـ : Clay ، Mud ]
:: قوڕ و جڵیتاو.[ ئینگـ : Silt ]
{
بیرى ئازادیم له زیندان فراوانتر ئه‌بێت
قوڕ به‌سر ئه‌و دوژمنه‌ى هیواى به به‌ندیخانه‌یه
}{ قانع}
:: 10 هه‌زار ته‌ن قوڕ و لیته لە بەنداوی باوەشاسوار دەرهێنراوە.{ سبەی}
2 – تێکەڵەیە لە خۆڵی سوور، ئاو، کا و مووی ئاژەڵی ڕەش( بزن) : سەرەتا خۆڵەکە دەکرێتە ناو ئاوەوە بۆ سێ ڕۆژ و دەبێت بەقوڕ و خەست دەبێتەوە و وەکو سیکۆتینی لێدێت، دەست دەکەین بە شێلاندنی قوڕەکە و کا و مووەکەی تێکەڵ دەکەن بۆ دروست کردنی تەندوور.
:: بە قوڕ سەربان و دیواری ماڵی هەژارانی پێ سوواخ دەدەرێت.
:: قوڕی سوواخێ : کاپۆل.{ گیو، ل، 715}.
| تێبینی |
| لە دێرزەمانەوە بەکارھاتووە بۆ دروستکردنی شوێنی حەوانەوە و کەرەستەی خواردنکردن، لێ لەم سەردەمەدە چیمەنتۆ و گەچ جێگایان گرتووەتەوە |
قوڕاو/quřaw: نتـ:[ قوڕ+ ئاو]
قوڕەبان/quřeban: ن: گڵەبان.
قوڕە پەست/quře pest: نفا:[ قوڕ+ ئە+ پەست( پەستان)] تفە، قوڕەبانێکە، قوڕپەست، قوڕەتێنە، مۆرە، هەڕەپەست : قوڕێکە پێ پەست کرابێت، کە لەسەر گڵەباخەوە دەکرێت .{ گیو، ل، 717}
قوڕپێوان/quřeban: کتن:
{
لەسەرخۆ چوونە، شەیدابوونە، قوڕپێوانە، سووتانە ھەتا مردن
، مەحەببەت ئیشی زۆرە، رێزی لێ دەگرم چ شۆخە ئاگـرم
تێ بەردەدات و پێم دەڵـــێ: یاشێـــخ!
}{ -}
قوڕشێل/quřşêl: کتپ:[ قوڕ+ شێڵ( شێلان)]
قوڕشێلان/quřşêlan: کتپ:[ قوڕ+ شێلان] ئه‌و ماڵه‌ی که کاری قوڕشێلانیان به‌ده‌سته‌وه‌یه، کاره‌کە به هه‌ره‌وه‌ز ده‌کرێت زیاتر کاری ژنان و کچانی دێیه. له دوای نانی شێوان وێگڕا کۆ ده‌بنه‌وه و وه‌‌کارده‌که‌ون. ئه‌ڵبه‌ت به پێی زۆر و که‌می قوڕه‌که دوو یا سێ که‌س یا زیاتر پێکه‌وه ده‌ست به قوڕشێلان ده‌که‌ن و ئه‌وانی تر که هێشتا نۆره‌یان نه‌هاتووه به ده‌وروبه‌ریانه‌وه دێن و ده‌چن و جاری واش هه‌یه بۆ ئه‌وه‌ی ماندوویی له له‌شیان ده‌رچێت به‌زمی هه‌ڵپه‌ڕکێ ساز ده‌که‌ن و به چه‌پڵه‌لێدان و ته‌نه‌که کوتان و گۆرانی کوتن به‌زمه‌که ده‌ڕازێننه‌وه. خانه‌خوێش به چای و خورما و مێوژ و کاکڵه‌گوێز و بادام یا که‌ره و گه‌زوو، ئارده‌توو و برێشکه و قاوت و دانگۆ میواندارییان لێ ده‌کات. قوڕشێله‌کان پاش ئه‌وه‌ی قوڕه‌که ته‌واو به سه‌ر ڕایه‌خه‌که‌دا پان بۆوه، هه‌ر چوار گۆشه‌ی هه‌ڵده‌ده‌نه‌وه و قوڕه‌که له نێوه‌ڕاستی‌دا کۆ ده‌که‌نه‌وه و جار له‌گه‌ڵ جار ئاوی لێ ده‌پڕژێنن و مووی شانه کراوی بزنی پێوه ده‌که‌ن و سه‌ر له نوێ ده‌ست ده‌که‌نه‌وه به شێلانی. هه‌ر چه‌شنه موویه‌ک بۆ قوڕ به کارنایەت. مووی قوڕشێلان ده‌بێت زبربێت. بۆ قوڕی ته‌ندوور و که‌ندوو ئه‌گه‌ر مووی بزنیش ده‌ست نه‌که‌وێت، له جێگای موو له پوار( گیا خاو) که‌لک وه‌رده‌گرن. پوار گیایه‌کی بێ حاسڵه، له گه‌نم و جۆ ده‌چێ و له ده‌ر و ده‌شت شین ده‌بێ، ساقه‌تێکی زۆر نه‌رم و ناسکی هه‌یه و ریشۆڵ ڕیشۆڵ ده‌بێته‌وه. هه‌ر که ده‌سته‌یه‌ک ماندوو بوو ده‌سته‌یه‌کی دیکه جێگای ده‌گرێته‌وه و تا قوڕه‌که به ته‌واوی خۆش ده‌بێ درێژه به شێلانی ده‌ده‌ن.
قوڕکاری/quřkarî: ن:
قوڕی تۆقلەکردوو/quřî toqile kirdû: ن: نیشانه‌ی خۆش بوونی قوڕ ئه‌وه‌یه که له ژێر پێدا ته‌قه‌ی دێت، له‌و کاته دا ده‌ڵێن قوڕه‌که تۆقله‌ی کردوه و خۆش بووه. جاری وایه ئه‌م کاره تا نیوه‌شه‌و درێژه‌ی ده‌بێت و زۆر جاریش به پێی زۆر و که‌می قوڕه‌که، قوڕشێلان دوو یا سێ رۆژیش ده‌خایه‌نێ.
قوڕی سوواخێ/quřî suwaxê: نتـ:[] کاپۆل.
تەندووری قوڕ/tendûrî quř: نتـ:[ تەندوور+ ی+ قوڕ] سێ جۆری تەندوور دروست دەکرێت وەك : بچووك، ناوەند و گەورە.
هه‌وڕ گه‌ر/hewirger: نتـ:[ هەور+ گەر] کاتێك که قوڕشێلان دوایی هات نۆره‌ی دیزه‌که‌ر یا هه‌وڕگه‌ر دێت که به‌داخوازی کابانی ماڵ به ئه‌ندازه‌ی پێویست دیزه، گۆزه، گۆزه‌ڵه، لوولێنه، ده‌رخۆنه، سووێنه، کووپه، گڵێنه، به‌ردۆ و مەقاڵە و کونەمێشە … سازده‌کات. به ته‌ته‌ڵه سافی ده‌کا و به زه‌وق و سه‌لیقه‌ی خۆی به شانه ده‌ینه‌خشێنێ، موورووشینه‌ی لێ ده‌دا و قوڵفی جوانی لێ ده‌نێ. به داخوازی منداڵیش دیزه‌ڵه و کیته‌ڵه‌ی بچووکیان بۆ دروست ده‌کا. له کۆتایی‌دا به گڵه‌ڕه‌نگه که گڵێکی ره‌نگ سوور و جوانه و به ته‌واوی ده‌یگرنه‌وه هه‌موو ده‌فره‌کان ڕه‌نگ ده‌که‌ن و بۆ له کڵ نان ئاماده‌یان ده‌که‌ن. له جێگایه‌کی چاڵدا ریزڕیز له سه‌ر یه‌کیان داده‌نێن، ته‌پاڵه و پشکه‌ڵ و که‌مره و ورده به ده‌وری دا هه‌ڵده چنن، تا کۆگایێکی گه‌وره پێک دێ. به چڵه گه‌ونێک یا به که‌مێک نه‌وت ئاوری لێ ده‌که‌نه‌وه تا هه‌موو سووته‌مه‌نییه‌که ده‌سووتێ و ده‌بێ به خۆڵه‌مێش. پاش سارد بوونه‌وه‌ی خۆڵه‌مێشه‌که به ئه‌سپایی و یه‌که یه‌که ده‌فره‌کان دێننه ده‌رێ. ئه‌ڵبه‌ت ئی واشیان هه‌یه له کڵ نایه‌ته ده‌ر و له کڵ دا ده‌شکێ یا خوار و خیچ ده‌بێ. ڕه‌سم وایه که پیرێژنێک به کۆڵه‌وه‌ژه‌وه له لای کڵ داده‌نێن، تا ئاگای لێ بێ منداڵ به‌ردی تێ نه‌گرن و ده‌می لێ خوار نه‌که‌نه‌وه. چونکوو له‌و بڕوایه دان که ئه‌گه‌ر منداڵ ده‌می لێ خوار بکاته‌وه ده‌فره‌کان خوار و خێچ ده‌بن و له کڵ نایه‌نه ده‌ر. له کورده‌واری دا به ئینسانی به‌ئه‌زموون و دنیادیده که ته‌ق و چه‌نی رۆژگاری زۆر دیبێ و به ساغی ده‌رچووبێ ده‌ڵێن ” له کڵ هاتۆته ده‌رێ” ئه‌گه‌ر ده‌فر زۆر له ژێر کڵ‌دا بمێنێته‌وه ده‌ڵێن خاراوه. ئه‌م زاراوه‌یش بۆ ئینسانی تێکۆشه‌ر و به‌ئه‌زموون به‌کار ده‌برێ. وه‌ک ده‌ڵێن فڵانه که‌س هیندی سارد و گه‌رمی رۆژگار دیوه خاراوه.
.
.
.
.